در پی امضای موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مسئولان دولتی از آن به عنوان یک دستاورد یاد کرده و پیش‌بینی کرده‌اند که تا پنج سال آینده تجارت ایران با این اتحادیه به ۲۰ میلیارد دلار برسد، اما فعالان اقتصادی معتقدند با توجه به مشکلات و محدودیت‌های ایران، این پیش‌بینی بیش از حد زیادی خوش‌بینانه است و از طرف دیگر این توافقنامه هنوز روی کاغذ است و پیش از اجرا باید در مجالس پنج کشور و ایران تایید شود که فرآیندی زمان‌بر است.
روز دوشنبه پس از حدود شش سال مذاکره، موافقت‌نامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا شامل کشورهای روسیه، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس، در سن پترزبورگ روسیه امضا شد. مطابق این موافقت‌نامه تجارت آزاد، برای افزایش تجارت فی‌مابین و گسترش همکاری‌ها، علاوه بر تسهیل تجارت و رفع موانع غیر تعرفه‌ای، تعرفه ورودی حدود ۸۷ درصد اقلام کالایی فی‌مابین حذف می‌شود.
البته به نظر می‌رسد این موافقت‌نامه همچنان قرار نیست محدودیت‌های واردات برای بسیاری از کالاها را که از سال ۱۳۹۷ و در پی محدودیت‌های ارزی برقرار شده، دور بزند. پیش‌تر معاون ارتقای کسب و کارهای بین‌المللی سازمان توسعه تجارت در این رابطه گفته بود که همیشه در موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد یک لیست منفی هم وجود دارد و در این موافقت‌نامه هم ۱۳ درصد کالاها یا در لیست ممنوعیت واردات است یا تعرفه واردات آن‌ها صفر نخواهد بود که از جمله این کالاها می‌توان به خودرو، صنایع نساجی، محصولات کشاورزی و بخشی از لوازم خانگی اشاره کرد.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ۱۸۳ میلیون نفر جمعیت و واردات ۳۸۸ میلیارد دلاری از جهان، در نگاه اول بازار بسیار بزرگ برای ایران محسوب می‌شود و سازمان توسعه تجارت هم پیش بینی کرده با اجرایی شدن این توافقنامه تجارت ایران با کشورهای عضو این اتحادیه تا پنج سال آینده به ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار برسد. اما مشخص نیست با توجه به موانع تجاری در ایران به دلیل مسائل ناشی از تحریم، مثل محدودیت‌های نقل و انتقال پول و همچنین مشکلات ناشی از FATF، لیست اقلام ممنوعه وارداتی و غیره این پیش‌بینی چقدر واقعی است.
نکته دیگری که باید در نظر گرفته شود این است که این توافقنامه ابتدا باید در مجالس هر پنج کشور بررسی شود و توافقنامه پس از طی فرایند تصویب در مراجع قانونی همه کشورهای امضا کننده، وارد فرایند اجرایی خواهد شد. بنابراین به نظر می‌رسد توافق تجارت آزاد با اوراسیا هنوز تا مرحله اجرا فاصله زیادی دارد.
در مجموع بسیاری از فعالان اقتصادی معتقدند که پیش‌بینی تجارت ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار تا پنج سال آینده با اوراسیا، با توجه به مشکلات و محدودیت‌های ایران، زیادی خوش‌بینانه است.
موضوع مهم دیگر این است که اجرای توافق با اوراسیا هنوز تا اجرا راه زیادی دارد، چراکه باید از سد مراجع قانونی پنج کشور عبور کند که احتمالا زمان زیادی می‌برد. در اصل باید به این نکته توجه کرد که توافقنامه تجارت آزاد با اوراسیا هنوز روی کاغذ است و به مرحله اجرا نرسیده است و با توجه به تغییرات احتمالی آن در این فرآیند بررسی، بهتر است مسئولان دولتی با محافظه‌کاری بیشتری درباره دستاوردهای احتمالی توافق صحبت کنند.
جایگاه فعلی اوراسیا در سبد تجاری ایران
کل تجارت ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال گذشته بیش از ۳.۲ میلیارد دلار بوده که از این میزان، ۱.۴ میلیارد دلار مربوط به صادرات ایران و ۱.۷ میلیارد دلار مربوط به واردات ایران از اتحادیه اقتصادی اوراسیا بوده است. با این حال همانطور که اشاره شد، انتظار می‌رود تا پنج سال آینده تجارت ایران با پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا بیش از پنج برابر شود و به ۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار برسد.
همچنین تجارت ۳.۲ میلارد دلاری ایران با اوراسیا از کل مبادلات ۱۱۲ میلیارد دلاری تجاری ایران در سال گذشته، حدود ۲.۸ درصد بوده است.
آمارهای منتشر شده در هشت ماهه سال جاری نیز نشان می‌دهد، تجارت ایران و پنج کشور اتحادیه اقتصادی اوراسیا به ۵.۲ میلیون تن کالا، به ارزش دو میلیارد و ۳۴۴ میلیون دلار رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل با رشد ۳۳.۵ درصدی در وزن و ۱۴ درصدی در ارزش همراه بوده است.
از این میزان دو میلیون و ۷۷۸ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۷۴ میلیون دلار از ایران به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا کالا صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۵ درصد در وزن و ۲۰ درصد در ارزش افزایش داشته است. همچنین دو میلیون و ۳۹۰ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۲۷۰ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار نیز از این میزان تجارت در هشت ماهه امسال مربوط به واردات ایران از کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که نسبت به هشت ماه نخست سال گذشته با رشد ۲۲ درصدی در وزن و ۱۰ درصدی در ارزش همراه بوده است.
در این میان از بین پنج کشور عضو اتحادیه نیز، روسیه مهم‌ترین شریک تجاری ایران است؛ به‌طوری‌که در هشت ماهه امسال ۳۵.۴ درصد کل صادرات ایران و ۸۶.۶ درصد از کل واردات ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا را به لحاظ ارزشی با روسیه انجام شده است. همچنین بیش از ۸۴ درصد وزن و ۷۱ درصد ارزش واردات ایران از اوراسیا و ۲۰ درصد وزن و ۳۹ درصد ارزش صادرات ایران به این اتحادیه، مربوط به محصولات کشاورزی، غذایی و دامی بوده که محصولات با ارزش افزوده بالا محسوب نمی‌شود.
ابعاد کمتر دیده‌شده موافقت‌نامه اوراسیا
روشنعلی یکتای قرابائی، نایب رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه، در گفت‌وگو با تجارت نیوز، درباره موانع اجرای توافق تجارت آزاد با اوراسیا، گفت: دپیلماسی اقتصادى در تلاش است تا زهر تحریم‌ها را بر اقتصاد کشور کاهش دهد و در سال‌های اخیر هم موفقیت‌هایی از جمله عضویت در بریکس و شانگاهای به‌دست آمده است. دیروز هم توافقنامه ترجیحی اوراسیا امضا شده، اما این توافق باید در مجالس پنج کشور و ایران تایید شود و نوع کالاها نیز مشخص شود. همچنین با توجه به اینکه ایران در واردات برخی کالاها ممنوعیت دارد، قطعا با این پنج کشور عضو اوراسیا رایزنی‌هایی انجام گرفته که باید لحاظ شود .
بنابراین به گفته وی این توافقنامه در حال حاضر امضا شده، اما به مرحله اجرا نرسیده است. همچنین بررسی این توافق در مجالس کشورها یک فرآیند زمان‌بر است.
او همچنین با اشاره به موانع مرتبط با تحریم‌ها تشریح کرد: از طرف دیگر برخی کالاهای ایرانی مشمول تحریم بین الملی است که باید ساز کار آن نیز فراهم شود .
یکتای قرابائی همچنین درباره پیش‌بینی سازمان توسعه تجارت مبنی بر تجارت ۱۸ میلیارد تا ۲۰ میلیارد دلاری ایران و اوراسیا تا پنج سال آینده، گفت: دیپلماسی اقتصادی در حال رفع موانع تجارت با اوراسیا است، اما تا حل این مشکلات راه زیادی است. ما هم خوشبین وهم امیدواریم این پیش بینی خوش‌بینانه تحقق یابد. در اصل باید به این نکته توجه کرد که آرزوهای ما با واقعیت‌های بازار متفاوت است و هر کالا مزیت و ظرفیت اقتصادی خاص خود را دارد.
در مجموع به گفته نایب رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه، زمانی می‌توان میزان تجارت واقعی ایران و اوراسیا برای آینده را پیش‌بینی کرد که این توافقنامه از قانون‌گذاری کشورها عبور کند و جزئیات آن مشخص شود.
