اواخر زمستان سال ۱۴۰۱ بود که خبر نگارش نامۀ شهرداری تهران به ریاست‌جمهوری منتشر شد. «احمد احمدی‌صدر»، مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران همان زمان به ایسنا گفت، شهرداری برای ساماندهی کودکان کار و اجرای طرح حرفه‌آموزی، استعدادیابی و توانمندسازی کودکان آمادگی دارد. او گفت: ساماندهی کودکان کار و اجرای طرح حرفه‌آموزی، استعدادیابی و توانمندسازی این کودکان در شهرداری تهران گفت: «ما برای ساماندهی کودکان کار یک بسته شامل حرفه‌آموزی، توانمندسازی و استعدادیابی کودکان کار را پیشنهاد داده‌ایم و پیگیر هستیم تا این طرح انجام شود. او به‌صراحت اعلام کرد که اگر دستگاه‌های متولی پای کار نیامدند، پیشنهاد شهرداری به دولت این بود که مسئلۀ کودکان کار، شامل اعتبار و ساختار به‌طور کامل از دستگاه‌ها گرفته شود و به شهرداری واگذار شود.» احمدی‌صدر تأکید کرده بود: «این واگذاری، مستلزم این است که هم ساختار و هم اعتبار به ما داده شود و اینگونه نباشد که بگویند شهرداری تهران گفته کودکان کار با ما و بقیه کنار بروند. درواقع دولت ساختار و اعتباری را که در حوزۀ کودکان کار به سایر نهادها داده است از آنها پس بگیرد و به ما واگذار کند.»
او که در گفت‌وگوی خود از «مدیریت یکپارچۀ شهری» صحبت کرده بود، تأکید کرد: «اگر دولت این موضوع را بپذیرد، ما آمادگی ۱۰۰ درصدی برای پذیرش مسئولیت کودکان کار به شرط ارائۀ ساختار و اعتبار آن را داریم.» مدتی بعد از ارسال این نامه، بهزیستی مخالفت خود را با محتوای آن اعلام کرد.
بررسی‌های «پیام ما» نشان می‌دهد که از تمام طرح‌هایی که در این سالها اجرایی شده است، شهرداری تهران فقط مجری یک طرح با عنوان «طرح خانه سبز و خانه ریحانه» بوده است. مراکزی که در سال ۸۱ به بهزیستی واگذار شدند و درنهایت به‌دلیل هزینۀ بالا تعطیل شدند
«محمدرضا حیدرهایی»، سرپرست دفتر امور آسیب‌دیدگان به ایرنا گفته بود این درخواست صرفاً از طریق شهرداری تهران ارائه شده است، اما کودکانی که کار می‌کنند فقط در شهر تهران حضور ندارند و در همۀ شهرها هستند: «از سوی دیگر شهرداری وظایف دیگری مانند تأمین فضای نگهداری و ساماندهی کودکان کار و خیابان هم دارد و از نظر قانونی باید به آنها عمل کند. بنابراین، شهرداری باید فضای کافی برای نگهداری کودکان کار را در اختیار بهزیستی قرار دهد.» او درنهایت گفت اگر شهرداری به وظایف خود بیشتر عمل کند «یعنی فضای کافی را در اختیار سازمان‌های حمایتی مانند بهزیستی – آنچه قانون به او تکلیف کرده است – قرار دهد، طرح موفق‌تر پیش می‌رود.»
احمدی‌صدر، فروردین امسال اما در گفت‌وگوی دیگری بر محتوای نامه‌ای که به ریاست‌جمهوری نوشته شده بود، اصرار کرد. او تأکید کرد که هرچند متولی اصلی طرح ساماندهی کودکان کار سازمان بهزیستی است و شهرداری در این راستا مسئولیتی ندارد، بااین‌حال «شهرداری تهران مصمم است پس از سالها طرح ساماندهی کودکان کار را به سرانجام برساند، اما این کار از عهده شهرداری خارج است؛ چرا که ۱۴ نهاد از جمله سازمان بهزیستی در این خصوص وظیفه قانونی دارند. یکی از عمده‌ترین مشکلات عدم مدیریت یکپارچۀ شهری در معضلات اجتماعی است که به‌همین منظور هنوز نتوانستیم طرح موفقی در این‌خصوص اجرا کنیم.»
«علیرضا زاکانی»، شهردار تهران، اما در اولین نشست خبری خود در سال ۱۴۰۲ از نامۀ ارسال‌شدۀ شهرداری به ریاست‌جمهوری قرائت دیگری کرد. او گفت رئیس‌جمهوری دستوری در این راستا داده است که ناظر بر کودکان کار، متکدیان و معتادان متجاهر و درواقع کمک به خانواده‌هایی است که نیاز به کمک دارند. او تأکید کرد که این دستور به کمیسیون اجتماعی رفته و مقدمه آن مهیا شده است. او در پاسخ به این پرسش که آیا شهرداری تهران قرار است همانند آنچه مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی گفته است «متولی کودکان کار» معرفی شود، تأکید کرد: «موضوع ما این بود تا بتوانیم پیگیری موضوع را به‌عنوان نمایندۀ رئیس‌جمهور داشته باشیم تا پروندۀ این موضوع بسته شود. همۀ دستگاه‌ها کار خودشان را می‌کنند و شهرداری هم بار زمین‌مانده را برمی‌دارد.»
شهرداری تهران در یک‌سال اخیر برنامه‌هایی نیز برای کودکانی که کار می‌کنند، ترتیب داده بود. برنامه‌هایی مانند برگزاری مراسم افطار ویژۀ کودکان کار و خیابان که براساس اطلاعات سامانۀ شفافیت حدود ۸۳۲ میلیون تومان برای شهرداری تهران هزینه داشته است. یا اردوی زیارتی سفر مشهد ویژۀ کودکان کار و خیابان که براساس اطلاعات سامانۀ شفاف، در ۲۹ مرداد بود و حدود ۵۰۰ میلیون تومان هم هزینه در پی داشته است
عمر مقابله با کار کودک براساس گزارش‌های رسمی دراز است، اما توفیق آن اندک. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که تابستان پارسال منتشر شد، تأکید کرد که «عدم پوشش انواع مختلف کودکان کار و خیابان» و غلبۀ رویکرد جمع‌آوری و تقلیل توانمندسازی کودکان کار و خیابان و به مساعدت مالی از جمله دلایلی است که طرح‌های ساماندهی نتیجه‌بخش نبودند. طرح‌هایی که از سال ۷۸ آغاز شدند. بررسی‌های «پیام ما» نشان می‌دهد که از تمام طرح‌هایی که در این سالها اجرایی شده است، شهرداری تهران تنها مجری یک طرح با عنوان «طرح خانه سبز و خانه ریحانه» بوده است. مراکزی که در سال ۸۱ به بهزیستی واگذار شدند و درنهایت به‌دلیل هزینۀ بالا تعطیل شدند. «طرح تجهیز و راه‌اندازی مراکز جمع‌آوری، شناسایی و هدایت متکدیان و کودکان خیابانی» و «طرح مراکز شناسایی، تشخیص و جایگزینی کودکان خیابانی» در همان سال هم از دیگر طرح‌هایی بودند که شهرداری تهران به‌عنوان همکار در اجرای آن معرفی شد.
نقش قرارگاه اجتماعی در ساماندهی کودکان کار
بعد از روی کار آمدن علیرضا زاکانی در شهرداری تهران اما تمرکز حوزۀ اجتماعی شهرداری روی موضوع «کودکان کار» بالا رفت. مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران از درآمدها و نحوۀ عملکرد کودکان کار سخن گفت و شهردار تهران نیز از شناسایی شبکه‌هایی گفت که کودکان کار را به استثمار می‌گیرند. مثلاً او پاییز پارسال در جریان افتتاح مجموعۀ یاور شهر ۹ در جمع خبرنگاران گفت کمیته‌هایی مربوط به متکدیان و کودکان کار فعال شده است: «علاوه بر آن کمیتۀ مربوط به خانواده‌های آنها هم فعال شده است؛ زیرا وقتی می‌گوییم کودک کار، خانوادۀ آن فرد هم برای ما اهمیت دارد.» شهردار تهران روی واژۀ «سرشبکه‌ها» تأکید داشت، گروه‌هایی که به گفتۀ او از مافیا هم بدترند: «اینها شبکه دارند. موضوعی در دست کار است که با محوریت بهزیستی، فراجا و مجموعۀ سپاه و بسیج و مجموعۀ کمیته به دنبال این هستیم تا هم شبکه‌ها را بشناسیم و هم بتوانیم مکان‌ها و امکاناتی فراهم کنیم برای توسعۀ آموزش. این افراد دو گروه‌اند، اتباع مسیر خاص خودشان را دارند که فراتر از حوزۀ اختیارات بهزیستی و شهرداری است. اما آنچه ناظر بر مجموعۀ غیراتباع است، بحث آموزش و بحث مهارت‌آموزی به خانواده بر گردن آنها است؛ هم طریقی که خانواده بتواند آنها را صیانت کند و هم ما بتوانیم خانواده را صیانت کنیم؛ چون خیلی‌ها به اجبار خانواده می‌آیند. درواقع یک کار ترکیبی طراحی شده است تا بتوانیم مانع از استثمار آنها شویم.» در همان مراسم، رئیس سابق سازمان بهزیستی استان تهران در گفت‌وگو با خبرنگاران با صراحت بیشتری دربارۀ اقدامات قرارگاه اجتماعی درباره کودکان کار صحبت کرد، او به‌صراحت از موضوع جمع‌آوری یاد کرد.
افطاری و اردو برای کودکانی که کار می‌کنند
شهرداری تهران در یک‌سال اخیر برنامه‌هایی نیز برای کودکانی که کار می‌کنند، ترتیب داده بود. برنامه‌هایی مانند برگزاری مراسم افطار ویژۀ کودکان کار و خیابان که براساس اطلاعات سامانۀ شفافیت حدود ۸۳۲ میلیون تومان برای شهرداری تهران هزینه داشته است. یا اردوی زیارتی سفر مشهد ویژۀ کودکان کار و خیابان که براساس اطلاعات سامانۀ شفاف، در ۲۹ مرداد بود و حدود ۵۰۰ میلیون تومان هم هزینه در پی داشته است.
هرچند که شهرداری تهران به‌صراحت نگفته است که چه برنامه‌هایی برای متولی‌گری در حوزۀ کار کودک دارد، اما یک جامعه‌شناس اشکال کار را در متولی‌گری حوزه نمی‌داند. «آرش نصر اصفهانی» می‌گوید براساس آیین‌نامه ساماندهی سال ۸۴ مصوب هیأت وزیران، موضوع رسیدگی به کودکان کار با دستگیری آغاز می‌شود و سایر نهادها باید کمک کنند: «براساس این قانون وظیفۀ شهرداری تأمین زیرساخت برای بازداشت کودکان است. مسئله اینجاست که تا وقتی چنین قانونی وجود دارد و هر اقدامی با دستگیری کودکان آغاز می‌شود، نتیجه‌بخش نیست.» او می‌گوید در هیچکدام از تجربه‌های جهانی ریشه‌کن کردن کار کودک با دستگیری کودکان آغاز نمی‌شود، بلکه یکی از ملاک‌ها توجه به خانواده و مجموعه‌ای از اقدامات است.
منبع: روزنامه پیام ما
