به گزارش ایران اکونومیست، جمعیت جهان رو به افزایش بوده و پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ میلادی جمعیت کره زمین به حدود ۹ میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر برسد. همچنین گفتنی است بر اساس پیش بینی‌های انجام شده در ایران عنوان می‌شود جمعیت کشور تا سال ۲۰۳۰ میلادی بالغ بر حدود ۱۰۳ میلیون نفر خواهد بود.
ایجاد شغل پایدار در کنار تأمین غذای این حجم از جمعیت یکی از دغدغه‌هایی است که سیاست گذاران کشورها را ناچار می‌کند تا جلوتر از زمان تصمیم‌گیری داشته باشند. امروز سیستم جذب نیرو از سوی دولت معنای خود را از دست داده و حمایت‌های دولت بر پایه خلاقیت و اشتغالزایی افراد بر اساس مهارت‌های کسب شده متمرکز شده است. در حال حاضر بخش اعظمی از نیرو کار جهان در بخش‌های غیردولتی فعالیت داشته که بخشی از آنها در قالب مشاغل خانگی می‌آید. البته قسمتی از فعالیت‌های انجام شده نیز از راه دور بوده و افراد معمولاً در منزل با یک سیستم الکترونیکی مبادرت به ارائه خدمات می‌کنند.
در سال‌های اخیر بسیاری از شرکت‌ها متوجه شدند که خیلی از نیروهای کار می‌توانند از منزل کارهایشان را با کیفیت بالایی انجام دهند و این شرکت‌ها می‌توانند با ارائه خدماتی همچون انعطاف‌پذیری ساعات کاری، ظرفیت خود را برای استخدام نیروهای کار متخصص گسترش دهند.
مزایای کار در منزل
کار از منزل دارای مزایا و معایبی است. مزایای این نوع فعالیت برنامه‌ریزی زمان بوده که برعهده افراد است. دیگر اینکه از هر نقطه جهان می‌توانند یک حرفه‌ای داشته و خدمات ارائه دهند. حذف رفت و آمدهای طولانی از منزل تا محل کار و برعکس از دیگر مزایای کار در منزل است. همچنین عنوان می‌شود با کمی مدیریت می‌توان درآمدزایی نامحدودی داشت. به عنوان مثال در نگاه کلان آموزش آنلاین زبان انگلیسی یکی از رایج‌ترین مشاغل برای افرادی است که در سراسر جهان سفر می‌کنند. در صورتی که فردی تسلط مناسبی به زبان انگلیسی داشته باشد به‌راحتی می‌تواند به صورت آنلاین به کودکان و نوجوانان در کشورهای مختلف زبان انگلیسی آموزش دهد.
مشاغل خانگی منبعی برای کسب درآمد
بخشی از فعالیت‌های حرفه‌ای در منزل با نام مشاغل خانگی شناخته می‌شود که چند سالی است در ایران رونق گرفته است. برخی افراد آن را به عنوان شغل اصلی خود دنبال می‌کنند و بعضی نیز فعالیت‌های این چنینی را در کنار شغل اصلی خود، کمک خرجی برای خانواده می‌دانند. یک معلم در کنار آموزش رسمی در مدرسه ممکن است در منزل نیز به چند شاگرد به طور خصوصی آموزش دهد. یا فرد هنرمندی که مبادرت به ساخت اشیا تزئینی می‌کند به شکل آنلاین آنها را به فروش رسانده و کسب درآمد می‌کند. یا یک خانم خیاط در کنار خیاطی کیف دوزی، قلاب‌بافی و… نیز انجام می‌دهد. از این رو این روزها شاهد فعالیت افراد در منازل برای کسب درآمد هستیم.
افت و خیزهای بستر اشتغال
با توجه به شرایط اقتصادی کشور اشتغال خانگی یکی از راه‌های کاهش آمار بیکاری بوده که خلاقیت و نوآوری در آن حرف اول را می‌زند. در این حوزه جامعه زنان بیش از مردان فعال هستند و این امر بیشتر در صنایع دستی است.
محمود کریمی بیرانوند، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هدف گذاری این معاونت را در نیمه نخست جذب ۸۰ درصدی منابع مالی مصوب شده برای مشاغل خانگی دانست تا اعتبار جدید کسب شود اما این گونه نشد و برخی چالش‌ها مانع تحقق این هدف گذاری شد.
مشاغل خانگی همچون گذشته نبوده و امروز به یکی از ارکان ایجاد اشتغال در کشور تبدیل شده است. مجوزها صادر و تسهیلات اختصاص داده شده به این حوزه افزایش یافته است. بنا به گفته معاونت توسعه کارآفرینی وزارت تعاون، نگرش و تاکید این وزارتخانه بر توسعه مشاغل خانگی بوده به این معنی که افراد ضمن خوداشتغالی بتوانند چند نفر را در سطح مناطق خود پشتیبانی و مشغول به کار کنند.
پیش بینی سهم ۱۵ درصدی مشاغل خانگی
عنوان می‌شود تسهیلات پرداخت شده این مشاغل نسبت به دولت قبل روند افزایشی داشته و نسبت به سال ۱۴۰۱ نیز ۳۵ درصد افزایش را شاهد هستیم. ضمن اینکه صدور مجوزها نیز ۲۰۰ درصد رشد داشته است.
حمایت از مشاغل خانگی مساله مهمی است و وزارت تعاون به دنبال سهم این مشاغل در بازار کار است. سال گذشته سهم این مشاغل در ایجاد شغل از بازار کار ۱۰ درصد بود؛ امسال هدف گذاری شده تا این عدد به ۱۵ درصد برسد.
معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره پایین بودن سهم آنها به لحاظ ارزش مالی در اقتصاد اظهار کرد: این گونه نیست، در برخی کشورهای پیشرفته بعضاً شاهد هستیم تا ۱۵ درصد از درآمد GDP (تولید ناخالص داخلی) آنها از مشاغل خانگی است. در ایران ۸۰ درصد بازار کار، در اختیار کسب و کارهای خرد بوده و توسعه مشاغل خانگی در راستای توسعه صنایع خرد در حال پیگیری است.
دست اندازهای مشاغل خانگی
همان طور که آمد در حوزه اشتغال خانگی جامعه زنان فعالیت بیشتری دارند. ۲۳ مهر هفتمین همایش ملی بزرگداشت روز جهانی زنان روستایی و عشایری با محوریت نقش آفرینی زنان روستایی و عشایری در توسعه پایدار برگزار شد. زنان زیادی از استان‌های مختلف کشور در این همایش حضور داشتند. تمام این زنان، کارآفرینانی بودند که تولید اشتغال کرده و از این راه کسب درآمد می‌کردند. برخی با راه اندازی دامداری به تولید و تأمین شیر مشغول بودند و برخی با کشت گیاهان دارویی کسب درآمد می‌کردند؛ اما مشکل مشترک اکثر این زنان، تولید با تیراژ پایین و در مکان‌هایی است که به لحاظ مساحت مورد تأیید سازمان غذا و دارو نبوده از این رو به محصولات تولیدی آنها سیب سلامت داده نمی‌شود.
گلایه این زنان مشغول در منزل این بود که با وجود تأیید کیفیت محصولات از سوی بنکدارها به دلیل نداشتن سیب سلامت، کالاها خریداری نمی‌شوند. برخی از آنها در گلایه به معاون امور زنان و خانواده رئیس جمهوری عنوان کردند تا پای انعقاد قرارداد رفته‌اند اما منجر به همکاری نشده است.
ضرورت حمایت از ابتدا تا انتهای زنجیره کار
ایجاد اشتغال خانگی زمانی درآمدزا است که بازار تقاضا آن فراهم باشد. تولید بدون بازار فروش نه به ارتقا کیفیت کمک می‌کند و نه می‌توان از آن انتظار توسعه داشت.
سیدمجتبی خیام نکویی، رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) درباره آموزش برای بازاریابی و بازار سازی مشاغل خرد روستایی و عشایری تاکید دارد، مأموریت اصلی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی آموزش بایدهای این حوزه در بین عشایر و روستاییان است، تا بتوانیم به تأمین امنیت غذایی پایدار دست پیدا کنیم.
وی افزود: یک سلسله بسته‌های آموزشی و ترویجی برای آنها در نظر گرفته‌ایم هم برای افزایش تولیدات و هم برای شرایط عرضه محصولات در بازارهای محلی و البته منطقه‌ای. مجموع فعالیت‌ها روی یک سری بسته‌های آموزشی متمرکز است تا توان افراد از تولید تا توزیع افزایش پیدا کند.
وی با اشاره به مساله کیفیت ادامه داد: فعالان بخش کشاورزی در حوزه مشاغل خرد و خانگی باید استانداردهای لازم محصولات را رعایت کنند و کیفیت نگهداری محصولات را بهبود بخشیده و در بخش بسته بندی، شاخص‌های بازار فروش را رعایت کنند.
وی اظهار کرد: محصولات در شبکه توزیع برای بازار داخل مشکل جدی ندارد اما چالش هنگامی است که این محصولات قرار است صادر شوند.
خیام نکویی برای رفع مشکلات عنوان کرد: یکی از کمک‌هایی که ما می‌توانیم به کارآفرینان مشاغل خرد و خانگی در حوزه کشاورزی و دامپروری داشته باشیم دادن فضایی استاندارد مورد نظر وزارت بهداشت برای تولید است تا بهره برداران بتوانند سیب سلامت را دریافت کنند. بنابراین می‌توانیم با پرداخت تسهیلات به استانداردسازی محیط فعالیت این مشاغل کمک کنیم.
رئیس سازمان تات تصریح کرد: در بخش کشاورزی افزایش مهارت برای تولیدات سالم مواد غذایی با افزایش ماندگاری از اهمیت بسزایی برخوردار است زیرا تولیدات خرد در روستاها و در بین عشایر بیشتر ارگانیک بوده و مواد نگهدارنده ندارد. همچنین باید مدت زمان عرضه کالاها به بازار را کم کرد به دلیل اینکه بیشتر محصولات به شکل تازه‌خوری استفاده می‌شود.
یکی از راهکارها برای ایجاد بازار برای محصولات تولیدی مشاغل خانگی به ویژه در استان‌های مرزی برگزاری نمایشگاه‌ها و بازارچه‌های دائمی و مرزی است.
آمارها چه می‌گویند؟
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی افزایش تولید ناخالص داخلی در برخی کشورها را مربوط به رشد کارگاه‌های کوچک خانگی دانست که این ظرفیت در کشور ما در حوزه صنایع دستی، فرش‌بافی، سنگ‌های قیمتی و… است. به گفته وی مشاغل خانگی مصرف انرژی و هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهند و تسهیل ورود این قشر به بازار کار که از سیاست‌های مهم دولت است را فراهم می‌کنند.
به گفته وی در حال حاضر مشاغل خانگی منجر به کاهش ۰.۵ درصدی آمار بیکاری زنان شده است و سهم مشاغل خانگی از کل اشتغال متعهد شده دولت ۱۵۰ هزار فرصت شغلی است؛ علاوه بر اینکه در بازه زمانی شروع به کار دولت سیزدهم بالغ بر ۲۵۰ هزار فرصت شغلی خانگی ایجاد شده است.
گفتنی است بنا به گفته وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی امسال برای توسعه مشاغل خانگی ۴ هزار میلیارد تومان تسهیلات اختصاص یافته که تا کنون نزدیک به ۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان آن جذب و باقی باید هر چه زودتر از سوی بانک‌های عامل به متقاضیان پرداخت شود.
گفتنی است چنانچه ۸۰ درصد این تسهیلات در نیمه نخست سال جذب می‌شد منابع اعتباری جدید برای این حوزه تخصیص داده می‌شد.
ظرفیت بالقوه موجود در کشور
۱۰ میلیون زن روستایی و حدود ۵۰۰ هزار زن عشایری در کشور وجود دارد که برای دستیابی به عدالت در حوزه آموزشی و در تمام حوزه‌های انسانی که منجر به توسعه کسب و کار و بهبود معیشت می‌شود، نیاز به حمایت‌های جدی دارند.
در ایران زنان روستایی و عشایری بیش از ۷۰ درصد فعالیت‌های حوزه دام و طیور و ۸۰ درصد فرآورده‌های محصولات لبنی را تولید می‌کنند. آنها در ۳ حوزه خدمت‌رسانی در بخش کشاورزی، نیروی کار کشاورزی با حقوق اندک و در حوزه کارآفرینی تلاش زیادی دارند.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای شکوفا کردن این ظرفیت چه کرده است؟ مدیرکل بازرسی کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در نشست مشترک با مشاور امور بانوان و خانواده وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی بر ضرورت اجرای کار مشترک برای آموزش‌های تخصصی «ایمنی در منازل، اماکن عمومی و محل‌های کار برای پیشگیری از حوادث» برای مشاوران امور بانوان و خانواده وزارتخانه‌ها تأکید کرد و اعلام کرد این اداره آمادگی کامل دارد در راستای مسئولیت اجتماعی در این بخش ایفای نقش کند.
همچنین گفتنی است، بر اساس تبصره ۴ اصلاحی بند (پ) ماده ۶ لایحه برنامه هفتم توسعه اعطای وام‌های مشاغل خانگی بدون ضامن در جهت حمایت از فعالان این بخش تصویب شد. به این ترتیب متقاضیان راه‌اندازی کسب‌وکارهای خرد خانگی می‌توانند صرفاً بر مبنای اعتبارسنجی و اخذ سفته تسهیلات دریافت کنند. در راستای توسعه مشاغل خانگی این حوزه سهم ۱۰ درصدی از یک میلیون شغل ایجادی در سال ۱۴۰۱ (بیش از ۱۰۳ هزار شغل خانگی) داشته است.
سخن پایانی
رونق مشاغل خانگی مختص ایران نبوده و کشورهای جهان از خیلی سال قبل مبادرت به توسعه مشاغل خانگی کرده که این مشاغل فقط مختص به شغل‌های سنتی نمی‌شود؛ کد نویسی، طراحی گرافیک، حسابدار خانگی و… از فعالیت‌های خانگی افراد در کشورهایی مانند کانادا است. سطح درآمد برخی از این مشاغل بسیار بالا بوده و افراد می‌توانند در آسوده‌ترین شرایط در خانه خود به کسب درآمد بپردازند. تدریس آنلاین، خرید و فروش کالا، مدیریت شبکه‌های اجتماعی، تولید محتوا، ترجمه، مشاوره دادن و… از دیگر مشاغل خانگی است که افراد می‌توانند از این راه کسب درآمد کنند. با پیشرفت تکنولوژی به ویژه اینترنت شغل‌هایی به وجود آمده‌اند که در سال‌های گذشته وجود نداشته‌اند. یک فرد بنا بر توانایی‌هایی که دارد می‌تواند یکی از این مشاغل را راه اندازی کند.
