عرصه سبز تهران در وضعیت قرمز

 برابر گزارش كميته محيط‌زيست شوراي شهر تهران، ظرف 25سال اخير، 24درصد از مساحت سبز پايتخت–عرصه‌هاي باغي- زير بار ساخت‌وساز قرار گرفته و با اين ميزان تغييركاربري، عملا 4500 هكتار از باغات تهران كه معادل كل فضاي سبز اين شهر در دهه 50 بوده، به ساختمان‌هاي مسكوني و تجاري تبديل شده است.



جزئيات پيشروي بسازوبفروش‌ها در «باغات»؛ عرصه سبز پايتخت كارت قرمز می‌گیرد؟
«اخطار» زيست‌محيطي به تهران
متن نامه‌ دفتر مقام معظم رهبری به شش دستگاه       فقط 26 باغ بزرگ در شهر باقي‌مانده است

سطوح باقيمانده از عرصه سبز كلان‌شهر تهران، قابليت تصفيه هواي پايتخت از آلودگي‌هايي كه در حد نسبتا استاندارد توليد مي‌شوند را از دست داده و رتبه اخطار زيست‌محيطي اين كلان‌شهر را به آستانه كارت قرمز رسانده است. فعاليت ساختماني در زمين‌هاي «سبز» تهران اگر چه طي ماه‌هاي اخير به‌عنوان يك عارضه خطرناك از طرف دولت مطرح شد و توسط مديريت‌شهري تحت پيگيري قرار گرفت اما عقبه پيشروي بسازوبفروش‌ها به اين زمين‌ها– باغات و اراضي كشاورزي- به اواخر دهه60 برمي‌گردد.

برابر گزارش كميته محيط‌زيست شوراي شهر تهران، ظرف 25سال اخير، 24درصد از مساحت سبز پايتخت–عرصه‌هاي باغي- زير بار ساخت‌وساز قرار گرفته و با اين ميزان تغييركاربري، عملا 4500 هكتار از باغات تهران كه معادل كل فضاي سبز اين شهر در دهه 50 بوده، به ساختمان‌هاي مسكوني و تجاري تبديل شده است. اين ميزان عرصه سبز از دست رفته، تقريبا معادل 17درصد مساحت فعلي كلان‌شهر تهران است. در حال‌حاضر فقط 26 باغ بزرگ دست‌نخورده در شهر تهران باقي‌مانده كه همه آنها در مالكيت نهادهاي دولتي، شبه‌دولتي و عمومي قرار دارد. رئيس كميته محيط‌زيست شوراي شهر تهران با بيان اينكه «پايتخت در سال گذشته به لحاظ شدت تخريب باغات، كارت زرد گرفت و امسال در آستانه كارت قرمز قرار دارد»، درباره اقدامات حفاظتي براي باقيمانده زمين‌هاي باغي و سبز تهران اعلام كرد: اعضاي شوراي‌شهر تهران بعد از آخرين ديدار با مقام معظم رهبري و تاكيدات ايشان نسبت به موضوع فضاي‌سبز، طرح‌هايي را براي جلوگيري از تغييركاربري و ساخت‌وساز اين عرصه‌ها به تصويب رساندند. محمد حقاني در گفت‌وگو با «دنياي‌اقتصاد» به نامه‌اي از دفتر مقام معظم رهبري خطاب به شهرداري تهران و پنج دستگاه‌ دولتي اشاره كرد كه مضمون آن «نامساعد بودن اوضاع باغ‌هاي شهر تهران و تاكيد ويژه بر مراقبت از اين فضاها» است.

چند نقطه كوچك باقيمانده!
محمد حقانی رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران با بیان اینکه «باغات شهر تهران به عنوان عرصه‌هاي حاوي آبادی‌های قدیمی چون شمیران، ونک و... از اوضاع خوبی برخوردار نیستند» به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: بيش از چند نقطه کوچک سبز برای تهران باقی نمانده است؛ با شرایط فعلی چشم‌انداز مناسبی را نمی‌توان برای باغات متصور شد و باغ‌های شهر تهران که در دامنه البرز پرورش یافته‌اند هم‌اكنون در میان آهن و دود از نفس افتاده‌اند. به طوری که حجم بالای اثرات مخرب وارده به محیط‌زیست شهری به حدی است که در بسیاری از موارد جبران آلودگی‌ها خارج از توان بالای طبیعت شده است.
او ادامه می‌دهد: باغ‌های ایرانی اثرات زیست محیطی، اجتماعی و خانوادگی داشته و به عنوان منبع درآمدی برای خانواده‌ها محسوب می‌شده؛ منبع اقتصادی که در حال حاضر تقریبا وجود ندارد. در شهر اصفهان هم که شهر در دل باغ‌ها بنا شده و به باغ‌شهر معروف بود همین اتفاق افتاده است. شهرهای شمالی کشور به دلیل بارندگی‌های بسیار همیشه سرسبز و جنگلی بودند اما مناطق خشکی مانند اصفهان و تهران با وجود شرایط خشکی که داشتند سرسبز بودند. متاسفانه در سه، چهار دهه اخیر وضعیت نگهداری و حفاظت باغ‌ها به‌گونه‌ای بود که می‌بینیم چیزی از این فضای سبز و باغ‌ها باقی نمانده است.

5 عامل اقتصادي تخريب باغات تهران
حقانی افزايش جمعیت ناشي از ساخت‌وساز در پایتخت و تمرکز فعالیت‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در تهران و نیاز به مسکن و زمین را تهدیدی جدی برای فضای سبز پایتخت می‌داند و می‌گوید: مجموعه‌اي از عوامل و پارامتر‌ها همچون «رشد بی‌سابقه قیمت زمین، عطش ساخت‌وساز، بازگشت نسبتا سریع سرمایه و رشد بخش دلالی ملك، تبدیل مسکن از یک کالای مصرفی به کالای سرمایه‌ای، تفكيك قطعات درشت باغات به زمین‌هاي كوچك‌تر» باعث تشديد تخريب و انهدام باغات شهر تهران شده‌اند. رئیس کمیسیون محیط زیست شورا می‌گوید: اگر میزان باغ‌های شهر تهران از سال 68 تا 88 را بررسی کنیم، می‌بینیم 4 هزار و 250 هکتار از مساحت باغ‌های تهران کم شده است. این در حالی است که این ميزان مساحت سبز در پیش از انقلاب معادل کل فضای سبز پایتخت بود.
وی توضیح می‌دهد: کل کمربند سبز شهر تهران اعم از پارک چیتگر، لویزان، سرخه حصار و فضای سبز فرودگاه مهرآباد 4 هزار و 500 هکتار بود اما حالا می‌بینیم طی 20 سال همین مقدار از باغات تهران را از دست داده‌ایم. این موضوع زمانی غم‌انگیزتر می‌شود که بدانیم بیشتر درختانی که قدمت بالا داشته و سبب بهبود کیفیت هوا می‌شدند، از بین رفته‌اند. یعنی بیشتر فضای سبزی که قبل از انقلاب ایجاد شده بود. باغات باقیمانده نیز به دلیل توسعه ناموزون شهر تهران به تدریج از بین خواهند رفت.
حقانی با بیان اینکه باید تلاش کنیم باغ‌های پراکنده‌ای را که در شهر تهران باقی مانده است حفاظت کنیم، می‌گوید: بخشی از باغات کن، نارمک، سوهانک، ازگل، در این مدت با وجود تعرض‌های بسیار همچنان پابرجا هستند. زمانی این باغ‌ها منبع تنفسي تهران بودند، اما ضعف قوانین و نبود عزم ملي و الزام شهرداری برای کسب درآمدهای ناپایدار باعث بالارفتن ارزش باغات شد و آنها را در معرض تخریب قرار داد.
او باغات تهران را به سه دسته تقسیم کرد و ادامه داد: اول پهنه‌های باغی متراکم و متمرکز مثل باقیمانده باغات کن که به صورت انبوه و متراکم درکنار هم قرار گرفته‌اند، دوم باغات پراکنده و غیرمتمرکز که به صورت منفرد و پراکنده از توسعه شهری به جای مانده و هیچ‌گونه پیوستگی را تداعی نمی‌کنند مثل باغات واقع در محدوده منطقه یک و سوم باغات پراکنده و متفرقه که این باغات از آبادی‌ها و روستاهای گذشته به جا مانده‌اند که در روند رشد شهر تهران در داخل بافت شهری قرار گرفته‌اند. بررسی روند تغییرات کالبدی درتهران در طول سه دهه گذشته نشان می‌دهد که در حال حاضر98/1 درصد معادل یک‌هزار و 215 هکتار از اراضی شهر تهران به باغ ها، 7/2درصد معادل یک‌هزار و 660 هکتار به اراضی کشاورزی و در مجموع 2/16 درصد که قریب به 10 هزار هکتار می‌شود به باغ‌ها و اراضی کشاورزی، پارک‌ها و سایر اراضی سبز شهری اختصاص یافته است.
مطالعه مکانی اراضی سبز موجود در شهر تهران درطول سه دهه گذشته حاکی از آن است که اراضی سبز موجود در تهران به تدریج انسجام اولیه خود را از دست داده و پراکنده‌تر و کوچک‌تر شده است. طی ادوار گذشته بيش از سه هزار هکتار از اراضی سبز و باغ‌های سبز کاسته شده است.

از نامه دفتر مقام معظم رهبري تا تشكيل كارگروه تخصصي
به گفته رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران، 60 درصد درآمد شهرداری‌ از محل تغییر کاربری‌ و ساخت و ساز است که این بزرگ‌ترین تهدید برای باغات و درختان شهر محسوب مي‌شود.
وی با اشاره به بررسی طرحی در صحن علنی شورا و تصویب یک فوریت آن در خصوص حفظ باغات کن گفت: باغات کن تنها باغات متراکم و به هم پیوسته‌ای است که برای پایتخت باقی مانده است، بنابراین ما یک فوریت آن را به‌عنوان ثبت میراث طبیعی شهر تهران به تصویب رساندیم.
عضو کمیسیون سلامت و محیط زیست شوراي شهر اضافه کرد: در آخرين دیدار اعضای شوراي شهر با مقام معظم رهبری، صیانت از فضای سبز و باغات شهر تهران مورد تاکید قرار گرفت. بنابراین یکی از اقدامات ما ایجاد کارگروه تخصصی باغات بود که یکی از خروجی‌های این کارگروه تهیه سندی در جهت حفظ باغات و راهکارهایی برای مقابله با تخریب آنها بوده است. وی با اشاره به نامه‌ای که از دفتر مقام معظم رهبری به شهردار تهران، وزیر راه و شهرسازی، وزیر کشور، استاندار تهران، رئيس سازمان بازرسی کل کشور و معاون محیط‌زیست رئیس‌جمهور ارسال شده، گفت:  در متن این نامه آمده است «اوضاع فضای سبز و باغ‌های شهر تهران مساعد نیست. برابر گزارش‌های واصله و شکایات مردم، فضای عمومی پارک‌ها و باغات در حال تخریب هستند، اگر لازم است قوانین خود را تغییر دهید تا فضای سبز در امان بماند. این موضوع را بررسی کرده و گزارش خود را برای معظم له ارسال کنید.»
رئيس كميته محيط زيست شوراي شهر تهران معتقد است: نامه دفتر مقام معظم رهبری که سه قوه را درگیر موضوع رسيدگي به تخریب باغات کرده است، نشان از اهمیت این موضوع دارد و نهادهای نظارتی در کلان‌شهرهایی به‌خصوص تهران از همه پتانسیل‌های موجود برای حفاظت از سه عنصر اصلی آب، خاک و هوا استفاده کنند.  حقانی با بیان اینکه 68 درصد باغات باقیمانده بیش از 5 هزار مترمربع مساحت دارند، گفت: 5 درصد بین 4 هزار تا 5 هزار، 6 درصد بین 3 هزار تا 4 هزار، 5/8 درصد بین 2 هزار تا 3 هزار و الباقی زیر 2 هزار مترمربع هستند.