به گزارش ایران اکونومیست، روز جهانی پرندگان مهاجر (World Migratory Bird Day) یک کمپین برای افزایش آگاهی و تاکید جهت حفاظت از پرندگان مهاجر و زیستگاه آن‌ها است. هرساله دومین شنبه از ماه‌های می (اردیهشت‌ماه) و اکتبر (مهرماه) به عنوان روز جهانی پرندگان مهاجر شناخته می‌شود. امسال ۲۳ اردیبهشت‌ماه روز جهانی پرندگان مهاجر زمستانی است که شعار «آب؛ حافظ حیات پرندگان» برای آن انتخاب شده است.
علیرضا هاشمی در گفت وگو با ایران اکونومیست، درباره این روز اظهار کرد: در سال ۱۹۹۶، روز پرندگان مهاجر تنها در قاره آمریکا گرامی داشته شد اما در سال ۲۰۰۶ این روز، جهانی شد. دو مجموعه شامل کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر وحشی (CMS) و تفاهم‌نامه حفاظت از کریدور مهاجرتی اوراسیا- آفریقا (AEWA) از این روز برای جهانی شدن حمایت کردند و اقداماتی در این زمینه انجام دادند. این روز به علت حفاظت از پرندگان مهاجر تشکیل شد، به‌طوری‌که این دو مجموعه نیز دو مورد از بزرگ‌ترین و قوی‌ترین معاهدات درمورد حفاظت از پرندگان مهاجر در جهان هستند.
وی درباره علت ایجاد این دو معاهده بزرگ گفت: به علت جابه‌جایی پرندگان از هر کشوری به کشور دیگر، به مرور زمان جامعه جهانی متوجه این موضوع شد که ما نمی‌توانیم تنها با سرمایه‌گذاری و حفاظت از گونه‌های یک کشور، آن‌ها را حفظ کنیم چراکه پرندگان مهاجر از چندین کشور می‌گذرند و اگر دیگر کشورها این حفاظت را انجام ندهند، کل هزینه و انرژی‌شان محکوم به شکست خواهد شد چون پرندگان از بین می‌روند. بدین جهت بود که معاهدات جهانی ایجاد شد تا تمامی کشورهای مسیر مهاجرتی پرندگان این اقدامات را انجام دهند.
هاشمی تاکید کرد: یکی دیگر از دلایل گرامیداشت روز جهانی پرندگان مهاجر این بود که با افراد عادی جامعه راحت‌تر ارتباط برقرار و خیلی ساده‌تر این‌گونه مسائل را بیان کنیم چراکه ما نمی‌توانیم معادلات و تحقیقات خیلی پیچیده حفاظتی و مهاجرتی پرندگان را به‌صورت علمی و با یک درک ساده و همه‌فهم بیان کنیم. نامگذاری برخی روزها مانند روز جهانی پرندگان مهاجر می‌تواند این کار را برای ما انجام دهد.
وی درباره انواع گونه‌های مهاجر در ایران توضیح داد: گونه‌های «مهاجر زمستانه» در فصل زمستان وارد ایران می‌شوند و از سرمای عرض‌های شمالی فرار و به عرض‌های پایین‌تر مهاجرت می‌کنند. این گونه‌ها غالبا پرندگان آبزی و کنارآبزی مانند اردک، غاز و ... هستند.
هاشمی با اشاره به اینکه مهم‌تر از گونه‌های مهاجر زمستانه، «مهاجر تابستانه» هستند، افزود: این گونه‌ها با فرار از گرمای شدید عرض‌های جنوبی‌تر مانند آفریقا فرار می‌کنند و به ایران می‌آیند. آن‌ها غالبا در ایران زادآوری می‌کنند و اکنون در کشورمان حضور دارند.
وی درباره دسته سوم گونه‌های مهاجر گفت: این دسته «مهاجر عبوری» هستند و صرفا از کشور ما عبور می‌کنند.
این کارشناس زیست‌شناسی تاکید کرد که وجود آب برای هر سه نوع گونه به‌ویژه گونه‌های مهاجر زمستانه و مهاجر تابستانه بسیار دارای اهمیت است.
این کارشناس زیست‌شناسی با اشاره به شعارهای سال‌های مختلف این روز جهانی مانند «داشتن دیدگاه شبکه‌ای به تمامی زیستگاه‌های پرندگان»، «کاهش آلودگی نوری»، «همه با هم باید برای پرندگان مهاجر تلاش کنیم» و ... درباره شعار امسال توضیح داد: شعار هر ساله این روز جهانی جلب توجه مخاطب نسبت به مسائلی است که پرندگان مهاجر به آن‌ها نیاز دارند. امسال اذهان را نسبت به آب و اهمیت آب برای مهاجرت سوق دادند.
وی با اشاره به اینکه آب برای مهاجرت پرندگان از هر حیث بسیار دارای اهمیت است، گفت: هر سه گروه پرندگان خشک‌زی، آبزی و کنار آبزی نه فقط برای نوشیدن آب بلکه برای بعضا به عنوان زیستگاه به آن نیازمند هستند. به عنوان نمونه پرندگان تالابی حتما با آب به‌طور مداوم در ارتباط هستند حتی پرندگان خشک‌زی مانند پرندگان شکاری یا کرکس‌ها بیش از آنچه به آن فکر کنید به آب وابسته هستند و اگر آب نباشد همه چیز مختل خواهد شد.
هاشمی درباره تبعات نبود آب گفت: در این شرایط در درجه اول زیستگاه‌ها از بین رفته و در درجه دوم خود پرندگان هم از بین می‌روند.
این کارشناس ارشد تنوع زیستی با اشاره به اینکه غالب پرندگان کیفیت مسیر مهاجرت برایشان به دلیل وجود زیستگاه‌های بین راهی برای استراحت اهمیت دارد، افزود: اگر در زیستگاه‌های بین راهی، چرخه‌های اکولولوژیک و اکوسیستم‌های وابسته به آب که در مسیر مهاجرتی پرنده هستند آب نباشد، قطعا با مشکلات بسیاری مواجه خواهند شد.
وی با تاکید بر اینکه اگر تنها یک یا دو کشور اقدامات حفاظتی لازم را انجام دهند و سایر کشورها مدیریت آبی خوبی نداشته باشند، تصریح کرد: پرنده با رسیدن به این کشورها در رفع تشنگی و یافتن زیستگاه مشکل پیدا می‌کند. بدین جهت برای مدیریت حفاظت از زیستگاه پرندگان مهاجر مدیریت آب بسیار حائز اهمیت است چراکه پرندگان نیز مانند چرخه‌های اکولوژیک، اکوسیستم‌ها و همه موجودات از جمله انسان‌ها به آب وابسته هستند. اگر تمامی کشورها و زیستگاه‌های پرندگان مهاجر نتوانند مدیریت آب را انجام دهند، کل سیستم و پرندگان به خطر می‌افتند. تنها در صورت انجام اقدامات لازم مربوط به حفاظت توسط همه کشورها می‌توان حفاظتی درست از پرندگان داشت.
موسس و مدیرگروه پرنده‌نگری طرلان با بیان اینکه بحران آب در کل دنیا حیات تمامی موجودات را تهدید می‌کند، اظهار کرد: پرندگان نیز از این موضوع مستثنی نیستند. علت جلب توجه مخاطب به این موضوع این است که همه باید در این راه اقدامات لازم را انجام دهند چراکه امکان دارد پرنده در یک کشور بدون آب اصلا توانایی رساندن خود به زیستگاه بعدی که کشوری مناسب برای حضور او است را نداشته باشد.
هاشمی درباره وضعیت پرندگان مهاجر در ایران توضیح داد: تمام زیستگاه‌های آبی و محیط‌های تالابی ما که اکوسیستم‌های مهم و شکننده‌ای هستند، درحال زوال هستند. به همین علت تمامی پرندگان وابسته به تالاب‌های ما در معرض تهدید قرار دارند.
وی به ارائه مثالی از حضور فلامینگوها در تالاب شادگان پرداخت و افزود: آخر زمستان آب کمی در تالاب جمع می‌شود که در ابتدای سال هم خشک می‌شود دقیقا برعکس سال‌های قبل که شادگان تالاب پرآبی بوده است. در زمانی که تالاب همان مقدار آب اندک را دارد، فلامینگوها زادآوری می‌کنند این در حالیست که هنگام تولد جوجه‌ها آب تالاب خشک شده است و در نهایت تمام جوجه‌ها از بین می‌روند. به عبارتی پرنده با رویکرد بیولوژیک تکاملی خود می‌داند در تالاب آب هست اما به علت حجم اندک آب براثر عواملی چون تغییرات اقلیمی و ... آب دائمی نیست بنابراین چرخه زادآوری پرنده برهم می‌خورد.
جوجه آوری و لانه‌های فلامینگوها در تالاب شادگان - اهوازاین کارشناس تنوع زیستی و زیستگاه‌ها با اشاره به حفظ این پرندگان به‌صورت مصنوعی و دستی گفت: یک اکوسیستم و چرخه بزرگ را نمی‌توان به این صورت حفظ کرد و تنها شاید چند مورد را بتوان نگه داشت. تالابی که تنها یک بار خشک شده است، تمامی زیستمندان آبی آن ماهی‌ها، خرچنگ‌ها و ... از بین رفته است و دیگر احیای آن فایده‌ای نخواهد داشت. به عبارتی این تالاب حتی در صورت احیا، غذایی برای پرندگان مهاجر ندارد. همه تالاب‌های ما که در گذشته پرآب بودند اما خشک و دوباره آبگیری می‌شوند شامل چنین وضعیتی هستند و توانایی خود را از دست داده‌اند.
هاشمی با ذکر مثال دیگری گفت که غالب درناها در دنیا به علت از بین رفتن زیستگاه‌های تالابی درحال نابودی هستند و اولین معضل زیستگاه‌های تالابی هم آب است.
وی تاکید کرد: هرچه منابع آبی ما به هر علتی کم شود، فشار بر منابع باقی‌مانده بیشتر می‌شود، به عبارتی وقتی یک تالاب خشک می‌شود با افزایش جمعیت پرندگان بیش از ظرفیت یک تالاب آن زیستگاه دچار مشکل می‌شود چراکه بیشتر از ظرفیتی که دارند از آن‌ها استفاده می‌شود. اکنون ما در چنین وضعیتی هستیم و تمام زیستگاه‌های تالابی ما در حال از بین رفتن هستند و تمامی جمعیت پرندگان در معدود زیستگاه‌های باقی‌مانده جمع می‌شوند. بدین جهت باید از تنها جمعیت زیستمندان باقی‌مانده تالاب‌ها حفاظت کنیم.
این کارشناس تنوع زیستی با اشاره به اینکه در زیستگاهی مانند فریدونکنار به جای حفاظت، از حضور پرندگان بیش از ظرفیت تالاب نهایت سوءاستفاده را می‌کنند، افزود: علی‌رغم اینکه ما انتظار داریم پرندگان تالاب زیاد شوند اما چنین چیزی محقق نمی‌شود چراکه به‌صورت بی‌رویه به شکار و صید آن‌ها می‌پردازند. به عبارتی برخی در فریدونکنار از بحران بی‌آبی سوءاستفاده می‌کنند.
وی ادامه داد: نتیجه نبود یک سیاست آبی خوب برای پرندگان در مسیر مهاجرت، سوءاستفاده برخی در مناطقی مانند فریدونکنار است و پرندگان را از کل مسیر غارت می‌کنند.
بیشتر بخوانید: «سیاه‌چاله پرندگان» را نجات دهید
این کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه اکنون دو روز طی سال به عنوان روز جهانی پرندگان مهاجر مشخص شده است که کشورها هر کدام یک روز را انتخاب کنند، توضیح داد: معمولا نیمه شمالی کره زمین دومین شنبه ماه مه و نیمه جنوبی کره زمین دوم شنبه اکتبر را انتخاب می‌کنند.
وی با بیان اینکه یک دست صدا ندارد و یک کشور به تنهایی نمی‌تواند کاری از پیش برد، گفت: تنها وقتی می‌توانیم کاری انجام دهیم که کل دنیا با هم اقدام کنیم.
هاشمی با اشاره به اینکه بخش گردشگری در سازمان میراث فرهنگی 2 آذرماه را روز ملی پرنده‌نگری نامگذاری کرده است، توضیح داد: در حالی ایران دست به چنین اقدامی زده است که کل دنیا در یک روز دیگر ( 22 مهر) دست به دست هم می‌دهند تا اقدامی در راستای پرنده‌نگری را انجام دهند چراکه می‌دانند تک‌تک نمی‌توان کاری کرد.
این کارشناس ارشد تنوع زیستی تاکید کرد: از نحوه عملکرد کشورمان در گرامیداشت پرنده‌نگری مشخص است که به نتیجه‌ای نخواهد رسید. ما بسیار به بخش گردشگری سازمان میراث فرهنگی گفتیم که شما تنها نمی‌توانید کاری را پیش ببرید حتی اگر بخواهیم کشورمان را بهتر به جامعه جهانی معرفی کنیم بهتر است در روزی که همگی این کار را انجام می‌دهند و اقدامات این مناسبت را دنبال می‌کنند، انجام دهیم. بهتر است به جای گرامیداشت پرنده‌نگری در یک روز متفاوت از کشورهای دیگرو آوردن تمرکز برنامه‌ها بر این مقطع، جمعی و هم‌راستا با همه کشورها کار کنیم چراکه حتی ملی بودن این روز به ثبت رسمی هم نرسیده است و تنها خودمان بر این روز بدون خروجی تاکید داریم.
وی ادامه داد: دنیا سالیان سال است که از این مرحله عبور کرده است و می‌داند که با نگاه ملی و کشوری کاری پیش نمی‌رود و باید جهانی نگاه کنیم.
این کارشناس ارشد محیط زیست با اشاره به اینکه ایران در کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر وحشی (CMS) عضو است، تاکید کرد: با وجود عضویت در این کنوانسیون که خود از حامیان اولیه این روز جهانی است چرا روزی را که معرفی کرده‌ایم را به رسمیت نمی‌شناسیم؟
هاشمی در پاسخ به این پرسش که برای نجات جان پرندگان مهاجرباید چه کنیم؟ اظهار کرد: بهتر از نیمه پر لیوان را ببینیم. دلیل نامگذاری این روز جهانی هم این است که باید امید داشته باشیم و برای جان این پرندگان تلاش کنیم. دنیا به این نتیجه رسیده که با وجود همه مشکلات کنونی، الان چه می‌توان کرد؟ قطعا هر قدمی که بتوانیم برای مدیریت بهتر یک تالاب کوچک، برکه حتی آبشخور کوچک برداریم به کاهش این فشار کمک می‌کند.
این کارشناس تنوع زیستی و زیستگاه‌ها با اشاره به توصیه روز جهانی پرندگان مهاجر گفت: به پیشنهاد این روز هرکسی به هر اندازه، نحوی و با هر وسیله‌ای که می‌تواند باید تلاش کند که اهمیت حفاظت از پرندگان مهاجر و اهمیت شعار سال را نشان دهد. به عنوان نمونه یک مدیر عالی رتبه محیط زیست با یک سیاست خوب یا یک کار اجرایی قوی، یک معلم با آموزش و صحبت درباره اهمیت آب برای پرندگان مهاجر به دانش‌آموزان خود و یک خبرنگار با انتشار اخبار مختلف درباره این موضوع و اطلاع‌رسانی می‌تواند کمک کند.
وی تاکید کرد که با همین اقدامات کوچک قطعا یک موج جهانی ایجاد و توجه‌ها به سمت این مسائل جلب می‌شود. هدف اصلی این روز جهانی هم همین است.
هاشمی در پایان درباره ثبت اقدامات در سایت روز جهانی پرندگان مهاجر (www.worldmigratorybirdday.org) خاطرنشان کرد: در این هفته هر کس هر اقدامی حتی اگر یک اطلاع‌رسانی کوچک در راستای بیان اهمیت شعار سال و این روز جهانی باشد را می‌تواند در این سایت ثبت کند تا در آرشیو جهانی به عنوان اقدامی مثبت درجهت اهمیت پرندگان مهاجر نگهداری شود.
