به گزارش ایران اکونومیست، سید محمد مقیمی رئیس دانشگاه تهران در آغاز به کار بیستمین دوره هیات ممیزه دانشگاه تهران که در تالار شهید سلیمانی دانشگاه تهران برگزار شد، هیات ممیزه را مهمترین رکن علمی دانشگاه تهران دانست و گفت: هیات ممیزه به مثابه قطب‌نمای دانشگاه عمل می‌کند. همان‌طور که قطب‌نما به عنوان ابزار جهت‌یابی تلقی می‌شود، انتظار می‌رود که هیات ممیزه بتواند جهت کشتی علم را در دانشگاه مشخص کند و در جهت درست حرکت نماید. برای اینکه یک قطب‌نما طراحی شود و شروع به کار کند، ابتدا نیاز است که در جای درستی قرار گیرد و به عنوان تراز، مبنای عملکردها را مشخص کند؛ بنابراین ابتدا بایستی نقطه مرجعیت مشخص شود.
مقیمی افزود: بنابراین برای عملکرد درست این قطب‌نما ابتدا باید با ایجاد نقاط مرجع، از سطح تراز بودن آن اطمینان حاصل نمود و جهت‌ها و درجه‌های اصلی آن را مشخص کرد و سپس برای یافتن جهت حرکت درست دانشگاه، شرایط روز دانشگاه، توسعه علم و نیاز جامعه را برای جهت‌یابی در نظر گرفت. پس از آنکه ترازیابی صورت گرفت و جهت درست تشخیص داده شد، آنگاه باید به پیمایش وضعیت هیات علمی پرداخت تا مشخص شود بر مبنای شاخص‌ها و معیارهای تعیین‌شده تا چه اندازه موفق بوده‌اند و رأی به ارتقای آنها داد.
وی با بیان اینکه هیات ممیزه دانشگاه تهران در همه ادوار شاهد حضور اساتید تراز اول بوده است، با قدردانی از اعضای دوره نوزدهم هیات ممیزه، افزود: در انتخاب اعضای دوره جدید هیات ممیزه دانشگاه تهران نیز بر اساس آیین‌نامه‌های مصوب، تلاش بر این بود که بهترین اساتید در این مجمع علمی بزرگ حضور داشته باشند تا ترازی که در حد استانداردهای دانشگاه تهران انتظار داریم شکل بگیرد و در زمینه پیمایش اعضای هیات علمی، به گونه‌ای به ارزیابی استادان بپردازیم که قضاوت درستی را اعمال کنیم تا اعضای هیات علمی دارای شایستگی‌های لازم بتوانند ارتقا پیدا کنند.
هیات ممیزه به مثابه قطب‌نما، مرجع تعیین‌کننده جهت‌گیری علمی دانشگاه
رئیس دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: هیات ممیزه به عنوان قطب‌نمای دانشگاه باید جهت درست را مشخص کند و این می‌طلبد که در هیات ممیزه شاخص‌های لازم را به منظور ارسال پیام‌های درست به اعضای هیات علمی مورد توجه داشته باشیم؛ چراکه اعضای هیات علمی معمولاً در جهتی به تکمیل پرونده و ساماندهی تحقیقات خود می‌پردازند که جهت‌گیری هیات ممیزه است. در چارچوبی که در هیات ممیزه تعیین می‌کنیم، خیلی از جهت‌های اصلی در دانشگاه مشخص می‌شود. یک بخش از این جهت‌گیری‌ها بر اساس قوانین مصوب مراجع بالادستی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی تعیین می‌شوند که چارچوب کلی آنها اصولاً مشکلی ندارد و مبناهای مورد قبول هستند، ولی این قوانین و آیین‌نامه‌ها تنها مبنای عمل هیات ممیزه نیستند، بلکه قوانین نانوشته و عرفی نیز در تصمیمات هیات ممیزه تعیین‌کننده است.
برخی عرف‌های نانوشته هیات ممیزه، خاستگاه علمی ندارد
وی با بیان اینکه معیارهای کمی تعیین‌شده در قوانین برای ارتقای اعضای هیات علمی صرفاً ناظر بر حداقل‌هایی برای ارتقا هستند، تصریح کرد: استانداردهای دانشگاه تهران بالاتر از کف قانونی است که در آیین‌نامه مشخص شده است. آنچه که برای احراز صلاحیت اعضای هیات علمی تعیین‌کننده است، عرف هیات ممیزه است که در تصمیم‌گیری اساتید اعمال می‌شود و به قضاوت حرفه‌ای و علمی اساتید برمی‌گردد. لازم است بر روی این عرف که نانوشته است بیشتر در هیات ممیزه گفتگو صورت گیرد و اعضای هیات علمی نیز از آنها مطلع باشند. گفتگو درباره این مباحث عرفی از این جهت واجد اهمیت است که برخی از آنها ممکن است اصلاً خاستگاه علمی نداشته باشند و ای بسا خیلی از آنها مقبول نباشند. تعیین این عرف‌ها خیلی مهم است؛ چراکه اعضای هیات علمی برای ارتقا تلاش می‌کنند به این موارد عرفی توجه داشته باشند.
مرور تذکرات رهبر انقلاب درباره معیارهای ارتقای اعضای هیات علمی
رئیس دانشگاه تهران در ادامه سخنانش با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری درباره مقالات علمی مبنی بر اینکه «بنده در این زمینه تا حالا دو سه مرتبه بحث کرده‌ام. من تصوّر می‌کردم تذکّراتی که قبلاً داده شده کفایت کرده، یعنی کار را درست کرده، [امّا] شنیدم این‌جور نیست. مقاله علمی را شرط ارتقاء هیئت علمی قرار دادن، به نظر من هیچ منطقی ندارد؛ یعنی واقعاً انسان نمی‌تواند این را هضم بکند. بنده در اینکه ما در مسابقه‌ی علمی دنیا باید سهیم باشیم، شریک باشیم، شرکت کنیم، تردیدی ندارم، حتماً این کار باید انجام بگیرد؛ امّا اینکه ما همه‌ی اساتید خودمان را و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های کشور خودمان را موظّف کنیم که اگر می‌خواهید ارتقاء پیدا کنید، باید بروید پیش فلان مجلّه‌ی معروف دنیا یا مرکز علمی دنیا امتحان بدهید (مقاله نویسی یعنی همین؛ یعنی مشخص شود رتبه علمی شما از نظر فلان مرکز چه رتبه‌ای است) این را من منطقی نمی‌بینم. بله، مقاله‌نویسی خوب است؛ اینکه تعدادی از اساتید مبرّز کشور در رشته‌های خاصّ خودشان تحقیقات بکنند، مقالاتِ استنادیِ قابلِ توجّه در مطبوعات معتبر دنیا و مراکز علمی دنیا منتشر کنند، بنده با این کاملاً موافقم، این کار باید انجام بگیرد؛ امّا اینکه ما شرط ارتقاء را مقاله قرار بدهیم، یعنی این را تعمیم بدهیم به کلّ [اساتید]، این به نظر من کار منطقی‌ای نیست.»، تاکید کرد: جهت‌گیری که باید در دوره جدید هیات ممیزه داشته باشیم، محقق نمودن منویات رهبر معظم انقلاب است. نگاه‌های افراطی نسبت به مقاله‌شماری مورد نقد است و بایستی ضمن توجه به مقاله، از سایر جنبه‌های مرتبط با توسعه علمی و فناوری غافل نشویم.
پیگیری دغدغه اثرگذاری اعضای هیات علمی برای حل مسائل کشور با تغییر برخی رویه‌های هیات ممیزه
مقیمی افزود: اگر عضو هیات علمی به حل مسائل واقعی کشور کمک کند واقعاً ارزشمند است اما برای ملاک‌ها و معیارهای این موضوع خط کش مناسبی نداشته‌ایم. یکی از آسیب‌های عملکرد هیات ممیزه این است که سنجش فعالیت‌های علمی در تمام رشته‌ها علیرغم تنوع اساسی، با مقیاس واحد و خط کش واحد است. اینکه معیار و خط کش و سنجه‌هایمان در همه علوم یکسان باشد، باعث به هم ریختن مرزهای علم می‌شود. ما نمی‌توانیم برای ارزیابی عملکرد اساتید در همه علوم با یک ملاک و معیار نگاه کنیم و علوم را مشابه هم تلقی کنیم. همه می‌دانیم که هر کدام از علوم دارای ماموریت‌ها و اهداف خاص خود هستند. بنابراین برای اینکه بتوانیم دغدغه رهبر عزیزمان را در بحث اثرگذاری اعضای هیات علمی برای حل مسائل کشور دنبال کنیم، لازم است قطب‌نما را به درستی تنظیم کنیم و برای پیمایش عملکرد اعضای هیات علمی، معیارها و سنجه‌ها را به اقتضای علوم مختلف و نیازهای جامعه، طراحی و اجرایی نماییم.
واکنش رئیس دانشگاه تهران نسبت به عرف‌های متعصبانه بدون خاستگاه علمی
رئیس دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه اعتباربخشی به انتشار مقاله در مجله‌های بین المللی با رده‌بندی Q ۱ و Q ۲ اصلا خاستگاه علمی ندارد، اظهار داشت: این در حالیست که به عنوان یک عضو هیات ممیزه که سال‌هاست در جایگاه حقیقی و حقوقی در این هیات عضویت دارم، در جلسات ادوار مختلف هیات ممیزه شاهد بوده‌ام که عنوان شده است چون یک مقاله در مجله با رده Q ۱ چاپ شده، پس باکیفیت است؛ در حالی که اینها برآمده از یک نگاه متعصبانه نسبت به برخی معیارهای عرفی است که ای بسا خاستگاه علمی هم ندارد. از این دست معیارهای عرفی که در جلسات هیات ممیزه توسط اعضا مطرح می‌شود، زیاد است که بر روی برخی از این معیارها که در آرای هیات ممیزه اثرگذار است، اجماع وجود ندارد و اصولا فاقد خاستگاه علمی است که باید ساماندهی علمی و مورد تجدیدنظر قرار گیرد.
ایجاد دبیرخانه دوم هیات ممیزه دانشگاه تهران در معاونت پژوهش و فناوری
رئیس هیات ممیزه دانشگاه تهران در ارائه تدابیری در زمینه جهت‌گیری جدید هیات ممیزه و تنظیم جهت این قطب‌نما بر اساس منویات مقام معظم رهبری، از ایجاد دبیرخانه دوم هیات ممیزه دانشگاه تهران در معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه خبر داد و گفت: این دبیرخانه به بررسی و ارزیابی جنبه‌های اثرگذاری اجتماعی فعالیت اعضای هیات علمی و کمکی که آنها به حل مسائل جامعه کرده‌اند، می‌پردازد. در این راستا نیاز است شاخص‌ها و فرم‌هایی طراحی شود تا دبیرخانه دوم هیات ممیزه در معاونت پژوهش و فناوری بتواند ارزیابی‌های خود را از پرونده عضو هیات علمی متقاضی ارتقا جمع‌بندی و به اعضای هیات ممیزه ارائه کند. بنابراین پرونده هر عضو هیات علمی که در جلسه هیات ممیزه در دوره بیستم ارائه می‌شود توسط دو دبیرخانه ارزیابی و سپس گزارش آن در جلسه هیات ممیزه مطرح می‌شود، که یک دبیرخانه جنبه‌های آموزشی و دبیرخانه دوم نیز جنبه پژوهش و فناوری و کارکردهای خواسته شده را ارزیابی می‌کند.
دیدار چهره به چهره متقاضیان استادی با اعضای هیات ممیزه
مقیمی به در نظر گرفتن یک اقدام جدید در زمینه ارتقای اعضای هیات علمی از دانشیاری به استادی نیز اشاره کرد و گفت: اعضای هیات علمی دارای مرتبه دانشیاری که می‌خواهند به مقام استادی نائل شوند، پنج دقیقه در جلسه هیات ممیزه حضور پیدا خواهند کرد و راجع به عملکرد علمی و اثرگذاری اجتماعی خود توضیح خواهند داد تا اعضای هیات ممیزه از جنبه‌های مختلف، ارزیابی و قضاوت درست‌تری از متقاضی داشته باشند. دیدار چهره به چهره بین عضو هیات علمی متقاضی ارتقا با اعضای هیات ممیزه، مورد موافقت همه اعضای دوره نوزدهم بود، که این اتفاق جدید در دوره بیستم عملیاتی خواهد شد.
ماموریت دبیرخانه دوم هیات ممیزه برای تعیین داوران خارج از دانشگاه
وی همچنین به جدی‌تر شدن اهمیت حضور داور بیرونی در هیات ممیزه دانشگاه تهران اشاره کرد و افزود: یکی از موضوعاتی که در دبیرخانه دوم هیات ممیزه در معاونت پژوهش و فناوری پیگیری می‌شود، موضوع ارزیابی پرونده عضو هیات علمی متقاضی ارتقا توسط داور خارج دانشگاه و ترجیحاً داوران بین‌المللی در دانشگاه‌های معتبر دنیا است. اکثر قضاوت‌هایی که درباره پرونده اعضای هیات علمی صورت می‌گیرد توسط داوران داخلی است که معمولاً این داوران برای متقاضیان شناخته‌شده هستند و این باعث ایجاد آسیب‌هایی می‌شود. لذا برای ارزیابی هر پرونده، حداقل یک داور از خارج دانشگاه تعیین خواهیم کرد. در این راستا برای هر رشته فهرستی از داوران خارج دانشگاه که از اساتید بنام و برجسته آن رشته در دانشگاه‌های دیگر باشند توسط معاونت پژوهش و فناوری تعیین خواهد شد و به تایید هیات ممیزه خواهد رسید. این داوران بیرونی هم برای دانشکده و هم برای اعضای هیات علمی ناشناخته می‌مانند و فقط معاونت پژوهش و فناوری است که پرونده را برای ارزیابی به ایشان ارجاع می‌دهد.
بررسی ایده ایجاد دو هیات ممیزه در دانشگاه تهران
مقیمی در پایان با اشاره به انتقاد برخی اعضای کمیته‌های تخصصی هیات ممیزه دوره نوزدهم دانشگاه تهران نسبت به ارزیابی و سنجش فعالیت‌های علمی اعضای هیات علمی همه رشته‌ها با یک سنجه و معیار واحد، اظهار داشت: یکی از ایده‌هایی که در کمیته تخصصی مطرح شد ناظر بر شکل‌گیری دو هیات ممیزه در دانشگاه تهران بود؛ یک هیات ممیزه برای بررسی پرونده‌های ارتقای اعضای هیات علمی فنی مهندسی، علوم پایه، کشاورزی و منابع طبیعی و دامپزشکی و هیات ممیزه دیگر مربوط به رشته‌های علوم انسانی، علوم اجتماعی و رفتاری و هنرها. این ایده دارای یک سری آسیب‌ها و برخی مزایا است که می‌توان در هیات ممیزه به بحث گذاشت و البته راه‌های میانه‌ای هم وجود دارد که با فعالیت صرفاً یک هیات ممیزه در دانشگاه بتوان به اصلاح برخی روندها پرداخت. یک روش این است که در هر جلسه هیات ممیزه، همه پرونده‌های مورد بررسی، متعلق به یک کمیسیون تخصصی باشد؛ که در این صورت امکان ایجاد توازن در داوری‌ها ایجاد می‌شود.
رئیس هیات ممیزه دانشگاه تهران در پایان، به کمیته‌ای متشکل از معاونین آموزشی و پژوهش و فناوری، روسای کمیسیون‌های تخصصی هیات ممیزه و برخی اعضای هیات ممیزه ماموریت داد تا با بررسی ایده‌ها و پیشنهادهای مطروحه، منویات مقام معظم رهبری و همچنین مطالعات تطبیقی صورت گرفته توسط آقای دکتر عاملی که چکیده آن در جلسه هیات ممیزه ارائه شد، جمع‌بندی مطالب را در قالب پیش‌نویس ضوابط اجرایی هیات ممیزه دانشگاه تهران تنظیم نمایند و پس از تصویب در صحن عمومی هیات ممیزه، به مرحله اجرا درآید.
