در هفته‌های گذشته بانک‌مرکزی موفق به برگزاری 7 حراج سکه طلا در بستر مرکز مبادله شد. بررسی‌‌ها نشان می‌دهد در این حراج‌ها تاکنون حدود هزارمیلیارد تومان نقدینگی توسط بازارساز جمع‌آوری شده است. برخی مکانیزم به کار‌گرفته شده برای فروش سکه را یک نوع مزایده معرفی کرده‌اند اما می‌توان برای دلار از مکانیزم «حراج معکوس» بهره برد. به طور کلی به این شیوه حراج که در آن قیمت‌های ثبت‌سفارش‌شده از بالا به پایین لیست می‌شوند، «حراج معکوس» گفته می‌شود. به گفته کارشناسان به نظر می‌رسد می‌توان از این شیوه حراج برای ساماندهی بازار ارز نیز استفاده کرد و از طریق آن اهداف «واقعی‌سازی نرخ ارز» و «نوسان‌زدایی نرخ ارز» را محقق کرد.
طی هفته‌های گذشته، بانک مرکزی از یک ابزار سیاستی جدید برای ساماندهی وضعیت بازار طلا و سکه رونمایی کرد. حراج سکه طلا، با هدف مدیریت تقاضا در بازار سکه با استفاده از منابع بانک‌مرکزی انجام شد. پیش از این نیز بانک‌مرکزی طی ماه‌های گذشته حراج شمش طلا را آغاز کرده بود که البته تنها فعالان بازار طلا و کسانی که مجوز داشتند می‌توانستند در آن شرکت کنند. اما نکته مهم در رابطه با حراج سکه طلا، حضور عموم مردم در آن بود.
در اولین مرحله از این حراج، ربع سکه‌های ضرب سال 1386 عرضه شد و سازوکار حراج به این صورت بود که متقاضیان پس از ثبت‌نام و احراز هویت در ساعات تعیین‌شده این امکان را داشتند که تا سقف 5 ربع سکه را با قیمت‌های پیشنهادی خود ثبت سفارش کنند. البته در این بین مرکز مبادله رقمی را به عنوان سقف یا کف قیمت سکه‌ها مشخص نکرد، اما به متقاضیان شرکت در حراج توصیه کرد که رقم‌های خیلی پایینی را برای سفارش‌های خود در نظر نگیرند، زیرا کارشناسان حراج قیمت‌ها را به ترتیب از بیشترین به کمترین تعیین می‌کنند و به این ترتیب قیمت‌های بالاتر شانس بیشتری برای برنده شدن دارند. همچنین در صورت مشابه بودن قیمت‌ها، سفارشی که زودتر ثبت شده باشد در اولویت قرار می‌گیرد. در اولین مرحله از حراج، تنها ربع سکه ضرب سال 1386 عرضه شد. به دلیل بالا بودن استقبال و فراهم نبودن برخی زیرساخت‌های فنی، سایت مرکز مبادله با مشکلاتی مواجه شد و بسیاری از متقاضیان نتوانستند سفارش خود را ثبت کنند. در همین راستا همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد مرکز مبادله از ادامه‌دار بودن حراج‌ها خبر داد. در نهایت هفتمین مرحله از حراج سکه‌های بانک‌مرکزی روز گذشته برگزار شد.
چقدر نقدینگی جمع شد؟
بررسی روند حراج‌ها نشان می‌دهد تا پایان ششمین حراج، ۶۸هزار و ۴۴۱ قطعه سکه به متقاضیان تخصیص داده شد که شامل ۵۷هزار و ۷۳۱ قطعه ربع سکه، ۷۶۷۸ قطعه نیم‌سکه و ۳۰۳۲ تمام‌سکه بود. همچنین طی این 6 حراج در مجموع بیش از 970میلیارد تومان نقدینگی توسط بانک‌مرکزی جمع‌آوری شد که با توجه به برگزاری هفتمین مرحله حراج در روز گذشته به نظر می‌رسد پس از اعلام نتایج آن، آورده این حراج‌ها برای بانک‌مرکزی حدود هزارمیلیارد تومان باشد. با وجود اینکه در ابتدای اعلام برنامه سیاستگذار برای آغاز حراج سکه، برخی مخالفت‌ها با آن صورت گرفت، اما به نظر می‌رسد ارزیابی کلی از این سیاست را می‌توان مثبت تلقی کرد. به عبارتی شیوه فعلی اجرای این سیاست را می‌توان مکانیزمی دانست که علاوه بر کاهش حباب سکه و مدیریت تقاضا، به کشف قیمت این دارایی نیز کمک می‌کند.
پیشنهاد اجرای حراج دلار
در این بین نکته‌ای که کارشناسان بر آن تاکید می‌کنند استفاده از تجربه حراج سکه در بازار ارز است. به عبارتی همین مکانیزم می‌تواند برای دلار نیز انجام شود، به طوری که متقاضیان سفارش‌های خود را ثبت کرده و بانک‌مرکزی با اولویت قیمت بیشتر ارزها را تخصیص دهد. این مکانیزم که به آن «حراج معکوس» نیز گفته می‌شود، به عنوان یکی از پایدارترین مکانیزم‌های مدیریت بازار ارز به شمار می‌رود. البته به این شیوه «حراج هلندی» نیز گفته می‌شود که از سازوکار فروش گل در هلند وام گرفته شده است. مطابق حراج‌های سکه، در این روش متقاضیان قیمت‌های خود را ثبت می‌کنند و سفارش‌ها از بیشترین به کمترین قیمت تخصیص خواهد یافت.
به نظر می‌رسد این روش نسبت به تخصیص ارز به صورت سهمیه‌ای روشی کارآمدتر باشد، زیرا ضمن کاهش رانت کمک می‌کند که منابع ارزی بانک‌مرکزی به متقاضیان واقعی ارز برسد. دلیل آن نیز این است که به دلیل مکانیزم کشف قیمت و نزدیک بودن آن به قیمت‌های تعادلی، متقاضیان واقعی ارز برای دریافت آن اقدام کرده و این موضوع از هدررفت منابع بانک‌مرکزی جلوگیری خواهد کرد.
فواید «حراج معکوس»
همچنین به گفته کارشناسان دو مزایای اصلی مکانیزم «حراج معکوس»، «واقعی‌سازی نرخ ارز» و «نوسان‌زدایی نرخ ارز» است. استفاده از افزایش سهم بازار در تعیین نرخ ارز، قیمت نرخ ارز را به سمت قیمت واقعی هدایت می‌کند و به کمک تحلیل اطلاعات منتشرشده از سوی حراج‌ها، بانک مرکزی می‌تواند بسته به اهداف خود با استفاده از حراج‌های بعدی، نرخ دلار را در یک مسیر با نوسان محدود مدیریت کند. از سوی دیگر با توجه به نزدیک بودن قیمت‌های تعیین‌شده در این حراج‌ها، می‌توان آن را به عنوان رقیبی برای بازارهای غیررسمی در نظر گرفت که تقاضاها را از آنجا به سمت بازارساز هدایت کرده و یکی از مهم‌ترین اهداف سیاستگذار را که مدیریت نقدینگی است محقق خواهد کرد. با توجه به اینکه روش‌های پیشین در زمینه مدیریت بازار ارز تا کنون نتوانسته موفق عمل کند، به نظر می‌رسد استفاده از شیوه حراج معکوس که عملکرد آن در بازار طلا نیز تجربه شده، می‌تواند در این زمینه مثمر‌ثمر باشد.
