دکتر مرضیه شاوردی، متخصص حوزه مدیریت تکنولوژی در گفت‌وگو با ایران اکونومیست، با اشاره به انتشار شانزدهمین گزارش شاخص جهانی نوآوری(GII 2023) با عنوان «نوآوری در مواجهه با عدم قطعیت»، گفت: بر اساس این گزارش کشورهای «سوئیس»، «سوئد»، «ایالات متحده آمریکا»، «انگلستان» و «سنگاپور» نوآورترین اقتصادهای جهان در سال ۲۰۲۳ به شمار می‌روند و گروهی از اقتصادهای دارای درآمد متوسط به‌عنوان «سریع‌ترین صعودکنندگان» در رده‌بندی طی یک دهه گذشته شناسایی شده‌اند.
وی با بیان اینکه در این گزارش از ۸۰ شاخص برای ردیابی روندهای نوآوری جهانی در بیش از ۱۳۰ اقتصاد استفاده شده است، اظهار کرد: طبق این گزارش «چین»، تنها اقتصاد دارای درآمد متوسط در میان ۳۰ کشور برتر GII، در رده ۱۲ جهان جای گرفته است و پس از آن «ژاپن» قرار دارد. رژیم صهیونیستی با دو پله صعود به جایگاه ۱۴ رسیده است، «سوئد»، «فنلاند» و «دانمارک» نیز روندی رو به رشد داشته‌اند و به ترتیب در جایگاه‌های ۲، ۶ و ۹ قرار گرفته‌اند. همچنین طی یک دهه گذشته، اندونزی (۶۱)، چین (۱۲)، ترکیه (۳۹)، هند (۴۰)، ویتنام (۴۶)، فیلیپین (۵۶) و ایران (۶۲) کشورهای دارای درآمد متوسطی بوده‌اند که سریع‌ترین صعود را در رده‌بندی GII داشته‌اند. این امر نشان می‌دهد تمرکز روی بوم‌سازگان (اکوسیستم) نوآوری چگونه می‌تواند کشورها را متمایز کند.
شاوردی اضافه کرد: مهمترین یافته‌های گزارش شاخص جهانی نوآوری ۲۰۲۳ این است که در سال ۲۰۲۲، هزینه‌کرد شرکت‌های بزرگ (بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران روی تحقیق و توسعه) به عدد بی‌سابقه ۱٫۱ تریلیون دلار رسیده است. آنها هزینه‌کرد تحقیق و توسعه خود را حدود ۷٫۴ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش داده‌اند که کمتر از رشد ۱۵ درصدی سال ۲۰۲۱ است. در بخش سخت‌افزار نیز تولیدکنندگان کارت‌های گرافیک و تراشه‌ها با بیشترین رشد تحقیق و توسعه در سال ۲۰۲۲ پیشتاز بودند که نشان‌دهنده موج اخیر هوش مصنوعی است. بخش‌های دیگری که هزینه‌های تحقیق و توسعه را در طول همه‌گیری کاهش داده بودند، مانند خودرو، تفریح و سرگرمی، در سال ۲۰۲۲ دوباره با قدرت روی تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری کردند.
به گفته وی، برآوردهای انجام‌شده بر اساس داده‌های اولیه حاکی از آن است که بودجه تحقیق و توسعه دولتی در سطح جهان در سال ۲۰۲۲ در مجموع افزایش یافته است. افزایشی شایان توجه در ژاپن و جمهوری کره و افزایشی کمتر در آلمان رخ داده است که کاهش هزینه‌ها در اقتصادهای دیگر را جبران می‌کند.
این محقق حوزه مدیریت تکنولوژی با بیان اینکه کل ارزش سرمایه‌گذاری خطرپذیر در سال ۲۰۲۲ تقریباً ۴۰ درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته است که حاکی از شرایط نامساعد تأمین مالی پرمخاطره است، یادآور شد: آفریقا تنها منطقه‌ای است که در سال ۲۰۲۲ شاهد کاهش ارزش سرمایه‌گذاری خطرپذیر نبوده است. به طور کلی دورنمای سرمایه‌گذاری خطرپذیر برای سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ با عدم قطعیت‌هایی همراه است؛ زیرا نرخ بهره بالا همچنان تأمین مالی نوآوری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وضعیت ایران در شاخص جهانی نوآوری ۲۰۲۳
شاوردی با اشاره به وضعیت ایران و کشورهای آسیایی در این گزارش، خاطر نشان کرد: در آسیای مرکزی و جنوبی، هند (۴۰) بهترین اقتصاد نوآور منطقه است و کشورهای ایران (با رتبه ۶۲) و قزاقستان (با رتبه ۸۱) و ازبکستان (با رتبه ۸۲) در رده‌های بعدی جای گرفته‌اند.
وی با تاکید بر اینکه هند جایگاه چهلم خود در جهان را حفظ کرده است و در گروه دارای درآمد متوسط به پایین، سکان رهبری را در دست دارد، اظهار کرد: این کشور برای سیزدهمین سال متوالی رکورد عملکرد فراتر از حد انتظار را در زمینه نوآوری داشته است. هند در شاخص‌های کلیدی مانند صادرات خدمات ICT (در جایگاه ۵)، سرمایه‌گذاری خطرپذیر جذب‌شده (در جایگاه ۶)، دانش‌آموختگان علوم و مهندسی (در رتبه ۱۱) و شرکت‌های بزرگ جهانی سرمایه‌گذار روی تحقیق و توسعه (در رتبه ۱۳)، جزء رتبه‌های برتر قرار گرفته است.
شاوردی ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران، اگرچه در رده‌بندی جهانی از جایگاه ۵۳ در سال ۲۰۲۲ به ۶۲ تنزل یافته است، اما همانند سال قبل در جایگاه دوم منطقه قرار گرفته است و در میان کشورهای دارای درآمد متوسط به پایین نیز جایگاه ششم را به خود اختصاص داده است. همچنین ایران سریع‌ترین صعود را طی یک دهه اخیر داشته است و از رتبه ۱۱۳ در سال ۲۰۱۳ به ۶۲ در سال ۲۰۲۳ رسیده است.
این محقق حوزه مدیریت تکنولوژی با بیان اینکه ایران دارای رتبه اول در جهان در حوزه نشان‌های تجاری است، گفت: در حوزه دارایی‌های ناملموس عملکردی مناسب دارد (رتبه ۱۳) و از نظر برخی شاخص‌ها در میان ۱۵ کشور برتر جهان است؛ ازجمله دانش‌آموختگان علوم و مهندسی (۳)، ارزش بازار (۵) و طرح‌های صنعتی (۱۱). به‌علاوه، ایران از نظر «پیچیدگی بازار» (۱۹) و «خروجی‌های خلاق» (۴۳) اولین جایگاه منطقه را به خود اختصاص داده است.
وی ادامه داد: قزاقستان کشوری تازه‌وارد در میان سه کشور برتر منطقه است و در کنار نپال (۱۰۸)، یکی از تنها دو کشور منطقه است که جایگاه آنها نسبت به سال قبل ارتقاء یافته است. پاکستان و ازبکستان برای دومین سال متوالی، عملکرد نوآوری فراتر از انتظار داشته‌اند و پاکستان خود را در میان اقتصادهایی جای داده است که طی چهار سال گذشته بیشترین صعود را در رده‌بندی داشته‌اند.
رتبه کسب و کار ایران
وی تاکید کرد: بررسی وضعیت ایران در ارکان مختلف GII حاکی از آن است که مانند سال‌های گذشته ضعیف‌ترین رتبه‌های کشور مربوط به «نهادها» ( با رتبه ۱۳۱) و «پیچیدگی کسب‌وکار» ( در جایگاه ۱۱۷) است. جایگاه نامناسب ایران در رکن نهادها به واسطه وضعیت نامطلوب در زیرشاخص‌های «کیفیت رگولاتوری» (۱۳۲)، «ثبات عملیاتی برای کسب‌وکارها» (۱۲۶) و «سیاست‌های انجام کسب‌وکار» (۱۲۴) است.
شاوردی ادامه داد: در رکن پیچیدگی کسب‌وکار نیز مهمترین ضعف کشور (حتی نسبت به کشورهای دارای درآمد مشابه) مربوط به شاخص «نسبت معامله‌های سرمایه‌گذاری مشترک/ هم‌پیمانی راهبردی به سرانه تولید ناخالص داخلی» است که در جایگاه ۱۲۶ قرار گرفته است. پس از آن «همکاری صنعت و دانشگاه در تحقیق و توسعه» (۱۲۴)، «درصد واردات فناوری بالا از کل تجارت» (۱۱۴)، «خالص جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی» (۱۱۲) و «درصد واردات خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات از کل تجارت» (۹۶) قرار دارد.
وی یادآور شد: در گزارش سال ۲۰۲۳، بهترین رتبه ایران، یعنی رتبه ۱۹ در میان ۱۳۲ کشور، مربوط به رکن «پیچیدگی بازار» و پس از آن، دو رکن «خروجی‌های خلاق» و «خروجی‌های دانش و فناوری» به ترتیب با رتبه ۴۳ و ۵۵ است. عملکرد نوآوری ایران در مجموع، همسو با سطح توسعه‌یافتگی کشور (در میان کشورهای دارای درآمد متوسط به پایین) است.
