به گزارش ایران اکونومیست، در روز چهارشنبه اول مهر ۱۲۸۱ هجری شمسی مطابق با ۲۰ جمادی الثانی ۱۳۲۰ ه. ق. یعنی سالروز ولادت حضرت زهرا (س)، از سلاله پاک آن بانوی اطهر در شهرستان خمین مولودی پای به عرصه هستی نهاد که او را روح الله نام نهادند که بعدها به «امام خمینی (س)» مشهور شد و با قیام الهی خویش سرنوشت ایران و جهان را دگرگون ساخت.
به همین مناسبت مروری به نقش رهبری امام خمینی (ره) در دوران دفاع مقدس داریم چرا که همواره نقش رهبران در جنگ‌ها بیشتر از رزمندگان مورد مباحثه قرار گرفته و می‌گیرد. این یکی از بحث‌برانگیزترین مسائلی است که در جامعه‌شناسی و علوم مرتبط با جنگ مورد توجه قرار گرفته است. جنگ تحمیلی عراق علیه ایران که در مبانی اندیشه امام خمینی(ره) به هشت سال دفاع مقدس معرفی شد نیز از جمله جنگ‌هایی محسوب می‌شود که اصل رهبری و تأثیر مدیریت امام(ره) در آن بسیار مشهود و قابل توجه است چرا که امام خمینی(ره) رهبری از دل شئون و اقشار مذهبی و سنتی جامعه برخاسته و آرمان‌ها و ارزش‌های مذهبی همان اقشار را در قالب فرهنگ انقلاب و دفاع مقدس و بازسازی و ارائه می‌کردند. از همین رو آنچه بعدها و در دوران پس از جنگ در ایران به «فرهنگ دفاع مقدس» موسوم شد، مؤلفه‌ها و هویت خود را بیش از هر عاملی مدیون اندیشه‌ها و تعریف امام خمینی(ره) از جنگ است.
تأثیر کلام امام بر مردم
قرائتی که ایشان از جنگ عراق علیه ایران مطرح می‌کردند، ریشه در آموزه‌ها و تاریخ اسلام داشت و بیش از هر عاملی، بر روی کتاب، سنت و سیرۀ پیامبر اسلام (ص) و معصومین به‌خصوص سیدالشهداء (ع) استوار بود. امام به عنوان فرمانده کل قوا همچنین ضمن تحمیلی دانستن جنگ از سوی عراق و دفاعی بودن ماهیت آن برای ایران، تأکید بسیاری بر مردمی بودن جنگ و نقش اقشار و طبقات مختلف به‌خصوص اقشار ضعیف و پایین جامعه در آن داشتند. تعریفی که در نهایت جنگ را مردمی کرد و به انگیزه‌ای پرقدرت برای اقشار و طبقات مذهبی و سنتی جامعه تبدیل و باعث تحرک بالا و نقش فعال آنها در دفاع از کشور شد.
شیوه رهبری امام خمینی (ره) در جنگ تحمیلی
امام خمینی (ره) به عنوان رهبر و فرمانده کل قوا و فرماندهی عالی جنگ، تشخیص و هدایت راهبردی جنگ را بر عهده داشت و در این مدت با بهره گیری از شیوه‌ها و تدبیرهای خاص خویش، هشت سال دفاع‌مقدس را رهبری کرد و شگفتی سیاست مداران دوست و دشمن را برانگیخت. از جمله تدبیرهای امام خمینی (ره) در دوران جنگ تحمیلی، بسیج همگانی و سازماندهی مردم و نیروهای مسلح، گسترش تشکیلات نظامی، ایجاد هماهنگی و انسجام در نیروهای مسلح، هماهنگی و به کارگیری امکانات پشت جبهه، مقابله با عوامل بازدارنده داخلی و تبلیغات دشمن، تفویض برخی اختیارات و تشویق به نبرد بود.
قاطعیت امام در تصمیم گیری نظامی
در دوران مبارزه با رژیم ستمشاهی، قاطعیت امام، راهگشای برنامه‌ها و سیاست‌های مبارزه بود که حتی اطرافیان و شاگردان ایشان به شگفتی و کارساز بودن آن اعتراف داشتند. در امور رهبری و فرماندهی عالی جنگ هم قاطعیت امام، گره‌های کور و بن بست‌های ایجاد شده در برنامه‌ریزی‌های رزمی و نظامی را باز می‌کرد. از مهم‌ترین جلوه‌های قاطعیت امام، دستور شکست حصر آبادان، شکست حصر سوسنگرد و عزل بنی‌صدر بود.
تأثیر ارتباط معنوی امام خمینی (ره) با رزمندگان
در هشت سال دفاع مقدس، امام خمینی(ره) در خطوط نبرد جبهه‌های جنگ حضوری فیزیکی نداشتند، ولی شخصیت پرنفوذ و معنوی و عرفانی ایشان، هر روز در تمام نقاط جبهه حکم فرما بود و تأثیر شگرف این حضور در روحیه و عملکرد رزمندگان کاملاً مشاهده می‌شد. رفتارهایی که رزمندگان اسلام در صحنه‌های مختلف و عرصه‌های پیکار دفاع مقدس درباره حضرت امام از خود نشان داده‌اند بسیار قابل توجه است.
امام همواره بر حماسی بودن دفاع مقدس تاکید داشتند و پیروزی‌های ملت ایران در جبهه‌های نبرد را با عنوان حماسه توصیف می‌کردند(1). از این رو، یکی از مولفه‌های مدیریتی حضرت امام در دوران دفاع مقدس، جنگ حماسی است. از یک سو انقلاب در مراحل اولیه خود قرار داشت و هنوز نیروهای کشور به سازماندهی و تشکیلات مناسب دست نیافته بودند و از سویی نیز جنگی روانی مبنی بر پیروزی عراق در آغاز جنگ شکل گرفته بود. کسانی مانند هنری کیسینجر پیش‌بینی کرده بودند عراق در یک جنگ ده روزه می‌تواند بر جمهوری اسلامی پیروز شود. همچنین بختیار سقوط نظام جمهوری اسلامی را ظرف چند ماه محقق می‌دانست و صدام در روز اول جنگ گفته بود که هفت روز دیگر به تهران خواهد رسید. حماسی بودن در چنین شرایطی به این معنا است که امام به عنوان رهبر فکری، بسیج‌گر و سیاست‌گذار، با اطمینان در هشدار به شروع جنگ، عراق و حامیانش را مورد خطاب قرار می‌دهد و می‌فرماید: «گمان نکند ملت ما که دولت ایران و ارتش ایران عاجز از این است که جواب به اینها بدهد. هر وقتی که مقتضی بشود من پیامی به ملت خواهم داد و به صدام حسین و امثال او ثابت خواهم کرد که اینها، این اذناب امریکا قابل ذکر نیستند.(2)»
امام خمینی(ره) با تاکید بر شعارهای انقلابی، بازخوانی پیام های نهضت عاشورا، همسان پنداری اهداف دفاع مقدس با قیام امام حسین(ع)، شعارهای دینی، مرثیه و شعارهای برآمده از رویدادهای عظیم اسلامی و.... تلاش می‌کرد تا جنبه حماسی رزمندگان را افزایش دهد و در برابر فریب و شعارهای تبلیغاتی رژیم بعث و حامیان غربی‌اش، روحیه رزمندگان را ارتقاء می‌دادند. به عبارتی دیگر، ایشان بر احساسات مدافعان انقلاب اسلامی مدیریت می‌کردند تا با زنده کردن وجوه حماسی در آنها، از ناامیدی و سیاه نمایی دشمنان بکاهند.
1- صحیفه امام؛ ج 13، ص 221
2- صحیفه امام؛ ج14، ص 202.
