ایران اکونومیست-سه شاخص جدید «شاخص قیمت وزنی»، «شاخص قیمت هم‌وزن» و «شاخص کل هم‌وزن» نیز که از روز گذشته فعالیت خود را آغاز کردند در اولین روز کاری خود با کاهش مواجه شدند به‌طوری‌که شاخص قیمت وزنی با 34/ 0 درصد کاهش به 28 هزار و 103 واحد، شاخص قیمت هم‌وزن با 15/ 0 درصد کاهش به 9 هزار و 893 واحد و شاخص کل هم‌وزن نیز با 15/ 0 کاهش به 9 هزار و 181 واحد رسید.
بر این اساس، شاخص‌های جدید بورس تهران شامل شاخص قیمت با ادامه از روند شاخص TEPIX از آذر 1387، شاخص قیمت (هم‌وزن) از ابتدای سال 93 با پایه 10000 واحد و شاخص قیمت و بازده نقدی (هم‌وزن) از ابتدای سال 93 با پایه 10000 واحد محاسبه شده‌اند.
شاخص بورس تهران، متغیر مهمی است که وضعیت بازار سرمایه را می‌سنجد؛ اما سوال اینجا است که این شاخص تا چه اندازه می‌تواند تمام واقعیت‌های بازار سرمایه را به نمایش بگذارد؟
نگاهی به تاریخچه طراحی شاخص در بورس نشان می‌دهد که بورس تهران از فروردین ماه سال ۱۳۶۹ اقدام به محاسبه و انتشار شاخص قیمت بر مبنای عدد پایه ۱۰۰ و با نام تپیکس کرده است. این شاخص نماگر تغییرات قیمت کل بازار بود و به‌صورت میانگین وزنی محاسبه می‌شد، یعنی در صورتی که نماد شرکتی بسته بود یا برای مدتی معامله نمی‌شد، قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ شده که این امر منجر به تاثیر بیشتر شرکت‌های بزرگ در شاخص می‌شد.
شاخص کل قیمت به همراه شاخص قیمت و بازده نقدی و شاخص بازده نقدی از دیگر شاخص‌هایی بودند که سال‌ها در بورس تهران نمایش داده می‌شدند ولی از سال ۱۳۸۷ و با راه‌اندازی نرم‌افزار جدید معاملاتی «جم» شیوه محاسبه شاخص بورس تغییر کرد و شاخص بازده نقدی و قیمت جای خود را به شاخص کل در بورس داد. این تغییر که برای اولین‌بار بود در بورس تهران رخ می‌داد، با انتقادهای زیادی همراه شد.
برخی از کارشناسان معتقد بودند که شاخص قیمت که به‌عنوان شاخص قدیم بورس مطرح است براساس تغییرات قیمت سهام بازار محاسبه و تغییرات تمام شرکت‌های بورسی در این شاخص لحاظ می‌شدند اما در محاسبه جدید، قیمت سهم پس از تقسیم سود نقدی کاهش پیدا می‌کند و پایه شاخص به اندازه سود تقسیم شده تعدیل می‌شود تا تاثیری بر شاخص نگذارد.
به این ترتیب عدم تطابق حرکت شاخص کل بورس که از آن به‌عنوان دماسنج بازار سرمایه یاد می‌شود با قیمت سهام شرکت‌ها، سردرگمی سهامداران و کاهش اعتماد بر شاخص بورس را موجب شده و این مسائل کارکرد شاخص بورس به‌عنوان دماسنج بازار سرمایه را در پرده ابهام قرار داده است.
این شرایط باعث شد تا در سال گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس نیز نحوه محاسبه شاخص‌های اصلی بورس تهران را مورد ارزیابی قرار داده و با توجه به انتقادهای وارده بر نحوه محاسبه شاخص پیشنهادهایی برای نحوه محاسبه ارائه کرد که سرانجام با تلاش مسوولان بورس، در نشست هم‌اندیشی فعالان بازار سرمایه با مسوولان ارشد اقتصادی از روز گذشته انتشار «شاخص قیمت وزنی»، «شاخص قیمت هم وزن» و «شاخص کل هم وزن» آغاز شد.
در این راستا مدیر عامل بورس تهران که مجری انتشار شاخص‌های جدید است به تشریح جزئیات این امر پرداخت: مديرعامل شركت بورس تهران عملکرد بازار سهام را با پارامترهای گوناگونی مورد ارزیابی قرار داد و اظهار کرد: حجم و ارزش معاملات، نقدشوندگی، میزان سهام شناور آزاد، ارزش بازار و مواردی از این دست همگی بیانگر بخشی از عملکرد بازار سهام هستند، اما بی‌شک بازدهی مورد توجه‌ترین پارامتر ارزیابی عملکرد این بازار است. برای بررسی بازدهی بازار سهام نیز شاخص‌ها به‌عنوان معیار اصلی مطرح شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند.
حسن قاليباف‌اصل انگیزه اصلی در طراحی و محاسبه شاخص‌های جدید و مختلف را نیاز به ارزیابی بازدهی بخش‌های متفاوت بازار (مثلا بازار اصلی یا فرعی)، گروه‌های مختلف شرکت‌ها (صنایع مختلف، شرکت‌های بزرگ یا کوچک)، چگونگی ترکیب سبد سهام (کل سهام، شناور یا به‌طور مساوی) یا اصولا منابع مختلف بازدهی (قیمت، سود نقدی یا کل بازدهی) دانست و گفت: به این ترتیب شاخص‌ها براساس شرکت‌های مشمول، به شاخص‌های کل بازار، شاخص‌های انتخابی و شاخص‌های صنایع تقسیم می‌شوند.
وی در ادامه افزود: براساس منبع بازدهی نیز شاخص‌ها به شاخص‌های قیمت، شاخص بازده کل و شاخص سود نقدی تقسیم می‌شوند، براساس ترکیب سبد سهام نیز شاخص‌های ارزش وزنی، شاخص‌های ارزش وزنی تعدیل شده براساس سهام شناور آزاد، شاخص‌های قیمت وزنی و شاخص‌های هم‌وزن تقسیم می‌شوند.
وی ادامه داد: به این ترتیب گستره تعریف و محاسبه شاخص‌ها بسیار متنوع و در حال افزایش است. هر شاخص نیز بسته به ویژگی‌های خاص خود قابل تفسیر و استفاده است. استفاده از شاخص نیز خود به سنجش شرایط حاکم بر سهام شرکت‌های مورد بررسی (کارکرد نماگری) و در حالت پیشرفته‌تر استفاده به‌عنوان یک استراتژی سرمایهگذاری (کارکرد سرمایهگذاری) قابل تقسیم است.
قالیباف در ادامه خاطر نشان کرد: هرچند نماگری، کارکرد سنتی شاخص به شمار می‌رود اما کارکرد دوم یعنی استفاده از شاخص به‌عنوان یک ابزار سرمایهگذاری به مرور زمان مورد توجه بیشتر سرمایه‌گذاران قرار گرفته و استفاده از صندوق‌های شاخصی به‌عنوان یک ابزار سرمایهگذاری با استقبال جهانی مواجه شده است.
مدیر‌عامل شرکت بورس درخصوص شاخص‌های وزن دهی نیز اظهار کرد: از نظر وزن‌دهی نیز شاخص‌های ارزش وزنی متداول‌ترین شاخص‌های محاسبه شده در بورس‌های اوراق بهادار بوده‌اند، با گذشت زمان شاخص‌های تعدیل‌شده براساس سهام شناور آزاد از اقبال بیشتری برخوردار شده‌اند و امروزه اکثر شاخص‌های معتبر به این شیوه محاسبه می‌شوند. شاخص‌های هم‌وزن عمر کمتری نسبت به شاخص‌های ارزش وزنی دارند اما به‌دلیل سهولت استفاده از آنها به‌عنوان ابزاری برای سرمایهگذاری از اقبال مناسبی برخوردار بوده‌اند.
وی ادامه داد: در شاخص‌های هم‌وزن ارزش ریالی تک تک شرکت‌های مشمول شاخص در ابتدای محاسبه شاخص برابر در نظر گرفته می‌شود که با انجام معاملات سهام شرکت‌ها و افزایش و کاهش قیمت آنها این برابری از میان خواهد رفت. به این ترتیب به‌طور معمول این شاخص‌ها در دوره‌های زمانی مشخصی که معمولا سه ماهه است، مورد بازنگری (rebalancing) قرار می‌گیرند.
به عقیده قالیباف شاخص‌های هم‌وزن به‌ویژه برای بورس‌هایی همچون بورس تهران که با تفاوت بسیار ارزش شرکت‌ها روبه‌رو هستند، ارزش نماگری بالایی دارند. با توجه به اینکه وزن تمامی شرکت‌ها در این شاخص برابر در نظر گرفته می‌شود، عملکرد عمده بازار توسط این شاخص به‌گونه دقیق‌تری نشان داده می‌شود. به بیان دیگر در شاخص‌های ارزش وزنی گرایش شاخص به سمت شرکت‌های بزرگ‌تر است و این امکان وجود دارد که نوسان شاخص تحت تاثیر تعداد اندکی از شرکت‌ها قرار گیرد، اما در شاخص‌های هم‌وزن تاثیر تمامی شرکت‌ها در شاخص برابر است.
این برابری به تدریج از بین می‌رود و در دوره‌های بازنگری مجددا اصلاح می‌شود. قالیباف با اشاره به عملکرد شاخص سود نقدی، اظهار کرد: شاخص دیگری که توسط برخی از بورس‌ها محاسبه و منتشر می‌شود، شاخص سود نقدی است؛ شاخص سود نقدی میزان بازدهی سرمایه‌گذاران از محل دریافت سود نقدی دریافتی از شرکت‌ها را نشان می‌دهد.
وی ادامه داد: شاخص قیمت و شاخص بازده کل نیز که هر یک بازدهی ناشی از تغییرات قیمت و بازدهی کل ناشی از تغییرات قیمت و دریافت سود نقدی را به تصویر می‌کشند از جمله شاخص‌های رایج در بورس‌های دنیا هستند.
قالیباف در ادامه توضیح داد: بورس تهران از گذشته شاخص‌های قیمت، بازدهی کل و سود نقدی را برای کل بازار، صنایع و شرکت‌های منتخب محاسبه و منتشر کرده است، این شاخص‌ها عموما به‌صورت ارزش‌وزنی محاسبه می‌شدند و پس از چندی شاخص‌های سهام شناور آزاد نیز به جمع شاخص‌های بورس تهران پیوستند.
وی خاطر‌نشان کرد: به دلیل تغییر نرم‌افزار معاملاتی و محدودیت‌های نرم‌افزار جدید، بورس تهران وادار به توقف محاسبات شاخص‌های قیمتی شد و هم‌اینک تمامی شاخص‌های بورس تهران را شاخص‌های بازدهی کل تشکیل می‌دهند که با راه‌اندازی نرم‌افزار جدید محاسبه شاخص که توسط شرکت مدیریت فناوری اطلاعات انجام گرفته است امکان بهره‌مندی بورس تهران از شاخص‌های جدید فراهم آمده است. به این ترتیب بورس تهران از اوایل شهریور پیشنهاد محاسبه و انتشار شاخص‌های جدید و محاسبه مجدد شاخص قیمت و همچنین شاخص‌های سودنقدی را به کمیته شاخص ارائه داده است.
مدیر‌عامل شرکت بورس با اشاره به «شاخص هم‌وزن» به‌عنوان دیگر شاخص جدید، گفت: در محاسبه شاخص‌های هم‌وزن در زمان شروع و نیز در دوره‌های بازنگری ارزش سهام مشمول شاخص، برابر در نظر گرفته می‌شوند؛ محاسبه شاخص هم‌وزن به دلیل عدم تقارن ارزش شرکت‌ها در بورس تهران به ارزیابی عملکرد این بازار کمک خواهد کرد. عدم تقارن یادشده موجب گرایش شاخص‌های ارزش‌وزنی به سمت شرکت‌های بزرگ می‌شود.
قالیباف ادامه داد: در شاخص‌های هم‌وزن این مساله مرتفع شده و تمام شرکت‌ها در ابتدای دوره‌های بازبینی از ارزش یکسانی برخوردار هستند؛ شاخص‌های هم‌وزن افزون بر این به‌عنوان ابزار سرمایهگذاری نیز از ویژگی‌های خاص خود بهره‌مند هستند و با توجه به وزن برابر شرکت‌ها، گزینه راحت‌تری برای صندوق‌های شاخصی هستند.
