چرا کارگردانان از سید جمال‌الدین می‌ترسند

به گزارش ایران اکونومیست، مستند سینمایی «جمال‌الدین»، محصول مرکز مستند سوره، به تهیه‌کنندگی امیر روئینی و کارگردانی امیر روئینی و علی کوشا با نگاهی به زندگی و فعالیت‌های مبارزاتی سیدجمال‌الدین اسدآبادی، اندیشمند سیاسی‌، در واقعه دراماتیک نهضت توتون و تنباکو از اواسط شهریورماه، همزمان با روز ملی مبارزه با استعمار انگلیس در پلتفرم هاشور به صورت آنلاین اکران شده است.

امیر روئینی یکی از کارگردانان، تهیه‌کننده و محقق اثر در گفتگو با ما درباره بازه زمانی که از زندگی سید جمال‌الدین اسدآبادی برای روایت در این مستند انتخاب شده است، گفت: افراد آنچنان با شخصیت سیدجمال‌الدین اسدآبادی آشنایی ندارند، در نتیجه ما باید در وهله اول برای مخاطب جذابیت ایجاد می‌کردیم. پس از آن ما به این فکر کردیم که ایران یکی از نقاط عطف بزرگ او و این بخش از زندگیش به ما مرتبط بود. پس آن را برگزیدیم و بخش ایران را پُررنگ‌تر کردیم تا در نگاه مخاطب جذاب‌ واقع شود.

وی درباره نپرداختن به دیگر بزرگان آن دوره مانند آشتیانی، نجفی و ... بیان کرد: ما همواره بحث قرارداد رژی و تحریم توتون و تنباکو را به میرزا حسن آشتیانی ربط داده‌ایم؛ اما هرگز کسی به این اشاره نکرده است که خود او قبل و بعد قرارداد رژی چه کسی بود. بر این اساس سید جمال‌الدین طراح این ماجرا بوده است و میرزا حسن آشتیانی بر اساس جایگاهش فتوا می‌دهد. مستند ما نمی‌خواهد درباره افرادی مانند آشتیانی صحبت کند بلکه تمرکز اصلی ما روی سید جمال‌الدین اسدآبادی است.

هنگامی که مشغول تحقیق روی قرارداد رژی بودیم، متوجه شدیم که ماجرای تحریم توتون و تنباکو توسط شخص دیگری رهبری و طراحی ‌شده است و نهایتا به واسطه یک فتوا به نتیجه می‌رسد که در تاریخ کمتر به آن پرداخته شده و سرسری از آن گذشته‌اند

تهیه‌کننده «جمال‌الدین» ادامه داد: اصل ماجرا برای ما اتحاد و رهبری بود که سیدجمال‌الدین اسدآبادی ایجاد کرد. البته ما رویکردی هم داشتیم که بیشتر درباره این عزیزان بگوییم؛ اما مجالش نبود. همچنین درباره بقیه این افراد اطلاعات زیادی وجود داشت اما ما ترجیح دادیم بیشتر از سیدجمال‌الدین اسدآبادی بگوییم.

روئینی درباره دلیل اصلی ساخت این مستند اظهار کرد: ما هنگامی که مشغول تحقیق روی قرارداد رژی بودیم، متوجه شدیم که ماجرای تحریم توتون و تنباکو توسط شخص دیگری رهبری و طراحی ‌شده است و نهایتا به واسطه یک فتوا به نتیجه می‌رسد. این اتفاق جزو آن دسته از مباحثی است که در تاریخ کمتر به آن پرداخته شده است یا سرسری از آن گذشته‌اند. پس برایمان جذاب بود که به سراغ آن برویم.

وی افزود: ما بعد از یک تحقیق کلی، فیلمنامه را نوشتیم و پس از آن بر اساس فیلمنامه تحقیق را پیش می‌بردیم. در این میان به مطبوعاتی که در انگلیس و فرانسه چاپ شده بود، برخورد کردیم که در آن با سیدجمال‌الدین مصاحبه کرده بودند.

سید جمال‌الدین عمر زیادی خود را با تقیه گذراند

یکی از کارگردانان مستند «جمال‌الدین» ضمن تایید این موضوع که سید جمال‌الدین اسدآبادی درصد زیادی از عمر خود را در تقیه و با تغییر هویت گذرانده، درباره عدن پرداختن به این موضوع در مستند گفت: قطعا این موضوع می‌توانست جذاب باشد اما باید این نکته را در نظر بگیریم که این ماجرا چقدر در خدمت قصه اصلی ماست. این موضوع صرفا می‌توانست جذاب باشد اما علت اینکار برای ما مهتر بود و ما هم در مستند مجال نداشتیم که به این موضوع هم بپردازیم.

روئینی در پاسخ به این پرسش که اگر به زمان تولید کار بازگردد، چه تغییراتی در مستند ایجاد می‌کند، خاطرنشان کرد: باز هم همین کار را می‌ساختم چراکه فکر می‌کنم گام اولم برای معرفی سیدجمال‌الدین اسدآبادی کاملا قابل قبول بود و توانستم مخاطب را جذب کنم‌. باید بگویم شخصیت سیدجمال‌الدین اسدآبادی بسیار عجیب است و اگر می‌خواستیم همه چیز را درباره او بگوییم، به نوعی لاف زدن بود. ما باید از ویژگی‌های خوب او کم می‌کردیم که مخاطب فکر نکند کار ما تملق است. برای همین ما او را بسیار کمتر از آنچه بود، نشان دادیم.

وی درباره عدم پرداختن به این شخصیت برجسته تاریخ در سینما و تلویزیون تصریح کرد: من فکر می‌کنم علت نپرداختن به شخص سیدجمال‌الدین اسدآبادی، ترس آدم‌ها از قضاوت شدن است چرا که هجمه‌ها و تهمت‌های زیادی روی این شخص وجود دارد. حتی عده‌ای او را فراماسون می‌دانند اما در تحقیقات ما این موضوع کامل رد شد.

نمایی از فیلم مستند سینمایی «جمال‌الدین»

انگلیسی‌ها به جای کشتن سیدجمال‌الدین اسدآبادی تفکر او را کشتند

تهیه‌کننده «جمال‌الدین» ادامه داد: من حتی پیشنهاد ساخت مستندی با موضوع فراماسون در حضور سیدجمال‌الدین را به سازمان سینمایی سوره دادم. کاملا مشخص است که این کار توطئه انگلیس است چراکه آن‌ها آدم‌ها را نمی‌کشند چون می‌دانند پس از مرگ این افراد قهرمان می‌شوند. انگلیسی‌ها به جای کشتن سیدجمال‌الدین اسدآبادی تفکر او را کشتند تا ملت درباره او سوظن داشته باشد. ایشان بسیار آدم مهم و تاثیرگذاری در تاریخ و زندگی‌نامه‌اش پُر از قصه است. من مطمئنم زندگی‌نامه سیدجمال‌الدین اسدآبادی در قالب قصه نیز بسیار جذاب و قوی خواهد بود.

وی در پایان درباره رضا دیدار که همزمان بازیگر نقش اصلی و مدیر فیلمبرداری کار بود، خاطرنشان کرد: ما در گذشته هم با رضا دیدار تجربه همکاری داشتیم و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که مدیر فیلمبرداری این کار هم ایشان باشند. از سوی دیگر محسن دارسنج که طراح گریم بسیار حرفه‌ای هستند را برای تست گریم اینکار در نظر گرفتیم. جالب است بدانید که ما چند نفر را برای تست به آقای دارسنج معرفی کردیم اما همه را رد و در نهایت رضا دیدار را تایید کرد که از نظر من هم انتخاب درستی بود.

مستند «جمال‌الدین» پیش از این در بخش مسابقه هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» حضور داشت و در ۲ بخش بهترین نویسنده گفتار متن (امیرمحمد کوچک‌زاده) و بهترین گوینده گفتار متن (فخرالدین صدیق‌شریف) نامزد دریافت جایزه شد.

«جمال‌الدین» که از طریق فراخوان «سینماحماسه» و با رویکرد ساخت مستند از شخصیت‌های حماسی ایران، در فرایند تولید قرار گرفت، نزدیک به ۵ ماه مراحل تحقیق و پژوهش آن طول کشیده و نگارش فیلمنامه و جستجوی تصاویر آرشیوی آن نیز ۲ ماه زمان برده است.