همه ما اولين قدم‌هاي دوران كودكي را در خانه پدر و مادر و بر تار و پود فرش‌هاي رنگارنگ و اصيل ايراني برداشته‌ايم. اما ديگر بزرگ شده‌ايم و واقعيت اين است كه توانايي خريد يك تخته فرش دستباف براي اكثريت ايراني‌ها اكنون رويايي دور از دسترس است.
همه خوب می‌دانیم که اصالت و زیبایی فرش دستباف با فرش ماشینی برابر نیست، اما قیمت بسیار پایین‌تر فرش ماشینی در کنار عرضه نامحدود آن در انواع نقشه‌ها و کیفیت‌ها، انتخاب دیگری باقی نمی‌گذارد. گبه و گلیم جایگزین فرش دستباف در خانه‌هایی شده‌اند که تمایلی به خرید فرش ماشینی ندارند و هم‌چنان به دنبال اصالت ایرانی هستند.
در این میان بافندگان فرش نیز از شرایط معیشتی دشواری برخوردارند و درصد کمی از سود حاصل از فروش یک تخته فرش که شاید بافتن آن بیش از یکسال زمان ببرد، به آن‌ها می‌رسد. از آن‌جایی‌که فرش دستباف همواره یکی از هنرهای کهن و معروف ایران در جهان بوده است، کالایی صادراتی محسوب شده و فروش آن در خارج از کشور سود بالاتری دارد. اما صادرات این محصول ارزشمند غیر نفتی نیز با مشکلات عدیده‌ای رو‌به‌رو است. برای بررسی بهتر این موضوع با علانور توکلی رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادر کنندگان فرش ایران و نایب‌رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع‌دستی اتاق بازرگانی ایران گفت‌و‌گویی انجام دادیم.
تحریم‌های داخلی در کنار تحریم‌های خارجی ضربه اصلی را بر پیکره فرش وارد آورده‌اند
توکلی گفت: هم در اتحادیه که بر تولید و صادرات تمرکز داشته و هم در اتحادیه صنفی که بر بازار داخلی نظارت دارد، افرادی وجود دارند که دلسوز فرش هستند و درباره ضربه‌های وارده بر پیکره فرش ایرانی چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور دل نگرانی دارند. در زمینه صادرات فرش موانع بسیاری در داخل و خارج کشور وجود دارد. شاید بتوان گفت تحریم‌های خارجی بزرگترین آسیب را به این صنعت وارد آورده‌اند. در کنار آن تحریم‌های داخلی هم‌چون قوانین مربوط به پیمان سپاری ارزی نیز به کاهش صادرات و فشار بیشتر بر قشر بافندگان فرش که در این سال‌ها مهجور مانده‌اند، دامن زده است. صادرکننده فرش به دلیل تحریم‌های بین‌المللی نمی‌تواند ارز حاصل از صادرات را به راحتی به کشور بازگرداند، اما دولت به این مساله بی توجه است و همین موضوع باعث ایجاد مشکل بر سر راه صادرات فرش شده است. طی سال‌های ۷۲-۷۳ که اوج صادرات فرش بود، رقم صادرات فرش ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار بود و امسال این رقم به ۶۰ میلیون دلار رسیده است. در آن سال‌ها رقم صادرات تنها یکی از تجار فرش ۶۰ میلیون بود که در حال حاضر این رقم مجموع صادرات تجار است.
علت اصلی قیمت بالای فرش دستباف چیست؟
توکلی درباره قیمت فرش دستباف این‌گونه گفت: اگر قیمت فرش دستباف را با اقلامی هم‌چون خودرو مقایسه کنید، می‌بینید که قیمت بالایی ندارد. در حال حاضر خرید یک خودروی بی کیفیت چینی رقمی در حدود ۳ الی ۴ میلیارد هزینه دارد و این در حالی است که قیمت فرش دستباف از حدود ۵۰ میلیون تومان آغاز شده و تا ۲ میلیارد تومان نیز می‌رسد. به جز فرش‌های نفیس مانند فرش ابریشم تبریز و اصفهان، سایر فرش‌ها هم‌چون فرش کاشان و فرش عشایری شیراز قیمت معقول‌تری دارند.
وی با اشاره به این‌که رشد تکنولوژی باعث شده بافندگان به صورت مستقیم با بازار فروش در ارتباط باشند و دست دلالان تا حدودی از این صنعت کوتاه شود، گفت: افزایش ۱۰ برابری قیمت مواد اولیه هم‌چون ابریشم در طی یک سال و نیز افزایش دستمزد بافندگان بهای تمام شده فرش را افزایش می‌دهد. در نهایت قیمت باید به گونه‌ای باشد که بافنده، رنگرز، خریدار، سرمایه گذار و همه افراد دخیل در این صنعت از این بازار منتفع شوند.
مهاجرت رفوگران؛ فرصت اقتصادی که ترکیه از چنگ ایران درآورد
وی در ادامه به افزایش آمار مهاجرت در میان رفوگران ایرانی اشاره کرد و گفت: در سال‌های اخیر به دلیل موانعی که از سوی دولت وضع شده، رفوگران به کشورهای مختلف از جمله ترکیه مهاجرت کرده‌اند. از گذشته رسم بر این بوده که انبارهای زیادی در خارج از کشور در شهرهایی مانند هامبورگ و زوریخ وجود داشته که فرش‌های ایرانی در آن‌ها دپو شده و از آن‌جا به سایر نقاط دنیا صادر می‌شدند. در اقدامی عجیب گمرک ایران اجازه ورود مجدد این فرش‌ها به کشور برای رفو، تعمیر و شست‌و‌شو را نمی‌دهد. حدود ۷ سالی است که در جلسات مختلف این موضوع را با دولت‌مردان مطرح می‌کنیم و تا کنون نتیجه‌ای نگرفته‌ایم. این در حالی است که فرش‌های افغانستانی، هندی و پاکستانی به صورت گسترده و به شکل قاچاق وارد کشور می‌شوند و در بازار به فروش می‌رسند. به دلیل وجود چنین قوانین آسیب زننده‌ای کشور ترکیه از فرصت استفاده کرد و با ایجاد امکاناتی هم‌چون ساخت شهرک و اعطای وام متخصصین رفوگری ایرانی را جذب کرد. گفته می‌شود سود حاصل از این سرمایه‌گذاری برای کشور ترکیه در حدود بیش از ۲ میلیارد دلار بوده است و به این شکل این فرصت اقتصادی برای ایران از دست رفت. وعده رسیدگی به این مشکل بزرگ از طرف بسیاری از نهادها هم‌چون گمرک و ریاست جمهوری داده شده، اما تا کنون اقدامی در این راستا صورت نگرفته و تنها در حد وعده و قول باقی مانده است؛ تنها اتفاقی که در این زمینه افتاده این است که در حدود دو هفته پیش تصویب شد این فرش‌ها بتوانند به صورت عبور موقت وارد کشور شوند. هرچند اقدام خوبی است اما کافی نیست و شاید تنها ۱۰ درصد مشکل را حل خواهد کرد.
در انتها رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادر کنندگان فرش ایران ابراز امیدواری کرد قوانین خلق‌الساعه و موانعی هم‌چون تحریم‌ها و یا قوانین مرتبط با برگشت ارز از سر راه برداشته شوند تا فرش دستباف ایرانی به دوران اوج شکوفایی خود بازگردد.
