به گزارش ایران اکونومیست، راهآهن رشت-آستارا که قرار است با همکاری کشورهای روسیه و آذربایجان در تامین مالی پروژه احداث شود، یکی از مهمترین پروژههای ریلی ایران است که بهدلیل جایگاه مهمی که در راهگذر جنوب به شمال دارد، از ابتدای دولت سیزدهم در اولویت برنامههای وزارت راه و شهرسازی قرار گرفت و تلاشهای مستمر و دیدارها و مذاکرات متعدد بینالمللی در نهایت به نتیجه رسید و قرار است امروز تفاهمنامه ایران و روسیه برای احداث این راهآهن امضا شود.
توسعه و پیشرفت یک کشور بدون وجود شبکه حمل و نقل سریع و کارآمد امکانپذیر نیست. جمهوری اسلامی از دریای خزر تا خلیج فارس موقعیتهای جغرافیایی و ژئوپلتیک کمنظیری دارد و این موقعیت خاص عامل گسترش همکاری ریلی بین ایران و کشورهای پیرامونی است.
با توجه به تأکیدات رهبری درباره توجه به «اقتصاد دریا» در جنوب و شمال و همچنین اشاره به توسعه کشتیرانی در اسناد بالادستی و اینکه دریای خزر قطب دوم اقتصادی کشور بعد از خلیج فارس است، ضروری است ایران سهم بیشتری در ترانزیت و تجارت در کریدور شمال - جنوب داشته باشد.
جمهوری اسلامی ایران در کنار روسیه مهمترین کشور در سواحل دریای خزر است و افزایش تبادلات تجاری در دریای خزر و اتصال ریلی و جادهای شمال کشور به خلیج فارس سیاست راهبردی دولت است.
ظرفیتها و فرصتهای کریدور شمال - جنوب
کریدور شمال - جنوب پل ارتباطی کشورهای اروپایی با اقیانوس هند و خلیج فارس بهشمار میرود. در این کریدور ارتباط کشورهای شمال اروپا، اسکاندیناوی و روسیه از طریق ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس، حوزه اقیانوس هند و جنوب شرقی آسیا برقرار میشود.
شبکه بزرگراهها، مسیرهای دریایی و ریلی بهطول ۷۲۰۰ کیلومتر، کریدور حملونقل بینالمللی شمال- جنوب را به کوتاهترین مسیر ارتباطی (حدود ۳۵ تا ۳۷ روز) بین روسیه و هند تبدیل میکند. کریدور شمال- جنوب دسترسی مستقیم بیشتری را به هند در آسیای مرکزی و روسیه میدهد و در عین حال به ایران امکان تبدیل شدن به هاب ترانزیتی منطقهای را میدهد؛ همچنین میتواند رقیبی جدی برای کانال سوئز در مبادلات تجاری بین شرق و غرب باشد.
هزینه حمل کالاهای ترانزیتی از این مسیر، ۳۰ درصد نسبت به سایر مسیرهای منطقه ارزانتر است و زمان حملونقل کالاهای هندی به روسیه هم از طریق کانال سوئز به نصف کاهش مییابد.
کریدور شمال - جنوب که حتی پیش از جنگ در شرق اروپا و ناامنی بنادر روسیه در دریای سیاه، مورد توجه بود، با بحران انرژی و بحران غله ناشی از جنگ اوکراین، اهمیت ژئواستراتژیک خود را بیش از پیش نمایانتر کرد. بهطور کلی کشورهای آسیای مرکزی و جنوب قفقاز بهشدت با کمبود فضا در توسعه روابط تجاری با یکدیگر روبهرو هستند و هرگونه فرصت برای توسعه روابط تجاری بین آنها بهخصوص در حوزه حمل و نقلی با استقبال این کشورها مواجه شود.
کریدور حمل و نقل شمال- جنوب از مهمترین شاهراههای ارتباطی نیمکره شرقی و در زمره ۱۰ کریدور ترانزیتی ریلی و ترکیبی تعریفشده در نشست کشورهای عضو اتحادیه اروپایی در هلسینکی در سال ۱۹۹۲ است که بهعنوان شاهراه ترانزیتی شماره ۹ میان سه کشور ایران، روسیه و هند به تصویب رسید. توافقنامه این کریدور در سپتامبر سال ۲۰۰۰ میلادی بین این سه کشور بهعنوان مؤسسان کریدور شمال- جنوب در سنپترزبورگ به امضا رسید. سپس با پذیرفتن ۱۱ کشور دیگر شامل جمهوری آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان، سوریه و بلغارستان، خود را بهعنوان مسیری جایگزین و قابل اعتماد به اثبات رساند.
مزیتهای کریدور برای ایران
با توجه به اینکه برخی از همسایگان نظیر قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و افغانستان بهنحوی محصور در خشکی هستند، برای رسیدن به دریا باید از طریق ایران کالاهای خود را حمل کنند. بهرهمندی ایران از کریدورها ازجمله کریدور شمال- جنوب از این منظر، بسیار حائز اهمیت است. این کریدور همچینن میتواند دیپلماسی سیاسی- اقتصادی ایران در قفقاز را از بیش از پیش فعال و نقشآفرین کند.
تکمیل کریدور شمال- جنوب علاوه بر توسعه ترانزیت بینالمللی و استفاده از ظرفیتهای سرزمینی، یک منبع درآمد پایدار برای ایران است. پیشبینی میشود با عملیاتی شدن کریدور شمال- جنوب، ایران بتواند سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار درآمد از این مسیر ترانزیتی کسب کند که میتواند تا حدی وابستگی کشور به درآمدهای نفتی را کاهش دهد.
ظرفیت ترانزیت کریدور شمال- جنوب ۳۰ میلیون تن در سال است، اما در حال حاضر ایران از دو میلیون تن این ظرفیت بهره میبرد. اگر ایران به هدف خود در تبدیل شدن به هاب منطقهای دست یابد، نیازی به خامفروشی مواد معدنی و نفتی نخواهد داشت و منافعی که از راه ترانزیت و گردشگری کسب میشود، کشور را از فروش مواد نفتی و معدنی خام بینیاز میکند.
از این کریدور سالانه حدود ۲۵٠ میلیارد دلار محصولات هندی و چینی و آسیای شرقی به مقصد اروپا تراتزیت خواهد شد. پیشبینی شده سهم ایران در ترانزیت کالا حدود ۴ درصد و تولید حدود ۱۵ درصد باشد. تکمیل و راهاندازی این طرح بزرگ بینالمللی جایگاه ایران در اقتصاد بینالملل را از صادرکنندگی «مواد خام» به جایگاه «ترانزیت» تغییرخواهد داد.
مشخصات راهآهن رشت - آستارا
راهآهن رشت- آستارا بهطول ۱۶۲.۵ کیلومتر در دو قطعه طراحی شده و شامل ۹ ایستگاه صومعهسرا، ماسال، رضوانشهر، پرهسر، اسالم، لیسار، حویق، لوندویل و آستارا میشود. تکمیل راهآهن رشت- آستارا به تکمیل کریدور بینالمللی ریلی (NOSTRAC) میانجامد و راهآهن ایران را به راهآهن کشورهای قفقاز، روسیه، اسکاندیناوی و شمال اروپا متصل میکند.
از سوی دیگر تکمیل این مسیر ریلی مزایایی از جمله تسهیل در مبادلات بازرگانی از مبادی و مقاصد بندر هلسینکی فنلاند، هامبورگ آلمان، باتومی گرجستان با بنادر جنوبی ایران، دهلی هند، کراچی پاکستان و بانکوک تایلند را به دنبال دارد. راهاندازی این خط ریلی با آسانتر کردن سفر گردشگران خارجی و داخلی میتواند منجر به توسعه گردشگری کشور شود.
به طور کلی حملونقل ریلی به عنوان ترابری سازگار با محیط زیست شناخته میشود و احداث راهآهن رشت- آستارا در بخش باختری استان گیلان، هم در توسعه استان نقش ایفا میکند و هم موجب کاهش سوانح و تصادفات میشود. از سوی دیگر این پروژه در کاهش عوارض زیست محیطی و جلوگیری از رشد بی رویه شهرها در کرانه راهها نیز تاثیرگذار است.
ظرفیت حمل بار این راهآهن در سال نخست بهرهبرداری ۱۰ میلیون تن برآورد شده که در حال حاضر به میزان ۹.۶ میلیون تن تقاضای حمل بار دارد. همچنین راهآهن رشت- آستارا ظرفیت جابهجایی حدود ۹۹۰ هزار نفر مسافر را در سال بیستم بهرهبرداری خواهد داشت.
برای ساخت این پروژه ریلی، احداث ۶۳ دستگاه پل به طول حداکثر ۴۰ کیلومتر و یک دستگاه تونل در نظر گرفته شده است. عملیات زیرسازی ۱۰ کیلومتر ابتدایی مسیر بهصورت دوخطه در قالب راهآهن قزوین - رشت - بندر کاسپین در مرحله پایانی و آماده ریلگذاری است. راهآهن رشت - آستارا به بیش از ۲۱ هزار تن ریل نیاز دارد. این پروژه ریلی دارای یک دستگاه درجه ۱(آستارا)، سه ایستگاه درجه ۲ (صومعه سرا، اسالم_ تالش و لوندویل) و پنج ایستگاه درجه ۳ (رضوانشهر - پونل، ماسال، پره سر، حویق و لیسار) است.
کاهش مسیر ترانزیتی کشورهای اروپایی
مسیر ریلی رشت- آستارا میتواند مدت حمل بار را از مبدا و مقصد فنلاند به مبدا یا مقصد ایران به صورت ترکیبی دریایی-ریلی به ۱۲ روز کاهش دهد، در حالی که حمل دریایی بار در این مسیر ۳۳ روز زمان نیاز دارد. همچنین مسیر فنلاند به پاکستان را به ۱۸ روز و مسیر فنلاند به هند را به ۲۰ روز کاهش خواهد داد. حمل بار از فنلاند به تایلند و بالعکس از طریق ناوگان دریایی ۴۵ روز زمان میبرد در حالی که با تکمیل راهآهن رشت - آستارا این مسیر به صورت دریایی- ریلی به ۲۱ روز کاهش خواهد یافت.
مسیر ریلی رشت- آستارا حلقه نهایی کریدور شمال-جنوب محسوب میشود، این کریدور نیز به عنوان پل ارتباطی کشورهای اروپایی با اقیانوس هند و خلیج فارس به شمار میرود و ارتباط کشورهای شمال اروپا، اسکاندیناوی و روسیه از طریق ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس، حوزه اقیانوس هند و جنوب شرقی آسیا را فراهم خواهد کرد.
تکمیل کریدور شمال- جنوب فرصت بی نظیری برای جذب بالاترین حجم از بار روسیه و ترانزیت آن از طریق ایران فراهم میکند که با افزایش درآمدهای ترانزیتی در رشد شاخصهای اقتصادی کشور نیز تاثیرگذار است.