به گزارش ایران اکونومیست، هادی اسدی رحمانی با بیان اینکه خاک و آب از منابع اساسی پایه در کشور محسوب می شود، اظهار کرد: امنیت غذایی و پایداری سرزمین در گروی خاک و آب بوده و در طول تاریخ نیز تمدن‌های بشری وابستگی کامل به خاک و آب داشته اند. از وسعت حدود ۱۶۵ میلیون هکتاری سرزمین ایران، خاک‌های با قابلیت کشاورزی حدود ۲۵ میلیون هکتار تخمین زده می‌شود، با این حال تنها ۱۸.۵میلیون هکتار در چرخه کشاورزی قرار دارد. همچنین سطح کشت سالیانه حدود ۱۴ میلیون هکتار و مابقی به صورت آیش است.
۷۵ میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود
وی ادامه داد: منابع آب ایران به دو قسمت منابع آب سطحی و زیرزمینی تقسیم می‌شود؛ میانگین بارندگی در ایران ۲۱۵ میلیمتر است که سالیانه حجمی از آب برابر ۳۵۴ میلیارد متر مکعب را ایجاد می‌کند. از این مقدار ۲۴۶ میلیارد متر مکعب به صورت تبخیر از دسترس خارج می‌شود و ۱۰۸ میلیارد متر مکعب بصورت رواناب سطحی جاری می‌شود. با این حال فقط ۸۱ میلیارد متر از این جریان سطحی آب در کشور قابل بهره برداری است که ۷۵ میلیارد متر مکعب آن در کشاورزی مصرف می شود.
برداشت بیش از ۲۵ درصد از ذخایر آب‌های زیرزمینی
رئیس موسسه تحقیقات خاک و آب کشور اضافه کرد: کل ذخایر آب زیرزمینی کشور ۵۰۰ میلیارد متر مکعب تخمین زده می‌شود که از این مقدار بر اساس برآوردهای جدید حدود ۱۳۵ میلیارد متر مکعب مصرف شده است. به بیان دیگر بیش از ۲۵ درصد از ذخایر آب زیرزمینی کشور در دهه های اخیر برداشت شده است.
به گفته وی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۵ اهداف توسعه پایدار جهانی را در ۱۷ بند به عنوان توافقات بین المللی بر شمرد، بررسی های بعدی نشان داد دست کم ۱۱ مورد از اهداف توسعه پایدار به طور مستقیم یا غیرمستقیم به خاک وابسته بوده و تحقق آنها مستلزم درک ویژگی ها و فرایندهای خاک است.
وی تصریح کرد: به طور مشخص از سال ۲۰۱۲ توجه مراجع بین المللی مانند سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، سازمان بهداشت جهانی و سازمان ملل متحد به جایگاه و اهمیت خاک در امنیت و رفاه کشورها و به تبع آن صلح و پایداری جهان جلب شد. در همین سال، FAO برنامه‌ای تحت عنوان برنامه مشارکت جهانی خاک (Global Soil Partnership) را با هدف آشنایی بیشتر سیاستمداران و مدیران و نیز آحاد جامعه در کشورهای در حال توسعه و فقیر به ارزش و جایگاه منابع خاک در امنیت غذائی و امنیت اجتماعی راه اندازی کرد که همچنان فعالانه دنبال می شود. سازمان ملل بر همین مبنا فاصله سال های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴ را دهه خاک نامگذاری کرد.
چالش‌های‌آب؛ از کاهش کمیت منابع آبی تا شوری
وی با اشاره به چالش‌های مهم خاک و آب در کشور گفت: هم اکنون چالش‌های متعددی منابع آب و خاک کشور را تهدید می‌کند. تغییرات اقلیمی و کاهش بارش ها در کشور سبب ایجاد دوره های خشکسالی شده به نحوی که توسعه کشاورزی در کشور در دهه های اخیر و افزایش برداشت از منابع زیرزمینی سبب تراز منفی قابل توجه در این خصوص شده است. علاوه بر کاهش کمیت منابع آبی در کشور، شوری منابع آب‌های زیرزمینی نیز افزایش یافته و کیفیت آن را تحت تاثیر قرار داده است.
چالش‌های خاک؛ از فرسایش تا شوری
اسدی رحمانی با بیان اینکه خاک های کشور نیز با چالش های متعددی مواجه است، عنوان کرد: فرسایش قابل توجه (میانگین فرسایش در کشور ۱۶.۵ تن در هکتار در سال تخمین زده شده است) تهدیدی جدی برای خاک‌های کشور به ویژه در اراضی تحت کشت دیم محسوب می‌شود. برداشت عناصر غذایی خاک توسط محصولات کشاورزی از یکسو و عدم تامین کودهای مورد نیاز کشور (بویژه انواع فسفری و پتاسیمی) موجب تخلیه بنیه عناصر غذایی خاک شده است.
۸۰ درصد خاک‌های کشور دارای کربن آلی زیر یک درصد
به گفته وی بر اساس داده های استخراج شده از طرح پایش خاک حدود ۷۰ درصد از خاک‌های کشور دچار کمبود فسفر، ۳۵ درصد دچار کمبود پتاسیم و ۵۰ درصد دارای کمبود آهن و روی هستند که این امر به شدت باروری خاک، تولید محصولات کشاورزی و امنیت غذایی را دچار مخاطره می سازد. قرار گرفتن ایران در منطقه خشک و نیمه خشک، کمبود نزولات آسمانی و عدم توسعه کشاورزی حفاظتی سبب فقر ماده آلی خاک شده است. همچنین داده های موجود نشان می‌دهد ۸۰ درصد از خاک‌های کشور دارای کربن آلی زیر یک درصد هستند.
۷ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی شور هستند
به گفته وی، شوری خاک نیز از چالش‌هایی است که خاک‌های کشور با آن مواجه‌اند. تخمین زده می‌شود حدود ۷ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی دچار درجات مختلفی از شوری هستند. یکی از جدی ترین تهدیدهایی که در دهه های اخیر موجودیت اراضی کشاورزی با آن مواجه است تغییر کاربری اراضی بوده و آمار و ارقام متفاوتی در این رابطه ارائه شده است.
هر ساعت ۱.۲ هکتار از اراضی مرغوب کشاورزی تغییر کاربری می‌دهند
وی در ادامه تشریح کرد: یک مطالعه انجام شده در موسسه تحقیقات خاک و آب نشان داد طی ۴۵ سال (۱۳۸۰-۱۳۴۵) حدود ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی اطراف شش کلانشهر کشور تغییر کاربری یافته است. جمع بندی نتایج مطالعات انجام گرفته در رابطه با تغییر کاربری اراضی نشان می دهد در خوشبینانه ترین تخمین، با گذشت هر یک ساعت ۱.۲ هکتار (هر سال بیش از ۱۰۰۰۰ هکتار) از اراضی مرغوب و با کاربری کشاورزی از چرخه تولید خارج می شود.
رئیس موسسه تحقیقات خاک و آب کشور با اشاره به سابقه و تاریخچه موسسه تحقیقات خاک و آب کشور گفت: به منظور توسعه، اصلاح و ساماندهی امور آبیاری در کشور بنگاه مستقل آبیاری در سال ۱۳۲۴ آغاز به فعالیت کرد. مطالعه احداث چندین سد بزرگ در کشور در آن دوره و لزوم بررسی و تعیین خصوصیات خاک مناطق پایین دست وزارت کشاورزی وقت را بر آن داشت تا با همکاری متخصصین اعزامی فائو نسبت به ایجاد اکیپ های خاکشناسی اقدام کند.
به گفته او، اولین گروه های خاکشناسی در سال ۱۳۳۱ تشکیل شدند و در قالب واحدی بنام موسسه خاکشناسی ساماندهی شدند. هدف از فعالیت موسسه خاکشناسی مطالعه خاک‌ها از نظر قابلیت آبیاری و تهیه نقشه های خاک بود. در سال ۱۳۳۹ به منظور بررسی اثر کودهای شیمیایی بر عملکرد محصولات زراعی اداره کل حاصلخیزی خاک تشکیل شد. از ادغام دو نهاد اخیر در سال ۱۳۴۵ موسسه خاکشناسی و حاصلخیزی خاک ایجاد شد که در سالهای بعد به موسسه تحقیقات خاک و آب کشور تغییر نام داد.
وی اضافه کرد: از وظایف موسسه تحقیقات خاک و آب کشور می توان به مطالعه خاک‌های کشور، تهیه نقشه و تعیین پراکنش جغرافیائی آنها و ارزیابی اراضی برای انواع کاربری‌ها، تعیین شاخص بهره وری خاک و سرزمین و ارزش اقتصادی خاک، شناخت وضعیت و مدیریت حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاهان، شناسایی و معرفی روش ها و مواد مناسب برای حفظ و ارتقای مواد آلی خاک ها، شناخت مواد آلاینده خاک و آب و معرفی روش های مناسب برای رفع آلودگی خاک و آب، شناخت روابط آب، خاک و گیاه، نیاز آبی و آب مصرفی گیاهان الگوی کشت، شناسایی عوامل مؤثر در مدیریت مصرف آب در مزرعه و ارایه راهکارهای ارتقای کارایی و بهره وری آب، اصلاح اراضی، بهسازی و مدیریت خاک های شور، ثبت، پایش و کنترل کیفی نهاده های کودی، ایجاد، توسعه و به هنگام سازی پایگاه ملی منابع خاک کشور، مطالعه و تحقیق در مورد توان زیستی خاک‌ها، کودهای زیستی و پایش و حفاظت از ذخایر ژنتیک خاک، پایش و ارزیابی کیفیت و سلامت خاک، گیاه و محصولات زراعی و باغی کشور اشاره کرد.
اسدی رحمانی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به قانون حفاظت از خاک اشاره کرد و گفت: یکی از کاستی های نظام قانونگذاری در حوزه حفاظت از منابع تولید کشور، نبود قانون در حوزه خاک بود. اهمیت فوق العاده خاک در امنیت غذایی کشور موجب شد تا از ابتدای دهه ۱۳۸۰ تهیه لایحه قانون جامع خاک در دستور کار قرار گیرد. در سال ۱۳۸۸ قانون جامع خاک تهیه و به مجلس شورای اسلامی ارسال شد. این لایحه در سال ۱۳۹۴ با انجام اصلاحاتی مجددا به مجلس شورای اسلامی تقدیم و پس از بحث و تبادل نظر در کمیسیون های مربوطه در سال ۱۳۹۷ مورد تصویب قرار گرفت و نهایتا پس از انجام اصلاحات مدنظر شورای نگهبان تصویب و در ۲۲ خرداد سال ۹۸ توسط ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران ابلاغ شد.
به گفته او این قانون مشتمل بر ۲۶ ماده و ۱۴ تبصره بوده و بستری قانونی برای حفاطت از منابع خاک کشور را فراهم ساخته است. در این قانون به تهیه خط و مشی های مدیریت، حفاظت و بهره برداری خاک کشور، محاسبه ارزش اقتصادی خاک، تهیه نقشه های خاک کشور، پایش کمی و کیفی خاک های کشور، تهیه استاندارد انواع کودها، سموم و آفت کش ها، ساماندهی نظام کود کشور و شناسایی تخریب کنندگان خاک و برخورد قانونمند با آنها و مسائل مربوط به تولید محتواهای آموزشی پرداخته شده است.
