آثار زیانبار گرما بر سلامت جسم و روان

دکتر علیرضا زالی در گفت‌وگو با ایران اکونومیست، با اشاره به اینکه مشکل گرم شدن هوا معضلی جدی است، تصریح کرد: واکاوی تاریخی نشان می‌دهد که بشرِ امروز بیش از ۲۳ هزار سال است با گرمای تابستان مواجه بوده است. مطالعات نشان می‌دهد که ۵۵ درصد از زندگی از دست رفته بشر مربوط به آثار زیان‌بار گرما بوده است که این می‌تواند نگران کننده باشد.

وی با بیان اینکه تغییرات آب و هوا بیشتر از همه جای دنیا در خاورمیانه یک موضوع جدی است، هشدار داد: پیش‌بینی می‌کنیم که منطقه ما در دهه‌های آتی میانگین افزایش دمای ۲.۶ درجه سانتی‌گراد را تجربه خواهد کرد. همچنین پیش‌بینی می‌کنیم در اواخر قرن ۲۱ در منطقه جنوب شرقی فلات آناتولی و مناطق ساحلی مدیترانه بیشترین میزان آثار زیانبار محیطی گرمای هوا را تجربه می‌کنیم.

اهمیت تدوین پروتکل ملی برای گرم شدن هوا

او تاکید کرد: از این رو امروزه باید یک پروتکل ملی برای بحث گرم شدن هوا و مقابله با آثار مخرب آن داشته باشیم چون این فرایند متاسفانه سال‌های آتی هم ادامه خواهد داشت.

زالی با اشاره به آثار زیان‌بار گرما بر سلامت جسم و روان، گفت: در روزهای اخیر در تهران با نوسانات دمای هوا روبرو بودیم و عملا این نوسانات موجب شد تا فرآیند سازگاری بدن در حوزه سوخت و ساز با درجه حرارت عملا در خیلی از افراد شکل نگیرد.

علت پرمخاطره بودن گرمای هوا در ۱۴۰۲

وی با اشاره به اینکه بیشترین قربانیان گرمازدگی همیشه در اوایل تابستان که هنوز بدن با آب و هوا سازگار نشده است، رخ می‌دهد، تصریح کرد: اما امسال به دلیل مواج بودن درجه حرارت هوا در تهران و سایر نقاط کشور، عملا فرصت سازگاری فیزیولوژیک بدن با دما از دست رفته است و بالا رفتن دمای هوا طی روزهای آتی حتی می‌تواند پرمخاطره‌تر باشد.

او تاکید کرد: بر اساس پژوهش‌های انجام شده، بیشترین آثار زیان‌بار افزایش دما را از دمای ۳۹ درجه به بالا مشاهده می‌کنیم و بیشترین آسیب هم در محدوده دمایی حدود ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتی‌گراد است که بدن انسان در آسیب‌پذیرترین حالت خود قرار می‌گیرد.

ساز و کار مقابله‌ای بدن با گرمای شدید

وی افزود: در حالت عادی بدن انسان در مواجهه با هوای گرم از چند ساز و کار و روش تعدیلی استفاده می‌کند که در کوتاه مدت خوب است اما در بلند مدت ممکن است برای فرد عوارضی به همراه داشته باشد. اولین مسئله بحث سیستم تشعشعی بدن انسان است که از طریق شبکه مویرگی پوست‌ها این کار را انجام می‌دهد و این موجب می‌شود خون بیشتری به سطح پوست برود که گشاد شدن عروق را در پی دارد و همین موضوع چند عارضه دارد؛ اول اینکه خون‌رسانی به دستگاه‌های استراتژیک‌تر بدن مانند قلب و مغز کاهش می‌یابد و خون به محیط پوست می‌رود.

زالی ادامه داد: ثانیا با این اتفاق فشار بر قلب افزایش می‌یابد؛ چراکه مجبور به پمپاژ بیشتر خون می‌شود و ضربان قلب افزایش یافته،‌ عضله قلب تحت فشار قرار می‌گیرد و کسانی که سابقه بیماری‌ها و نارسایی‌های قلبی دارند بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرند. بر این اساس توصیه اکید ما به بیماران قلبی این است که به عنوان یکی از گروه‌های پرخطر، درمعرض هوای گرم قرار نگیرند و تا حد امکان در منزل بمانند.

آثار زیان‌بار افزایش تعریق برای بدن

او مکانیسم دفاعی دوم بدن در برابر گرمای هوا را تعریق معرفی کرد و گفت: بدن از طریق افزایش تعریق سعی می‌کند حرارت زیاد بدن را کاهش دهد که این حالت هم در کوتاه مدت مناسب اما در بلند مدت نامناسب است. با تعریق، آب بدن از دست می‌رود و کم آبی برای بدن زیان‌بار است. از طرفی با تعریق، اندکی از نمک بدن هم از دست می‌رود و با کم آبی و خروج سدیم از بدن آسیب فراوان‌تری به بدن وارد می‌شود.

نقش گرمای هوا بر کاهش عملکرد شغلی

رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اینکه گرمای هوا مشکلات سلامتی دیگری نیز به همراه دارد، ادامه داد: به عنوان مثال با افزایش دمای هوا خلق‌وخوی افراد تغییر می‌کند و پرخاشگری هم بیشتر می‌شود و یکی از آثار زیان‌بار گرما بر سلامت روان است. مطالعات اخیر نشان می‌دهند بالا رفتن درجه حرارت بویژه اگر به شکل ناگهانی باشد قدرت قضاوت و تحلیل شناختی مغز را کاهش می‌دهد و می‌تواند در عملکرد افراد در حیطه شغلی هم اثرگذار باشد. مطالعات نشان می‌دهد افرادی که دچار مشکلات روانشناختی مانند استرس، اضطراب و ... هستد با بالا رفتن درجه حرارت عود بیماری را تجربه می‌کنند.

افزایش منازعات اجتماعی با گرمای هوا

وی افزود: در بیماران روانی مزمن به دلیل اینکه گرمای هوای روی متابولیسم برخی داروها اثر گذار است ممکن است اثربخشی داروها هم تحت تاثیر قرار گیرد. افراد تحت تاثیر گرما، بی‌قرار و مضطرب می‌شوند و حتی پرخاشگری هم بیشتر می‌شود که می‌تواند سبب افزایش منازعات اجتماعی و یا خشونت ناخواسته در سطح خانواده شود. بنابراین آثار گرما بر بهداشت روان به اثبات رسیده است.

رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اینکه با افزایش دما افراد نمی‌توانند استراحت کافی داشته باشند، تصریح کرد: یکی از مشکلات در خانه‌هایی که فاقد امکانات برودتی هستند همین موضوع عدم استراحت کافی است که سیکل به آرامش رسیدن بدن و به خواب رفتن تحت تاثیر قرار می‌گیرد و خود به زمینه‌های پرخاشگری دامن می‌زند.

علائم عوارض خطرناک گرمای هوا بر بدن

زالی با اشاره به اینکه گرما می‌تواند منجر به گرمازدگی یا شوک حرارتی شود، درباره این رخداد، توضیح داد: بروز این شرایط و تداوم و عدم درمان به موقع آن حتی می‌تواند منجر به مرگ شود. در این شرایط بیمار دچار اختلالات گیجی، کاهش سطح هوشیاری، حملات تشنجی، تهوع، استفراغ، نفخ شکم،‌ تورم بویژه در مچ پا و مفاصل می‌شود. همچنین به دنبال از دست دادن املاح مورد نیاز بدن ممکن است آریتمی قلبی و نوسان فشارخون را تجربه کند. این حالات خطرناک‌ترین و انتهایی‌ترین عوارض گرمای زیاد است.

وی افزود: افرادی که در معرض گرمای زیاد قرار می‌گیرند حتی ممکن است علائم دیگری نظیر خستگی، درجات خفیفی از اختلالات تمرکزی، اختلال در قضاوت، سرگیجه، احساس عدم تعادل‌، تهوع، استفراغ و... را تجربه کنند. این علائم همچنین به علت کمبود پتاسیم و تجمع اسید لاکتیک می‌تواند با دردهای شدید عضلانی همراه باشد که شرایط دردناکی است.

گروه‌های آسیب پذیر در برابر گرما

رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، ادامه داد: در افراد بالای ۶۵ سال و کودکان زیر ۵ سال قدرت تعادلی بدن برای مبارزه با آثار فیزیولوژیک گرما کم است؛ بنابراین این دو گروه در برابر گرما آسیب پذیر هستند. اخیرا مطالعات نشان می‌دهد گرمای هوا حتی در بانوان باردار هم می‌تواند آثار زیانباری داشته باشد؛ به شکلی احتمال سقط، مرده‌زایی و عوارض زایمان و مسمومیت حاملگی را افزایش می‌دهد.

وی افزود: همچنین کسانی که به هر دلیلی مجبور به مهاجرت از مناطق سردسیر به مناطق گرمسیر شده‌اند، بیشتر در معرض خطر هستند و باید مراقبت از خود در شرایط گرما را افزایش دهند.

زالی با اشاره به اینکه گروه پرخطر دیگر در برابر گرمای هوا کسانی هستند که داروهای مرتبط با بیماری‌های قلب و عروق مصرف می‌کنند، بیان کرد: یکی از داروهایی که در بیماران فشارخونی و قلبی و عروقی استفاده می‌شود، داروهای افزایش دهنده سطح ادرار است. این افراد تحت گرمای شدید و به دنبال تعریق دچار کمبود آب بدن می‌شوند و این درحالی است که با مصرف داروهای ذکر شده از دست دادن آب بدن در آنها تشدید می‌شود.

وی با بیان اینکه افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای نیز گروه دیگر در معرض خطر افزایش دمای هوا هستند، اظهار کرد: توصیه مشخص این است که این افراد تا حد امکان در منزل بمانند و از تردد بی‌مورد در ساعات گرم روز خودداری کنند و حتما از لباس خنک، نخی و گشاد استفاده کنند.

مصرف کافئین را به حداقل برسانید

رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی توصیه کرد: افراد حتما از غذاهای سرد، مایعات و بویژه آب استفاده کنند که بتوانند آب از دست رفته بدن را جبران کنند. نوشیدن دارای کافئین بویژه قهوه را در این روزها توصیه نمی‌کنیم زیرا این نوع از نوشیدنی‌ها سبب افزایش از دست رفتن آب بدن می‌شوند. اگر به هر دلیلی لازم است که از منزل خارج شوند بهتر است ساعاتی را انتخاب کنند که هوا مختصری خنک‌تر است و در ساعات پیک گرما از منزل خارج نشوید. هنگام خروج از منزل نیز استفاده از کرم ضدآفتاب و کلاه توصیه می‌شود. در مواقعی که فرد تا حد زیادی احساس گرما کند هم می‌تواند از دوش آب سرد استفاده کند.

او با اشاره به اینکه در شرایط گرمای هوا انجام فعالیت فیزیکی توصیه نمی‌شود، اظهار کرد: افراد از فعالیت شدید بدنی زیر نور آفتاب پرهیز کنند و انجام ورزش را به ساعات خنک‌تری از روز یا در محیط‌های خنک‌تر منتقل کنند.

توصیه به دورکاری یا تعطیلی ادارات با گرم شدن هوا

رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: به دنبال افزایش چشمگیر دمای هوا، تغییراتی در محل کار و تعطیلی ادارات در صورت لزوم، کاهش ساعات کار، استفاده از ظرفیت دورکاری و ... توصیه می‌شود.

زالی ادامه داد: برخی از بیماری‌ها مانند وبا، سالک و مالاریا با گرم‌ شدن هوا خطر عود بیشتری دارند که باید به این موضوع هم توجه ویژه شود.

رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درخاتمه گفت: اگر خودروی خود را در زیر نور آفتاب پارک کنید و شیشه‌ها بدون روشن بودن سیستم تهویه بالا باشد، در کمتر از ۱۰ دقیقه دمای داخلی اتومبیل بیش از ۷ درجه نسبت به محیط بیرون افزایش می‌یابد و اگر خدایی نکرده فردی در این شرایط در خودرو بماند بویژه اگر در گروه آسیب‌پذیر باشد ممکن است به راحتی جان خود را از دست دهد.