المپیک یکی از رویدادهای مهم و جهانی ورزشی است که هر دوره با حضور تعداد زیادی از ورزشکاران از کشورزهای مختلف دنیا و در رشته‌های ورزشی متفاوت برگزار می‌شود. اگرچه مسئولان برگزاری رویدادهای ورزشی و تصمیم‌گیرندگان در مورد آن تلاش می‌کنند تا نشان دهند ورزش هیچ نسبتی با سیاست ندارد اما در طول تاریخ این رویدادها فرصتی برای موضع‌گیری‌های سیاسی کشورها، افراد و گروههای مختلف سیاسی بوده است.
به طور نمونه، «جاستین ترودو» نخست‌وزیر کانادا دسامبر ۲۰۲۱(آذرماه ۱۴۰۰) اعلام کرد این کشور همسو با متحدانش، بازی‌های المپیک و پارالمپیک زمستانی پکن ۲۰۲۲ را تحریم می‌کند و به بریتانیا، ایالات متحده، استرالیا و لیتوانی برای جلوگیری از ورود دیپلمات‌ها به اتهام نقض حقوق انسان توسط چین خواهد پیوست. وی دلیل این رویکرد را نگرانی دولتش از «نقض مکرر حقوق بشر توسط دولت چین» بیان کرده بود. در واقع، نمایندگان مجلس، سناتورها و گروههای جامعه مدنی در کانادا، دولت ترودو را تحت فشار قرار دادند تا چین را به دلیل سرکوب حقوق دموکراتیک در هنگ‌کنگ و سوء استفاده از اقلیت‌های اویغور مسئول بداند. این اقدام جایگاه سیاست در ورزش را دوباره در کانون توجه قرار داد.
طبق قوانین کمیته بین‌المللی المپیک، اصل اساسی مسابقات ورزشی، بی‌طرف بودن آنهاست. ماده ۵۰ منشور المپیک نیز تصریح دارد که هیچ نوع تظاهرات، تبلیغات سیاسی، مذهبی یا نژادی در هیچ مکان و مناطق المپیک مجاز نیست
با وجود مقررات متعدد کمیته بین‌المللی المپیک(IOC) در مورد بیان غیرسیاسی بودن و بی‌طرفی بازی‌ها، المپیک به عنوان عرصه‌ای برای رخدادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، از خود سابقه به‌جای گذاشته است.
طبق قوانین کمیته بین‌المللی المپیک، مسابقات رویدادی جدا از سیاست بوده زیرا ورزش بی‌طرف است. ماده ۵۰ منشور المپیک نیز می‌گوید: هیچ نوع تظاهرات، تبلیغات سیاسی، مذهبی یا نژادی در هیچ مکان یا مناطق المپیک مجاز نیست. قانون مشابه برای ورزشکاران پارالمپیک هم وجود دارد. باوجود این قوانین، مسابقات المپیک در فراز ونشیب تاریخ، همواره به عنوان سکویی برای بیان اعتراض‌ها در ابعاد مختلف اجتماعی _ سیاسی عمل کرده است.
سیاست و تحریم المپیک
تحریم یکی از رایج‌ترین اقدامات اعتراضی سیاسی در بازی‌های المپیک محسوب می‌شود. نخستین تحریم‌ها پیش از دوران جنگ سرد آغاز شد؛ زمانی که اسپانیا در سال ۱۹۳۶ میلادی (۱۳۱۴) مسابقات برلین را به دلیل اختلاف‌های سیاسی با کشور میزبان تحریم و تلاش کرد یک رویداد جایگزین با گروههای کارگری و سوسیالیست ترتیب دهد؛ اقدامی که موفقیت‌آمیز نبود.
در همان سال، ایرلند(جنوبی) به دلیل جدایی ایرلند شمالی از تیم رسمی این کشور، شرکت در المپیک را تحریم کرد زیرا در سوم مه ۱۹۲۱(۱۳ اردیبهشت ۱۳۰۰) ایرلند با اجرای قانون مصوب پارلمان پارلمان بریتانیا به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شد؛ قانونی که قصد داشت حاکمیت بریتانیا بر هر دو بخش را تضمین کند اما تاریخ سرنوشت ایرلند و این قانون را طور دیگری رقم زد و ایرلند به دو بخش شمالی طرفدار انگلیس و جنوبی خواهان استقلال تبدیل‌شده بود.
۱۹۷۶ مونترال
۲۶ کشور آفریقایی بازی‌های ۱۹۷۶ مونترال را تحریم کردند، زیرا کمیته بین‌المللی المپیک، نیوزلند را به‌دلیل شرکت در تور راگبی در آفریقای جنوبی که به دلیل قوانین آپارتاید در آن زمان ممنوع بود، از حضور در المپیک محروم کرد.
۱۹۸۰ مسکو
دوران جنگ سرد به‌دلایل سیاسی مرتبط با جنگ، شاهد تحریم‌های متنوعی بود. به‌ویژه ایالات متحده از شرکت در بازی‌های ۱۹۸۰ مسکو به‌دلیل تهاجم شوروی به افغانستان خودداری کرد. در مجموع ۶۲ کشور از بازی‌های آن سال از جمله ژاپن و آلمان غربی صرف‌نظر کردند. چهار سال بعد، اتحاد جماهیر شوروی بازی‌های لس‌آنجلس ۱۹۸۴ را رسماً به دلایل امنیتی تحریم کرد، اگرچه این کار به عنوان اقدامی تلافی‌جویانه برای بایکوت توده‌ای در سال ۱۹۸۰ تلقی می‌شد.
۱۹۸۸ سئول
بازی‌های ۱۹۸۸ سئول آخرین بازی‌هایی بود که تحریم گسترده‌ای در مورد آن صورت گرفت. کره‌شمالی از حضور در بازی‌های کره‌جنوبی به دلیل عدم نامگذاری آنها به عنوان میزبان مشترک خودداری کرد. اتیوپی و کوبا نیز به دلیل همبستگی با کره‌شمالی شرکت در المپیک را تحریم کردند.
المپیک و اعتراض‌های ضدنژادپرستی
فعالیت‌های سیاسی در بازی‌های المپیک فقط در حوزه ملت‌ها نیست. افراد در مورد طیف وسیعی از موضوع‌ها از جمله نژاد، هویت و ژئوپلیتیک اظهارنظر کرده‌اند.
۱۹۳۶ آلمان
«جسی اوونز» یک ورزشکار آفریقایی_آمریکایی در سال ۱۹۳۶ با تسلط بر مسابقات دو و میدانی، مرزهای نژادی را شکست. داستان این ورزشکار مشهور یکی از معروف‌ترین داستان‌های بحث برانگیز تاریخ المپیک است. مهم‌ترین دلیل شهرت اوونز در برلین، تأثیری بود که او بر رقیب ورزشی آلمانی خود «لوز لانگ» داشت. لانگ در طول مسابقه پرش طول به طور علنی و آشکار با اوونز دوست شد. این اقدام به عنوان حرکتی ضد ایده‌های برتری آریایی حاکم آلمانی آدولف هیتلر تلقی می‌شد.
در بازی‌های المپیک ۱۹۶۸ مکزیک، «تامی اسمیت» و «جان کارلوس» ورزشکاران آمریکایی، به دلیل ادای احترام به جنبش انقلابی «قدرت سیاه»، روی سکوی برندگان از مسابقات اخراج شدند۱۹۶۴ توکیو
ژاپن به عنوان میزبان، قصد داشت پیشرفت خود را از زمان جنگ جهانی دوم به نمایش بگذارد و نزدیک به چهار میلیارد دلار برای بازسازی توکیو پیش از بازی‌ها هزینه کرد. به نشانه صلح، «یوشینوری ساکای» دانش‌آموزی که در زمان بمباران اتمی هیروشیما در سال ۱۹۴۵ به دنیا آمد، به عنوان حمل‌کننده مشعل نهایی انتخاب شد. کمیته بین‌المللی المپیک از آپارتاید آفریقای جنوبی دعوت نکرد زیرا کمیته المپیک این کشور از محکوم‌کردن جداسازی در ورزش خودداری کرده بود. آفریقای جنوبی برای دو دهه آینده از بازی‌ها کنار گذاشته شد.
۱۹۶۸ مکزیک
بازی‌های مکزیکوسیتی ۱۹۶۸ یکی از بدنام‌ترین بازی‌ها در طول تاریخ برگزاری المپیک بود. ۱۰ روز پیش از مراسم افتتاحیه، دانشجویان مکزیکی اعتراضی به استفاده دولت از بودجه برای بازی‌ها به‌جای برنامه‌های اجتماعی برگزار کردند و در میدان «لاس ترس کولتوراس» تجمع کردند.
ارتش مکزیک با محاصره تظاهرکنندگان و تیراندازی، بیش از ۲۰۰ نفر را کشت و افزون‌بر یک هزار نفر را مجروح کرد. از آن به عنوان قتل‌عام تلاتلیکو (Tlatelelco) یاد می‌شود. این حادثه خونین باعث شد ورزشکاران مختلف از مسابقات کنار بکشند.
اما حواشی المپیک مکزیکوسیتی به همین‌جا ختم نمی‌شود. در این بازی‌ها، «تامی اسمیت» و «جان کارلوس» ورزشکاران آمریکایی به‌دلیل ادای احترام به جنبش انقلابی «قدرت سیاه» روی سکوی برندگان از مسابقات اخراج شدند. کارلوس ۴۰ سال بعد به گاردین گفت: «من یک تعهد اخلاقی داشتم که گامی برای این جنبش بردارم. اخلاق، نیرویی بسیار بزرگتر از قوانین و مقرراتی بود که آنها داشتند.» تصویر دو ورزشکار در حال بالا بردن مشت‌های خود به یکی از نمادین‌ترین جنبش حقوق مدنی و تاریخ المپیک تبدیل شد.
۱۹۸۰ آمریکا
در جریان بازی‌های المپیک زمستانی ۱۹۸۰ در «لیک پلاسید» نیویورک، «جیمی کارتر» رئیس‌جمهوری وقت ایالات متحده، پویشی را برای تحریم بازی‌های المپیک تابستانی در مسکو در اعتراض به تهاجم اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان آغاز کرد. بیش از ۶۰ کشور به ایالات متحده پیوستند اما تعدادی از متحدان ایالات متحده از جمله فنلاند، فرانسه، ایرلند، ایتالیا، نیوزیلند، اسپانیا، سوئد و بریتانیا با یکدیگر رقابت کردند. تیم‌های ۱۵ کشور با پرچم المپیک به جای پرچم ملی خود به عنوان نوعی اعتراض در مراسم افتتاحیه شرکت کردند.
۱۹۸۴ مسکو
اتحاد جماهیر شوروی تحریم بازی‌های المپیک در «لس‌آنجلس» کالیفرنیا را رهبری کرد. بیشتر کشورهای پیمان ورشو از رقابت امتناع کردند. کوبا و آلمان شرقی که هر دو مهد ورزش بودند نیز ورزشکارانی را به ایالات متحده نفرستادند. رومانی تنها کشور بلوک شوروی بود که در آن شرکت کرد. جمهوری خلق چین برای نخستین‌بار از سال ۱۹۵۲ به آن ملحق شد. تایوان با نام چین‌تایپه در این رقابت‌ها شرکت کرد.
۱۹۸۸ سئول
انتخاب کره‌جنوبی از سوی کمیته بین‌المللی المپیک به‌عنوان میزبان جنجال برانگیز بود زیرا بسیاری از کشورهای کمونیستی فقط با کره‌شمالی روابط دیپلماتیک داشتند. کره‌جنوبی که رویکرد یکتاتوری داشت، نخستین انتخابات دموکراتیک خود را پیش از بازی‌ها برگزار کرده بود. کره‌شمالی پیشنهاد کرد باید یکی از میزبان‌ها باشد اما کمیته بین‌المللی این ایده را رد کرد و در نتیجه کره‌شمالی از مشارکت خودداری کرده و کوبا و نیکاراگوئه نیز برای نشان‌دادن همبستگی، این بازی‌ها را تحریم کردند.
۱۹۹۲ بارسلون
در جریان بازی‌های بارسلون اسپانیا، آلمان برای نخستین‌بار پس از چند دهه زیر یک پرچم رقابت کرد. آفریقای جنوبی که سرانجام آپارتاید را انکار کرد، پس از ۳۲ سال ممنوعیت، اجازه بازگشت به بازی‌ها را پیدا کرد. استونی، لتونی و لیتوانی همگی تیم‌های جدا از هم هستند اما بقیه کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق با عنوان تیم یکپارچه رقابت کردند.
بوسنی‌وهرزگوین، کرواسی و اسلوونی نیز برای نخستین‌بار به‌عنوان کشورهای جداگانه شرکت کردند. یوگسلاوی که به‌دلیل تجاوز نظامی به بوسنی‌وهرزگوین و کرواسی توسط سازمان ملل تحریم شده بود، از شرکت در هرگونه ورزش گروهی منع شده بود اما ورزشکاران انفرادی مجاز به شرکت در مسابقات بودند.
۲۰۱۴ سوچی روسیه
فعالان در ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی خواستار تحریم بازی‌های المپیک زمستانی در «سوچی» روسیه، به دلیل طیف گسترده‌ای از مسائل حقوق بشر در این کشور، از جمله قوانین جدیدی بودند که ضد دگرباشان جنسی بود. چندین رهبر جهان از جمله «باراک اوباما» رئیس‌جمهوری وقت ایالات متحده، «دیوید کامرون» نخست‌وزیر بریتانیا و «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان در مراسم افتتاحیه شرکت نکردند. «توماس باخ» رئیس کمیته بین‌المللی المپیک از این اقدام انتقاد کرد و گفت: «ورزش تنها زمانی می‌تواند به توسعه صلح کمک کند که از آن به‌عنوان صحنه‌ای برای مخالفت‌های سیاسی استفاده نشود.»
۲۰۱۶ ریودوژانیرو
۱۰ ورزشکار برای رقابت برای نخستین تیم المپیکِ پناهندگان در بازی‌های المپیک تابستانی ریودوژانیرو ۲۰۱۶ انتخاب شدند که توسط کمیته بین‌المللی المپیک برای جلب توجه به بحران جهانی پناهندگان ایجاد شد. ورزشکارانی که از سوریه، سودان جنوبی، اتیوپی و جمهوری دموکراتیک کنگو انتخاب شدند و در کشور میزبان آموزش دیدند.
در حالی که کمیته بین‌المللی المپیک، روسیه را از حضور در المپیک به دلیل آغاز جنگ اوکراین محروم کرد، به ورزشکاران رژیم صهیونیستی که عضو ارتش این رژیم بوده و نزدیک به ۱۰ ماه در غزه در حال نسل‌کشی‌اند، اجازه حضور در رقابت‌های المپیک داده شد۲۰۲۲ پکن
یک روز پیش از شروع بازی‌های زمستانی پارالمپیک در پکن، کمیته بین‌المللی پارالمپیک ورزشکاران بلاروس و روسیه را به دلیل تهاجم روسیه به اوکراین و حمایت بلاروس از مسکو از حضور در مسابقات منع کرد. رئیس کمیته بین‌المللی پارالمپیک با اشاره به تهدیدهای تحریم دیگر کشورها و ورزشکاران گفت، شرکت بیش از ۸۰ ورزشکار از بلاروس و روسیه، این بازی‌ها را به خطر می‌اندازد. کمیته پارالمپیک روسیه نیز در پاسخ گفت: «این تصمیم با ماهیت غیرسیاسی ورزش در تناقض است.»
المپیک ۲۰۲۴ پاریس و تناقض‌ها
المپیک ۲۰۲۴ پاریس به گواه بسیاری از کارشناسان و منتقدان از عجیب‌ترین دوره‌های این مسابقات و افتتاحیه آن یکی از بی‌نظم‌ترین و توهین‌آمیزترین مراسم در طول تاریخ برگزاری المپیک بود. از بارش باران در مراسم افتتاحیه و سردرگمی ورزشکاران و مردم حاضر در مراسم، گاف برگزارکنندگان هنگام بالا بردن پرچم المپیک به صورت وارونه در مراسم افتتاحیه تا توهین به مسیحیت در نمایشی که در بخشی از مراسم افتتاحیه اجرا شد، این مراسم را به پرحاشیه‌ترین افتتاحیه المپیک تبدیل کرد.
حضور افرادی با پوشش نامناسب و نیمه برهنه، دگرباشان جنسی و حتی پدوفیل‌ها در بخشی از این مراسم که به نمایش بازسازی تابلوی «شام آخر» اثر لئوناردو داوینچی تصویر حضرت عیسی(ع) در میان یارانش پرداخته بود، با واکنش‌های تندی از سوی مردم سراسر دنیا مواجه شد. برگزارکنندگان المپیک پس از انتقاد کلیسای کاتولیک و گروههای مسیحی از نمایش این صحنه عذرخواهی کردند.
بازی‌های المپیک ۲۰۲۴ پاریس با همه ادعاهای مسئولان ورزشی درباره جدایی سیاست از ورزش، با محرومیت تیم‌های ملی روسیه از حضور و شرکت در این بازی‌ها از سوی کمیته بین‌المللی المپیک به دلیل جنگ روسیه و اوکراین آغاز شد. فقط ۱۵ ورزشکار از این کشور و با پرچم بی‌طرف در این رقابت‌ها شرکت کردند آن هم در حالی که تیم‌های ورزشی رژیم صهیونیستی با وجود حملات گسترده این رژیم به مردم غزه و نسل‌کشی در این منطقه در ۱۰ ماه از آغاز جنگ ۷ اکتبر(۱۵ مهر) در این بازی‌ها حضور داشتند.
اگرچه در چند هفته منتهی به برگزاری المپیک و با گستردگی حملات رژیم صهیونیستی علیه مردم بی‌دفاع غزه، جنبش‌های زیادی از سوی مردم کشورهای مختلف در دنیا و پویش منع اسرائیل از حضور در رقابت‌های المپیک با هشتگ‌های boycottgenocide ، #banisraelfromolympic# و boycottisrael# از سوی کاربران شبکه‌های اجتماعی به راه افتاد اما در نهایت مسئولان برگزاری مسابقات المپیک بی‌توجه به این اعتراض‌ها، از حضور ورزشکاران این رژیم در بازی‌های المپیک جلوگیری نکرد؛ ورزشکارانی که بخش زیادی از آنها سربازان ارتش رژیم صهیونیستی بوده و در نسل‌کشی مردم غزه شرکت داشته و دارند.
بازی‌های المپیک پاریس لحظه‌ای شاد برای طرفداران ورزش در سراسر جهان و پذیرش ارزش‌های المپیک، تعالی، احترام و دوستی بود اما چگونه می‌توان چنین ارزش‌هایی را پذیرفت در حالی که تلاش‌های مقام‌های فرانسوی برای اجرای برابری جنسیتی و فراگیری در ورزش در مورد یک گروه از زنان و دختران صدق نمی‌کند.
در بازی‌های المپیک ۲۰۲۴، کشور میزبان، زنان مسلمان را از پوشیدن حجاب ورزشی یا هر نوع پوشش مذهبی دیگر هنگام رقابت برای فرانسه منع کرده بود. چنین ممنوعیتی در چندین رشته ورزشی در فرانسه از جمله فوتبال، بسکتبال و والیبال در مسابقات در همه سطوح از جمله جوانان و آماتور اعمال شد.
یکی از قربانیان این قانون «سونکامبا سیلا» دونده سرعت فرانسه بود که به‌دلیل حجاب از حضور در افتتاحیه المپیک منع شد. این ورزشکار ۲۶ ساله که در ماده ۴۰۰ متر در المپیک رقابت می‌کرد، گفت: فکر کنید شما برای المپیکی که در کشورتان برگزار می‌شود انتخاب شده‌اید اما حق حضور ندارید. پیشتر «دیوید لاپارتیان» رئیس کمیته المپیک فرانسه گفته بود، ورزشکاران زن این کشور حق داشتن حجاب در المپیک را ندارند.
سیلا در چندین رویداد قبلی از جمله مسابقات قهرمانی جهان در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ و همچنین مسابقات جهانی در ماه می ۲۰۲۴(اردیبهشت ۱۴۰۳) با روسری مشکی شرکت کرده بود. «سیفان حسن» دونده هلندی غیرمسلمان برای همبستگی با آنها، در مراسم اختتامیه المپیک پاریس در حالی که قهرمان بازی‌های دو ماراتن شده بود برای حمایت از ورزشکاران زن مسلمان با حجاب اسلامی ظاهر شد و مدال طلای خود را دریافت کرد.
المپیک ۲۰۲۴ پاریس با همه حواشی فرهنگی و اعتقادی و مشکلات زیرساختی و محدودیت‌ها برای شرکت‌کنندگان، تناقض آشکار کمیته بین‌المللی المپیک و مسئولان برگزاری رویدادهای ورزشی را در ادعا و عمل درباره شعار «ورزش سیاسی نیست» به وضوح نشان داد. شعاری که به نظر می‌رسد برای عملی‌شدن آن حداقل در رویدادهای آتی ورزشی باید تمهیداتی اندیشیده شود.
منبع:
https://www.cfr.org/timeline/olympics-boycott-protest-politics-history
https://www.theguardian.com/politics/politicspast/page/۰,۹۰۶۷,۸۹۲۹۰۲,۰۰.html
https://www.globalcitizen.org/en/content/history-political-activism-olympics-rio
https://evrimagaci.org/tpg/sifan-hassan-makes-empowering-statement-at-olympic-ceremony-۱۳۴۴۹
