هم‌اکنون بیش از 2600 طرح عمرانی در دست اجراست و منابعی محدود برای تامین هزینه آن‌ها وجود دارد. هزینه اتمام این طرح‌ها به اندازه کل رقم بودجه 1402 است و نیمی از آن‌ها بیش از 16 سال است که به بهره‌برداری نرسیده‌اند. انتظار می‌رود غربالگری و قاعده‌مند کردن طرح‌ها در قالب برنامه‌هایی مانند برنامه هفتم توسعه پی گرفته شود.
با بررسی قوانین سالانه بودجه و میزان عملکرد آن و سنجش موفقیت عملکردها در رسیدن به اهداف برنامه ششم توسعه، ضعف‌ها و نارسایی‌هایی در زمینه بودجه مربوط به طرح‌های عمرانی آشکار می‌شود که نیاز به اصلاح دارد.
مرکز پژوهش‌های مجلس تحت عنوان گزارشی، به بررسی دقیق مشکلات موجود در دوران برنامه ششم توسعه پرداخته و در نهایت پیشنهاداتی در اصلاح متن برنامه هفتم توسعه برای ساماندهی بیشتر به وضعیت تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ارائه کرده است.
فاصله 10 درصدی میانگین بودجه طرح‌های عمرانی با هدف‌گذاری برنامه ششم
تملک دارایی‌های سرمایه‌ای یکی از ردیف‌های هزینه‌ای قانون بودجه است که در دل آن بودجه تخصیص یافته به طرح‌های عمرانی نیز قرار دارد. با بررسی قوانین سالانه بودجه و گزارش‌های عملکردی آن، میزان انحرافات از برنامه ششم توسعه آشکار می‌شود.
بر اساس برنامه ششم توسعه سهم اعتبارات عمرانی از کل مصارف بودجه باید در سال پایانی به 23 درصد می‌رسید. این درحالیست که بیشترین سهم اختصاص یافته به بودجه عمرانی در سال 1400 با سهم 17 درصد رقم خورد.
بررسی‌های آماری نشان می‌دهد میانگین سهم تخصیص داده شده به بودجه عمرانی در طول سال‌های برنامه توسعه ششم کمتر از 13 درصد به ثبت رسیده است.
عدم موفقیت در تمرکززدایی طرح‌های عمرانی ملی و کاهش شفافیت مالی
در دوران برنامه ششم توسعه، رویکرد تمرکززدایی عملکرد موفقی نداشته است. قرار بر این بود که تمرکز از طرح‌های عمرانی ملی به طرح‌های استانی منتقل شود به طوریکه 30 درصد از بودجه‌ی طرح‌های عمرانی در بخش استانی به مصرف برسد، اما در عمل این منابع از سال 1397 وارد طرح‌های عمرانی متفرقه شده‌اند و چون توضیح با جزئیات و شفاف درباره آن‌ها ارائه نمی‌شود، می‌تواند باعث کاهش شفافیت و انضباط مالی دولت شود. برای نمونه در قانون بودجه 1402 حدود نیمی از منابع بودجه عمرانی در قالب ردیف‌های متفرقه توزیع شده است.
منابع محدود و نیازهای نامحدود
در حال حاضر 2605 طرح عمرانی در دست اجراست که اعتبار کل تخصیص داده شده به آن‌ها 131 هزار میلیارد تومان است. مشخصا وقتی طرح‌های زیادی همزمان در حال اجرا هستند و محدودیت منابع نیز وجود دارد، بخش زیادی از سرمایه ملی قفل می‌شود، چراکه طرح‌های عمرانی جدید تا وقتی به ثمر نرسیده‌اند، هزینه‌هایشان افزایشی است و عموما عایدی نیز ندارند.
حدود 70 درصد از طرح‌های در دست اجرا، غیرمستمر هستند یا به عبارت دیگر بالاخره هزینه ساخت آن‌ها تمام می‌شود. آمارها نشان می‌دهد که میانگین نیمه عمر طرح‌های غیر مستمر به بالای 16 سال رسیده است. پیشبینی می‌شود که با فرض تخصیص کامل بودجه مربوطه در 1402، برای اتمام طرح‌های مذکور به 1272 همت نیاز است. این مبلغ که تقریبا هم اندازه کل بودجه عمومی مورد نیاز کشور در یک سال است، مشخصا بار مالی سنگینی در پی دارد.
با توجه به اینکه نمی‌توان هزینه‌هایی چنین سنگین را در بازه کوتاهی پرداخت کرد، بیش از پیش نیاز به اولویت بندی اتمام طرح‌های عمرانی آشکار می‌شود. پیشنهاد می‌شود تا دولت به منظور جلوگیری از هدررفت این منابع به غربالگری طرح‌های عمرانی بپردازد و طرح‌هایی با قدمت بسیار زیاد را تعیین تکلیف کند.
همچنین انتظار می‌رود تا تعریف طرح‌های عمرانی جدید قاعده‌مند شده و در این راستا برای ایجاد تغییراتی در احکام برنامه هفتم توسعه اقدام شود.
