نسل جدید عطاری‌ها

ایران اکونومیست- شاید در این دوره و زمانه، عجیب به نظر برسد اگر کسی را پیدا کنیم که تا حالا لب به قرص و داروهای شیمیایی نزده باشد، اما گفتن همین حرف تا چند دهه قبل اصلا عجیب و دور از ذهن نبود.‌ البته شاید هنوز هم در دور و بر ما، ردپایی از آدم‌های کهنسالی پیدا می‌شود که دل خوشی از داروهای شیمیایی ندارند و همچنان با تکیه بر همان طب قدیم، خودشان را دوا درمان می‌کنند، اما تعداد این افراد روزبه‌روز در حال کم شدن است.

 

 آن روزها هر مرضی را با اصول طب سنتی تحلیل می کردند؛ مثلا اگر فردی گرم مزاج بود، فرآیند درمانی اش با یک بیمار سردمزاج از زمین تا آسمان فرق می کرد.

تا چند دهه پیش، کلماتی مثل «بلغم و صفرا و سودا» کلمات نام آشنایی برای مردم بود و بیماران با روش های درمانی به سبک طب سنتی خو گرفته بودند؛ همین طور که الان کلماتی مثل «استامینوفن، کلداکس و ژلوفن» برای مردم شناخته شده است و مردم با «سی تی اسکن و ام.آر.آی» خو گرفته اند.

حالا دیگر طب سنتی و داروهای گیاهی به اندازه طب نوین و داروهای شیمیایی، جای پای محکمی بین مردم ندارد و استقبال به علوم جدید پزشکی و استفاده از خدمات پاراکلینیکی (مثل آزمایش های تشخیصی و عکسبرداری های پزشکی) بیشتر از قبل شده است.

اما با همه این اوصاف، هنوز هم طب سنتی و داروهای گیاهی، طرفداران خاص خود را دارد؛ هرچند که دیگر آن فروغ گذشته را ندارد و دوران اوج خودش را از دست داده است.

در این بین، همیشه این پرسش و دغدغه وجود داشته است که چه کسی داروی گیاهی را بفروشد و درواقع چه کسی مجاز است که داروهای طب سنتی را به مردم ارائه کند؟

در جواب این پرسش، شاید خیلی ها با خودشان فکر کنند که داروی گیاهی خطر چندانی برای سلامت بیمار ندارد و خیلی هم فرق نمی کند که چه کسی این داروها را بفروشد، اما جالب است بدانید خطر برخی داروهای گیاهی دست کمی از خطرات سوءمصرف داروهای شیمیایی ندارد.

یعنی این طور نیست که فکر کنیم چون یک داروی گیاهی، منشأ طبیعی دارد، پس این دارو هیچ خطر و عارضه ای برای بیمار به همراه ندارد یا این که فکر کنیم اگر دارویی محصول فرآیندهای شیمیایی بود، حتما این دارو عوارض دارد و نباید آن را مصرف کنیم.

قاعده کلی در نظام سلامت این است که چه داروی گیاهی و چه داروی شیمیایی باید حتما با نظر اهل فن آن تجویز شود، چون خیلی اوقات تاثیر مخرب مصرف خودسرانه یک گیاه دارویی می تواند روی همه داروهای شیمیایی را سفید کند و فرد را به حالت مرگ بکشاند.

این اهل فن هم که از آن حرف می زنیم یا باید درس خوانده این کار بوده یا حداقل تجربه کافی برای تجویز یک گیاه دارویی را داشته باشد.

به اینجای گزارش که می رسیم، احتمالا شما یاد عطاری ها می افتید؛ همان مغازه های کوچکی که از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را به عنوان شفابخش و قوت دهنده به متقاضیان می فروشند.

نمی خواهیم بگوییم که همه آنها مشکل دارند و نباید در این حیطه فعالیت کنند، ولی نباید یادمان برود که به گفته دبیر انجمن تولیدکنندگان داروهای گیاهی، اکنون ده هزار عطاری غیرمجاز در کشور فعالیت می کنند. جعفر میرفخرایی به باشگاه خبرنگاران جوان توضیح داده است که فقط 4500 عطاری مجاز در کشور وجود دارد.

اگر بحث عطاری های غیرمجاز را وسط نکشیم و دنبال چرایی برخورد نکردن با این گونه تخلف ها نباشیم، دغدغه مهم بعدی این است که دست کم باید جلوی تخلف در عطاری های مجاز را بگیریم.

داستان از این قرار است که یک عطاری اصلا حق ندارد داروی گیاهی بفروشد، چون گیاه دارویی باید حتما با تجویز پزشک مصرف شود، نه این که یک عطار در کنار فروش گل گاوزبان و زعفران، داروی گیاهی را هم به دست بیمار برساند.

تا اینجای کار احتمالا شما هم با ما موافق باشید که نباید اجازه داد داروهای گیاهی که باید حتما تحت نظر یک پزشک معالج مصرف شود، به همین راحتی در اختیار عطاری ها قرار بگیرد، اما بتازگی بحث جدیدی مطرح شده که براساس آن قرار شده است برخی داروهای گیاهی در داروخانه های گیاهی به فروش برسد.

این داروخانه های گیاهی قرار است از سوی دانش آموختگان گیاه دارویی و گیاه پزشکی افتتاح شود تا هم آنها صاحب کسب و کار شوند و هم دیگر عطاری ها پا در کفش فروش داروهای گیاهی نکنند.

در این داروخانه ها، داروهای گیاهی که وزارت بهداشت آنها را تائید کرده باشد، به فروش خواهد رسید و البته این داروخانه ها در مقام حرف و البته نه در مقام عمل، حق ندارند داروهای شیمیایی را هم در کنار داروهای گیاهی بفروشند.

در داروخانه گیاهی باید فقط داروی گیاهی به فروش برسد و البته باید به این نکته هم اشاره کنیم که گیاه دارویی با داروی گیاهی فرق دارد، یعنی عطاری شاید این حق را داشته باشد که یک گیاه را که خاصیت دارویی دارد به فروش برساند، ولی همان عطاری حق ندارد که داروی گیاهی را که ممکن است از ترکیب چند گیاه مختلف دارویی به دست آمده است، خودسرانه به خورد بیمار بدهد.

در همین لحظه که این گزارش را می خوانید، هنوز مجوز قطعی برای راه اندازی داروخانه های گیاهی صادر نشده است، اما از یک طرف وزارت بهداشت بدش نمی آید که این داروخانه ها را هر چه زودتر افتتاح کند و از طرف دیگر، داروسازان مخالف این کار هستند و آن را تداخل در کار داروسازی به حساب می آورند.

چند هفته قبل هم جعفر میرفخرایی، دبیر انجمن تولیدکنندگان داروها و فرآورده های گیاهان دارویی به ایرنا توضیح داد که صدور مجوز فعالیت داروخانه های گیاهی یا داروخانه های سلامت در دست بررسی است و دانش آموختگان رشته های داروسازی گیاهی می توانند در این داروخانه ها فعالیت کنند.

موافقان بر این عقیده اند که برای رونق گرفتن فروش داروهای گیاهی و سروسامان دادن به بازار اشتغال فارغ التحصیلان گیاه دارویی و گیاه پزشکی، تاسیس این داروخانه ها پرفایده است.

اما گروهی که در این وسط، شمشیر را از رو بسته و مخالف صددرصدی تاسیس داروخانه های گیاهی است، فارغ التحصیلان رشته داروسازی هستند.

رئیس انجمن داروسازان چند روز قبل بصراحت اعلام کرد: با راه اندازی داروخانه های گیاهی بشدت مخالفیم.

دلایل رهبر مژدهی آذر برای اعلام مخالفت هم در جای خود قابل بحث و تامل است. او به ایسنا گفته که اولا برای داروخانه گیاهی داروساز گیاهی لازم داریم، یعنی داروسازی که فقط دوره طب سنتی را گذرانده باشد که ما چنین چیزی در ایران نداریم. همچنین داروسازان فعلی هم در داروهای شیمیایی و هم در داروسازی گیاهی مهارت دارند؛ بنابراین ما لزومی برای تاسیس داروخانه گیاهی نمی بینیم.

خطر بعدی که مژدهی آذر، آن را دور از انتظار نمی داند، تداخل وظیفه ای است که احتمال دارد بین فعالیت داروخانه های شیمیایی و داروخانه های گیاهی به وجود بیاید.

به قول او «تضمینی وجود ندارد که این داروخانه ها در آینده تبدیل به داروخانه های شیمیایی نشوند، زیرا مسئولان آن داروسازانی هستند که در داروهای شیمیایی نیز اطلاعات کلی دارند و اینها دولت را قانع خواهند کرد که داروهای شیمیایی را هم ارائه کنند. در نتیجه نظام اقتصادی داروخانه داری که الان فلج است، فلج تر و زمین گیر خواهد شد و زمینه تخلفات نیز فراهم خواهد شد.»

حالا اگر از چشم فارغ التحصیلان گیاه پزشکی و دارویی به این داستان نگاه کنیم، آنها هم به خود حق می دهند که پس از سال ها درس خواندن، شغل و پیشه ای داشته باشند و در راستای تخصصشان نان دربیاورند.

اما بابک مصباحی، عضو هیات مدیره انجمن داروسازان ایران و تهران در گفت وگو با جام جم، تاکید می کند که کلا مخالف حضور عطارها و فارغ التحصیلان گیاه پزشکی در بحث فروش داروهای گیاهی است.

«درمان های دارویی تکه تکه می شود و یکپارچگی اش را از دست می دهد»، «کار تخصصی کمرنگ تر می شود»، «اقتصاد داروخانه ها به هم می ریزد»؛ اینها مهم ترین استدلال هایی است که مصباحی در توضیح دلیل مخالفت هایش به ما می گوید.

به اعتقاد او، کسی که در کار فروش داروهای گیاهی است ـ اعم از داروهای گیاهی و داروهای شیمیایی ـ باید مطالعات بالینی داشته باشد؛ یعنی با عملکرد بدن انسان آشنایی داشته و نه این که فقط دوره های آشنایی با گیاهان دارویی را گذرانده باشد.

اگر با حرف های مصباحی جلو برویم، او پیشنهاد می دهد کار فروش داروهای گیاهی را هم به داروخانه دارها بدهند؛ چون آنها تخصص این کار را دارند و از بالین بیمار، سر درمی آورند.

البته این اتفاقی است که همین الان هم در بعضی داروخانه ها وجود دارد؛ یعنی داروخانه ای که کارش فروش داروهای شیمیایی است، علاوه بر فروش محصولات آرایشی و بهداشتی، گاهی غرفه ای را هم به فروش داروهای گیاهی اختصاص می دهد.

به هر حال، تاسیس داروخانه های گیاهی، هنوز در مرحله بررسی نهایی است و تا حالا هم به صورت رسمی، داروخانه گیاهی در کشور، اعلام موجودیت نکرده و مجوزی هم برای این کار صادر نشده است، اما واضح است برای صدور مجوز باید همه جوانب کار در نظر گرفته شود تا به اصطلاح، نه سیخ بسوزد و نه کباب.

این اتفاق هم زمانی می افتد که برای تاسیس داروخانه های گیاهی، هم مصلحت داروسازان و هم مصلحت فارغ التحصیلان گیاه پزشکی و طب سنتی در نظر گرفته شود؛ طوری که با نظارت جدی بر کار داروخانه های گیاهی، اجازه ندهند داروخانه های گیاهی، پا در کفش داروخانه های فعلی بکنند و با حمایت از فعالان طب سنتی، آنها هم به چرخه درمان وارد بشوند.

در غیر این صورت اگر بخواهیم بی خود و بی دلیل، چوب لای چرخ فعالان طب سنتی بگذاریم و آنها را کلا از فعالیت های دارویی محروم کنیم، آن وقت دیگر باید منتظر باشیم که در دل هر کوچه و خیابانی، یک عطاری جدید و غیرمجاز متولد بشود و در نتیجه، وضع آمار عطاری های غیرمجاز ما از این هم که هست، بدتر خواهد شد.