به گزارش خبرنگار ایران اکونومیست، هنرهای تجسمی به‌واسطه قدرت بصری و تاثیر عمیقی که بر مخاطبان می‌گذارد، می‌تواند جنبه‌های مختلف بحران‌های زیست‌محیطی مانند تغییرات اقلیمی، نابودی تنوع زیستی، آلودگی و پسماند را به شیوه‌ای ملموس و تاثیرگذار به تصویر بکشد. هنرمندان با استفاده از رنگ، فرم و نمادپردازی، احساسات مخاطبان را برانگیخته و آنان را به تفکر و واکنش نسبت به وضعیت اضطراری محیط زیست دعوت می‌کنند.
برگزاری نمایشگاه‌های هنری با رویکرد محیط زیستی در ایران، هرچند در سال‌های اخیر رونق بیشتری پیدا کرده اما در مقایسه با کشورهای دیگر همچنان در مراحل اولیه خود قرار دارد. در کشورهای پیشرفته و دارای سابقه طولانی‌تر در زمینه هنرهای معاصر، نمایشگاه‌های هنری محیط زیستی به عنوان بخشی از گفتمان عمومی و فرهنگی مورد توجه قرار گرفته و اغلب با مشارکت نهادهای علمی، سازمان‌های محیط زیستی و شهرداری‌ها برگزار می‌شود.
در این کشورها، نمایشگاه‌ها به شکل گسترده‌ای به مسائل زیست‌محیطی مانند تغییرات اقلیمی، کاهش تنوع زیستی و بحران‌های آلودگی پرداخته و هنرمندان با استفاده از منابع علمی به تولید آثار می‌پردازند.
در ایران اما نمایشگاه‌های هنری محیط زیستی بیشتر توسط هنرمندان مستقل و برخی نهادهای فرهنگی برگزار شده است و هنرمندان ایرانی با الهام از بحران‌های زیست‌محیطی داخلی همچون خشک شدن دریاچه‌ها، آلودگی هوا و کاهش جنگل‌ها، آثاری خلق کرده‌اند که مخاطبان را به تفکر درباره این مسائل دعوت می‌کند.
حال در بسیاری از کشورهای دنیا، نمایشگاه‌های هنری محیط زیستی بخشی از گفتمان اصلی فرهنگ عامه شده‌اند و موزه‌های بزرگ و گالری‌های معروف به طور مداوم برنامه‌هایی در این زمینه اجرا می‌کنند. علاوه بر این، نمایشگاه‌های بین‌المللی و پروژه‌های مشارکتی میان هنرمندان چند کشور نیز برای تقویت گفتمان جهانی در زمینه محیط زیست برگزار می‌شود.
گفتنی است که در کشورهای دیگر، تنوع بیشتری در فرم‌ها و رسانه‌های هنری برای اطلاع رسانی در خصوص محیط زیست به کارگرفته شده، مانند هنر دیجیتال، اینستالیشن‌ها و استفاده از فناوری‌های پیشرفته، در حالی که در ایران این تنوع آثار کمتر بوده و بیشتر به نقاشی و مجسمه محدود شده است. با این وجود ایران پتانسیل زیادی برای گسترش نمایشگاه‌های هنری محیط زیستی دارد اما برای رسیدن به سطح بین‌المللی نیاز به حمایت‌های بیشتر دولتی، همکاری‌های بین‌رشته‌ای و افزایش تعامل عمومی است و برداشتن گام‌های ابتدایی در این مسیر، هر چند دشوار، اما دریچه‌ای تازه را برای پویایی گفتمانِ هنر درباره محیط زیست باز خواهد کرد.
نمایشگاهی هنری در تهران از ۱۹ مرداد ماه، چالش‌های جهانی محیط زیست را با تمرکز بر موضوعات مرتبط با تغییرات اقلیمی، از بین رفتن طبیعت و تنوع زیستی، و آلودگی و پسماند به نمایش گذاشت. این نگرانی‌های فوری بیانگر بحران سیاره‌ایِ سه‌گانه بود که جهان امروز با آن مواجه است.
این نمایشگاه توسط برنامه توسعه سازمان ملل متحد و مرکز اطلاع‌رسانی سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران با همکاری گالری هنری اچ و آرت‌یونیتی برگزار شد و ۳۶ اثر هنری از ۱۸ هنرمند را به نمایش گذاشت.
آثار اغلب تأمل‌برانگیز این نمایشگاه همراه با اطلاعات و آمار، رابطه جدیدی را میان مخاطب و محیط زیست ایجاد می‌کرد. رابطه ای که بنیان آن حفاظت و نگهداری از محیط زیست بود؛ تجربه‌ای بصری و فراخوانی برای آگاهی از بحران‌های محیط زیستی.
اشتفان پریزنر ـ هماهنگ‌کننده مقیم سازمان ملل متحد ـ هدف از برپایی این نمایشگاه را «افزایش آگاهی عمومی درباره فشار شدید زیست‌محیطی بر سیاره زیبای ما» عنوان کرده و گفته بود «گرچه وسعت چالش‌های زیست‌محیطی بسیار نگران‌کننده است، اما خبر خوب این است که راهکارهایی برای مقابله با بحران سیاره‌ای سه‌گانه وجود دارد. برای هدایت بشریت به سوی آینده‌ای پایدار، نیازمند تعهد قوی‌تر و منابع بیشتری هستیم.»
نمایشگاه «فراتر از بوم: چشم به کار طبیعت» از ۱۹ تا ۲۷ مرداد در گالری هنری اچ برگزار شد.
مهرداد ابوطالبی، میترا امینایی، هانیه آزموده، یاسمن بازارگان، الی ابراهیم‌پور، ندا استکی، میرمحمد فتاحی، ندا غیوری، امیر حصاری، امیرعلی ایزدی، ندا جلیلی، مهسا کریمی، ندا مبرا، زهرا نوری زنوز، پونه اوشیدری، موسی ربانی، پگاه رجامند و محمد سیمری، در این نمایشگاه بر از بین رفتن طبیعت و تنوع زیستی، آلودگی و پسماند و تغییرات اقلیمی تمرکز کرده و آثاری را خلق کرده بودند تا به قول خودشان «چالش های جهانی محیط زیست را از دریچه سه بحران نگاه کنند.»
اشتفان پریزنر ـ هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل متحد ـ می‌گوید: این نمایشگاه سفری بصری و آموزنده است؛ به وضوح می بینیم که انسان، طبیعت را به لبه پرتگاه رانده است. برای حفاظت از کره زمین برای امروز و نسل های آینده، نیازمند مشارکت همگانی هستیم. طبیعت نیرومند است و راه حل هایی وجود دارد. همه باید دست‌به‌کار شوند، از تک تک افراد گرفته تا بخش خصوصی، سازمان‌های مردم نهاد، دولت‌ها، و سازمان‌های بین‌المللی.»
این رویداد البته قرار بود در خرداد ماه ۱۴۰۳ و به مناسبت روز جهانی محیط زیست در ۵ خرداد برگزار شود اما به تعویق افتاد.
در بیانیه این نمایشگاه آورده شده «به گذرگاهی قدم بگذارید که هنر با اضطرار مواجه می شود، جایی که هر ضربه قلم‌مو و مجسمه درباره بحران های زیست‌محیطی فوری که جهان با آن روبروست، سخن می گوید. این نمایشگاه شما را به سفری در دل موضوعات حیاتی تغییر اقلیم، شکنندگی طبیعت و تنوع زیستی ما و تأثیر بسیار مخرب آلودگی و پسماند دعوت می کند. در حال کاوش میان این آثار هنری، با نمونه‌های تأمل‌برانگیزی مواجه خواهید شد که ما را به بازنگر ِی رابطه‌مان با طبیعت و نقشمان در حفاظت از آن به چالش می کشند. این آثار هنری فراتر از تجربیاتی بصری هستند؛ آن‌ها فراخوان هایی برای اقدام اند، فراخوان هایی که از ما می خواهند به‌عنوان یک جامعه جهانی، شدت چالش‌های زیست‌محیطی خویش را به رسمیت بشناسیم و به صورت جمعی برای راه‌حل‌های پایدار تلاش کنیم. در سراسر جهان، بشر طبیعت را به کنجی رانده، اما طبیعت قدرتمند است و با نقش‌آفرینی فعال ما، می تواند مجددا برخیزد. ما به یک رویکرد جامع نیاز داریم تا از زیستن در تضاد با طبیعت به سمت همزیستی با آن گام برداریم. در این راستا، هر فردی نقشی بر عهده دارد.»
تغییرات اقلیمی، تغییرات بلندمدت در دما و الگوهای آب‌وهوایی است که بر تغییرات اکوسیستم اثرگذار است. فعالیت های انسانی، عمدتًا مصرف انرژی، صنعت، حمل‌ونقل، ساختمان‌سازی و کشاورزی محرک‌های اصلی این تغییرات شناخته شدند که پیامدهایی مانند خشکسالی شدیدتر، کمبود آب، آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌ها، بالا آمدن سطح آب دریاها، سیل، ذوب‌شدن یخچال‌ها، توفان‌های سهمگین و کاهش تنوع زیستی را در پی خواهد داشت.
هر کدام از هنرمندانِ حاضر در این نمایشگاه، به شیوه‌ای تغییرات اقلیمی را به تصویر کشیدند.
اثر ندا جلیلی در باره این اثر نوشته شده است «سال ۲۰۲۳ به‌عنوان گرمترین سال تاریخ ثبت شده است. بشر برای حفظ شیوه کنونی زندگی خود در حال مصرف منابعی به اندازه ۶/۱ برابر زمین است و اکوسیستم ها نمی توانند با خواسته های ما همگام شوند. شهرها مصرف کننده ٪۷۵ از منابع و انرژی جهان و تولیدکننده حداقل ٪۶۰ از گازهای گلخانه ای هستند. همچنین، شهرها در سراسر سیاره ما منبع تولید بیش از نیمی از پسماند و زباله در جهان هستند.»
اثر پگاه رجامنداین هنرمند با بیانِ نقاشی استفاده از انرژی های تجدیدپذیر را مورد نظر قرار داده است. درباره اثر او این چنین نوشته شده است «سیستم‌های انرژی، محرک اقتصاد و عامل پایداری جوامع هستند. بااینحال، تبدیل و استفاده از انرژی، بزرگترین عامل گرمایش جهانی است. انرژی‌های تجدیدپذیر کلید آینده ای پایدار هستند.»
اثر مهرداد ابوطالبیدر کنار اثر مهرداد ابوطالبی نیز اینچنین آمده است «درحالی که یک سوم از جمعیت جهان با ناامنی غذایی روبه رو هستند، معادل یک میلیارد وعده غذا هر روز به هدر می رود. پسماند و دورریز مواد غذایی موجب انتشار حدود ۱۰ درصد از گازهای گلخانه ای هستند.»
بخش دیگر این نمایشگاه «نابودی طبیعت و ازدست‌دادن تنوع زیستی» است. ازبین رفتن تنوع زیستی به معنای کاهش حیوانات، گیاهان و اکوسیستم‌ها است. برخی از علل آن صید بی‌رویه، از بین رفتن زیستگاه‌ها مانند جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی است که به‌واسطه تغییرات اقلیمی رخ می دهد.
میترا امینایی در بخشِ «نابودی طبیعت و ازدست‌دادن تنوع زیستی» اثری خلق کرده است.
اثر مینا امیناییدر باره اثر او اینچنین نوشته شده است که «تقریبا از هر هشت نفر، یک نفر امرار معاش خود را از تالاب‌ها به روش‌هایی به دست می‌آورند که غذا، آب، حمل‌ونقل و اوقات فراغت را نیز تأمین می کند. با این‌حال، تالاب‌ها در بین اکوسیستم‌ها، بالاترین نرخ تنزل، نابودی و تخریب را دارند.»
آلودگی و پسماند نیز بخش دیگر مورد توجه در این نمایشگاه است. هنرمندانِ این نمایشگاه قصد عنوانِ این موضوع را دارند که آلودگی چه از طریق آلودگی هوا، خاک و آب و چه از طریق قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر، اکوسیستم‌ها و سالمت انسان را به خطر میاندازد.
در راستای جلب توجهِ مخاطبانِ این بخش نوشته شده است که «تا سال ۲۰۲۵ ، شهرهای جهان ساالنه ۲.۲ میلیارد تن پسماند تولید خواهند کرد که بیش از سه برابر میزان تولید شده در سال ۲۰۰۹ است.»
اثر موسی ربانیاثر موسی ربانی نیز از جمله آثار این نمایشگاه است که به پسماند و آلودگی‌های محیط زیستی ناشی از آن تاکید کرده است «تا پایان خواندن این جمله، حدود ۰۰۰,۱۱۷ بطری پالستیکی در جهان استفاده شده است. درحالی که تولید یک بطری پلاستیکی تنها چند ثانیه وقت می برد، تجزیه شدن آن حدود ۴۵۰ سال طول می کشد.»
اثر ندا استکی
اثر امیر حصاریدر پایان، می‌توان گفت هنرمندان با خلق آثار خلاقانه، تأثیرات مخرب تغییرات اقلیمی، آلودگی و کاهش تنوع زیستی را به شکلی ملموس به تصویر می‌کشند و مخاطبان را به تفکر، واکنش و اقدام ترغیب می‌کنند. در این مسیر، نمایشگاه‌های هنری محیط زیستی می‌توانند نه تنها فضایی برای به اشتراک‌گذاری ایده‌ها و نگرانی‌ها باشند، بلکه پلی میان هنر و علم ایجاد کنند و به عاملی الهام‌بخش برای حفاظت از زمین و منابع آن تبدیل شوند که با توجه به اهمیت روزافزون توجه به محیط زیست، حمایت بیشتر از هنرمندان و توسعه این نمایشگاه‌ها در سطح ملی و جهانی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
