به گزارش ایران اکونومیست، بررسی پرونده ادغام یا انتزاع آموزش پزشکی در سال‌های گذشته نشان می‌دهد این موضوع به یک جدال کهنه و بی سرانجام میان وزارتخانه‌های بهداشت و علوم تبدیل شده است و محدود به یک بازه زمانی خاص نمی‌شود و هرگاه موضوع انتقال رشته‌های آموزش پزشکی به آموزش عالی از سوی سیاست‌گذاران وزارت علوم مطرح شده، با واکنش‌های تند مسئولان وزارت بهداشت، مواجه شده و یا بالعکس.
تاریخچه ادغام رشته‌های پزشکی در وزارت بهداشت
آموزش پزشکی در سال ۱۳۶۴ در حالی به وزارت بهداشت پیوست که بنابر اظهارنظر کارشناسان، یکی از دلایل آن کمبود نیروی انسانی و نیاز کشور به کادر درمانی در آن زمان بود، نیازی که با افزایش چند برابری ظرفیت پزشکی و توسعه دوره‌های نوین پزشکی و دانشگاههای علوم پزشکی برطرف شد و فراتر از آن ، کشورمان علاوه بر رفع مشکلات درمانی مناطق محروم، به توانمندی اعزام پزشک به خارج نیز دست یافت. قانون تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به منظور استفاده مطلوب و هماهنگ از امکانات پزشکی کشور در جهت تأمین و تعمیم بهداشت، درمان، بهزیستی، آموزش و پژوهش پزشکی و تحقق بندهای ۴ و ۱۲ و ۱۳ اصل سوم و آن قسمت از اهداف اصل ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که مربوط به خدمات بهداشت و درمان و بهزیستی است در ۲۴ مهرماه ۱۳۶۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید..
سال ۶۵، آموزش رشته‌های علوم پزشکی از وزارت علوم و آموزش عالی منفک شد و با وزارت بهداری تواماً تحت عنوان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به کار خود ادامه داد و دانشگاههای جامع کشور نیز نیز به تبع آن به تدریج به دو مؤسسه مستقل انشقاق یافتند تا هر یک با مدیریت جداگانه اداره شود.
اولین و آخرین اظهارنظرها درباره ادغام و انتزاع آموزش پزشکی
برای اولین بار از سال ۱۳۸۱ که بحث جدایی آموزش پزشکی از وزارت بهداشت به طور جدی از سوی دولت مطرح شد. این لایحه مخالفت ها و موافقت های بسیاری را در پی داشت و مخالفان و موافقان در این باره اظهار نظر کردند و حتی لایحه ای در این زمینه تدوین و به مجلس ارسال شد، اما در نهایت این لایحه به تصویب نرسید تا همچنان آموزش جزئی از وزارت بهداشت باقی بماند.
با شروع به کار دولت سیزدهم، مجددا زمزمه‌های جدایی این دو عرصه آموزشی مطرح و برای اولین بار دکتر محمدعلی زلفی گل وزیر علوم با انتقاد از شیوه فعلی آموزش پزشکی تاکید کرد هر چه سریع تر باید آموزش پزشکی به وزارت علوم بازگردد. موضوع ابقاء محدود به آغاز کار دولت سیزدهم نمی‌شود، بلکه طی ۳ ماه گذشته، موضوع ادغام آموزش پزشکی در نظام سلامت و تاثیر این موضوع به یک مولفه مهم برای مسئوئلان وزارت بهداشت تبدیل شد. شرایط به نحوی پیش‌رفت که ادغام آموزش پزشکی به یکی از مسائل مهم هفتمین مرجعیت علمی تبدیل شد.
دکتر محمدعلی زلفی‌گل، وزیر علوم بر این باور است ادغام آموزش دو وزارت بهداشت و علوم موجب جلوگیری از ضرر می‌شود. وی معتقد است، بحث سلامت، تنها به جسم انسان برنمی‌گردد بلکه سلامت روحی هم مدنظر است. همچنین سلامت جسمی فقط در حوزه پزشکی نیست بلکه تغذیه هم در این مقوله جای دارد بنابراین با فاکتور تغذیه، دانش کشاورزی، دامپزشکی هم در سلامت انسان نقش دارد.
به گفته وی، شخصیت علمی باید متوازن باشد. شخصیت را مثل جورچینی در نظر بگیرید که اگر تکه‌های آن را از جدا کنید، شالوده‌ی آن از حالت متوازن می‌افتد. تحقیقات بین رشته‌ای، چند رشته‌ای همگی کنار گذاشته شده است؛ حال چه زمانی این گسستگی اصلاح خواهد شد! مگر می‌توان رشته داروسازی را از شیمی و داروسازی را از بیوشیمی جدا کرد! مگر می‌توان رشته انگل شناسی پزشکی را از دامپزشکی و کشاورزی جدا کرد.
مخالفان روال کنونی و موافقان بازگشت آموزش پزشکی به بدنه آموزش عالی به ارتقاء رتبه‌بندی دانشگاههای ایران در نظام رتبه‌بندی جهانی توجه می‌کنند. چنانکه وزیر علوم در جلسه ۱۵۵ شورای ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور که ۲۲ در آبان ماه ۱۴۰۰ برگزار شد، گفت: اگر دانشگاههای وزارت بهداشت و وزارت علوم در کنار هم قرار بگیرند، رتبه بندی دانشگاههای ایران در ابعاد بین المللی فرق خواهد کرد. درخصوص بخش ظرفیت‌های پزشکی؛ یک استاندارد جهانی نسبت پزشک عمومی با جمعیت وجود دارد. اگر طبق آمار جهانی، ایران از استانداردها جهانی در سرانه پزشکی عقب است باید در عمل به این میزان دست یابد.
یک روز پس از اظهار نظر وزارت علوم درباره بازگشت آموزش پزشکی به پیکره وزارت علوم و تاثیر آن بر رتبه‌بندی دانشگاه‌ها، وزارت بهداشت نسبت به این اظهارات واکنش نشان داد. دکتر غلامرضا حسن‌زاده، دبیر شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی معتقد است، دانشگاههای وزارت علوم از توسعه آموزش علوم پزشکی الگو برداری کنند. به گفته وی، اگر وزیر علوم عنوان می‌کند که باید داروسازی را در کنار شیمی قرار دهیم، باید دید آیا توانسته‌اند بین بیولوژی، شیمی و فیزیک که در یک دانشکده بوده ارتباط برقرار کنند؟ اگر الگویی وجود دارد به ما هم بگویند تا از آن الگوها استفاده کنیم.
دبیر شورای عالی برنامه‌ریزی علوم‌پزشکی همچون مسئولان کنونی و پیشین این وزارتخانه باور دارد که ادغام آموزش پزشکی از نقات قوت وزارت بهداشت به حساب می‌آید. به گفته دکتر حسن‌زاده، سال ۱۳۶۴ با هدف کارآمدتر کردن سیستم بهداشتی و درمانی کشور و اثربخشی بیشتر در آموزش پزشکی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تشکیل شد و نقطه قوت وزارت بهداشت، چیدمان عرصه های آموزشی، نظام ارزشیابی و اعتباربخشی و پویایی آموزش پزشکی بوده است.
وی درباره بازگشت آموزش پزشکی به بدنه آموزش عالی و تاثیر آن بر رتبه‌بندی دانشگاه‌ها نیز توضیحاتی ارائه داده بود. دبیر شورای عالی برنامه‌ریزی علوم‌پزشکی گفت: ممکن است برای رتبه بندی دانشگاه ها دلایل متعددی وجود داشته باشد اما رتبه بندی به تنهایی نباید ملاک سیستم آموزشی و پژوهشی کشور باشد بلکه باید کارآمدی، سرآمدی و مرجعیت علمی را مورد توجه قرار دهیم. یکی از اقدامات وزارت بهداشت در سال های اخیر، هم گرایی علوم و فناوری است اما آیا وزارت علوم توانسته بین رشته های مختلف خودش، همگرایی را ایجاد کند. اگر وزیر علوم عنوان می کند که باید داروسازی را در کنار شیمی قرار دهیم، باید دید آیا توانسته اند بین بیولوژی، شیمی و فیزیک که در یک دانشکده بوده و قبلا تحت عنوان دانشکده علوم فعالیت می کردند، ارتباط برقرار کنند؟ آیا دانشکده دامپزشکی با شیمی، فیزیک و بیولوژی ارتباط نزدیکی پیدا کرده اند؟ اگر الگویی وجود دارد به ما هم بگویند تا از آن الگوها استفاده کنیم.
کشمکشی ناتمام میان دو وزارتخانه
اظهار نظر دکتر زلفی‌گل محدود به جلسه ۱۵۵ شورای ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور نشد و یک روز پس از برگزاری این جلسه، وزارت علوم به نقل از دکتر زلفی‌گل اعلام کرد: یکی از مسائل و اشتباهات رخ داده در بخش سیاست‌گذاری علمی کشور بحث واگرایی بوده است. نباید رشته‌های مختلف علوم بین وزارتخانه‌های مختلف از هم جدا و جزیره‌ای باشند، چرا که نمی‌توان رشته‌های پزشکی را از رشته‌های علوم مهندسی و علوم انسانی و کشاورزی و دامپزشکی جدا کرد و در این صورت تحقیقات بین رشته‌ای معنادار نخواهد بود. بهره‌وری سیستم هنگامی افزایش خواهد یافت که رشته‌های پزشکی در کنار رشته‌های کشاورزی، دامپزشکی، فنی، مهندسی و علوم انسانی باشند. در دنیای امروز، تحقیقات بین رشته‌ای و چند رشته‌ای تعیین‌کننده است و ما این سیاست‌ها را در کشور فراموش کرده‌ایم.
به گفته وزیر علوم، جداسازی بخش‌های مختلف علم از یکدیگر کار صحیحی نیست و حتماً در بخش کلان نیازمند توجه است.داشتن متولی واحد در امر آموزش کشور، لزوماً به معنای ادغام وزارتخانه‌های مربوطه نیست. خوشبختانه شورای عالی انقلاب فرهنگی تا حدود زیادی این مشکل را مدیریت کرده است، اما در کف جامعه و به صورت عملیاتی به این شکل نیست و به همین دلیل بایستی یک فکر جدیدی در این رابطه داشته باشیم.آنچه مورد نظر ماست این است که نظام آموزش عالی، اعم از آموزش علوم انسانی، فنی، مهندسی، کشاورزی، هنر و علوم پزشکی مثل بسیاری از نقاط دیگر دنیا دارای یک متولی واحد باشد. این نگاه کلان باعث یکپارچگی، وحدت و انسجام در آموزش عالی کشور و جلوگیری از برخی گسیختگی‌ها و ناهماهنگی‌های خواهد شد.
آیا ادغام آموزش پزشکی موجب ارتقاء کیفیت آموزشی شد؟
موافقان انتقال آموزش پزشکی به آموزش عالی بر این باور هستند، ادغام نه تنها هزینه ای ندارد؛ بلکه در درازمدت از صرف هزینه‌های اضافی جلوگیری می‌کند. این گروه مدعی هستند سوءمدیریت در وزارت بهداشت، ارائه خدمات بهداشتی را با مشکل مواجه کرده است و همه مردم ناراضی‌اند. از سوی دیگر، وزارت علوم تجربه اداره دانشگاه‌ها را دارد و از مدیریت مطلوب در حوزه آموزش پزشکی استفاده خواهد کرد؛ در نظر گرفتن این موارد موجب می‌شود وضع آموزش و پژوهش در حوزه پزشکی بهبود پیدا کند.
اگرچه موافقان انتقال آموزش پزشکی به آموزش عالی بر مدیریت مطلوب‌تر پافشاری می‌کنند اما موافقان ابقاء آموزش رشته‌های پزشکی در وزارت بهداشت باور دارند، به طور کلی معمولا در آموزش‌های دانشگاهی و عالی افرادی تربیت می‌شوند که بعد از فارغ‌التحصیلی آمادگی لازم را برای پرداختن به رشته تحصیلی خود ندارند، به عنوان مثال برخی فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی یا فنی بعد از تحصیل، برای ارائه خدمت در کارخانه یا موسسه صنعتی آماده نیستند و پس از فارغ‌التحصیلی باید دوره کارآموزی بگذرانند. آموزش پزشکی حرفه‌ای و عملی است، یعنی دانشجویی که وارد دانشگاه می‌شود در عین گذراندن تحصیلات دانشگاهی به صورت عملی آموزش می‌بیند و با حضور در کنار استادان در بخش‌های بیمارستانی نحوه معاینه بیماران، تشخیص و درمان بیماری را قدم به قدم فرا می‌گیرد، بنابراین وقتی پزشک فارغ‌التحصیل می‌شود، بلافاصله به طور مستقل شروع به کار می‌کند، بنابراین نقش بیمارستان‌های آموزشی در آموزش پزشکی بسیار حساس است.
سکان‌داران کنونی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نیز ادغام آموزش پزشکی در نظام سلامت را از دستاوردهای بزرگ حوزه سلامت قلمداد می‌کنند. آمار و ارقام منتشر شده از سوی معاونت آموزشی وزارت بهداشت نشان می‌دهد، در حال حاضر، حدود ۲۵۰ هزار دانشجو در رشته‌های مختلف علوم پزشکی تحصیل می‌کنند. همچنین در کنار پزشکی عمومی، ۱۵۰ رشته تخصصی و فوق‌تخصصی در ۶۸ دانشگاه و دانشکده پزشکی در کشور تدریس می‌شود.
مسئولان وزارت بهداشت باور دارند، آثار ادغام آموزش پزشکی بسیار گسترده است که نتایج آن چه در عرصه درمان و چه در عرصه آموزش، ظهور و بروز کرده است. دکتر ابوالفضل باقری‌فرد، معاون آموزشی وزارت بهداشت، در هفتمین همایش مرجعیت علمی کشور با بیان اینکه ۲۱ هزار عضو هیئتعلمی در دانشگاههای علوم‌پزشکی مشغول به تدریس هستند، گفت: در هیچ رشته‌ای به ویژه رشته‌های بالینی نیاز به تحصیل در خارج از کشور نداریم و تمام رشته‌ها داخل کشور آموزش داده می‌شوند.
مسئولان وزارت بهداشت معتقدند ادغام آموزش در نظام سلامت موجب ارتقاء کیفیت آموزش پزشکی ایران شده، به نحوی که فدراسیون جهانی آموزش پزشکی، اعتباربخشی رشته پزشکی را در کشور به وزارت بهداشت واگذار کرده است. معاون آموزشی وزارت بهداشت در این‌باره گفت: اگر وزارت بهداشت دانشکده‌ای را تایید کند، درواقع آن دانشکده مورد تایید فدراسیون جهانی است و زمانی‌که یک دانشجوی پزشکی فارغ‌التحصیل شود، مدرکش در همه جای دنیا مورد تایید خواهد بود.
حدود ۳۸ سال از ادغام آموزش علوم‌پزشکی در نظام سلامت می‌گذرد. طرح ادغام آموزش پزشکی در اواسط دهه ۶۰ عملی شد و «وزارت بهداری» وقت، با اجرای این طرح، ردای تازه‌ای پوشید و به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تبدیل شد.
به گفته دکتر باقری‌فرد، بحث ادغام آموزش پزشکی در نظام سلامت شاید برای تعدادی از همکاران جوان و دانشجویان شناخته شده نباشد؛ در دهه ۶۰ به همت اساتیدی همچون دکتر شهریاری و دکتر مرندی، ادغام آموزش پزشکی در نظام سلامت شکل گرفت. قبل از این رویداد، وزارت بهداری وجود داشت که با ادغام آموزش، به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مبدل شد. یعنی آموزشی که از خدمات سلامت جدا بود، با بهداشت و درمان همراه شد. اگر امروز در حوزه علوم پزشکی موفقیت‌هایی را کسب کرده‌ایم، به دلیل ادغام آموزش در نظام سلامت است.
ادغام آموزش پزشکی موجب افزایش اعضای هیئتعلمی شد
بحث مزایای ادغام آموزش پزشکی در وزارت بهداشت، در سال ۱۴۰۱ در چند نوبت از سوی مسئولان این وزارتخانه مورد تاکید قرار گرفت. دکتر عین اللهی وزیر بهداشت نیز با معاون خود هم نظر است. وی نیز همچون معاون آموزشی خود باور دارد که ادغام آموزش پزشکی در نظام سلامت از مهمترین و ارزشمندترین دستاوردها در جهت ارتقاء حوزه سلامت به شمار می‌آید. به گفته وی، امروزه در بسیاری از مجامع بین‌المللی، این اقدام به عنوان یک الگو مطرح می‌شود.
وزیر بهداشت، ادغام آموزش علوم پزشکی و پژوهش را با حوزه بهداشت و درمان، نقطه عطف ارتقای نظام سلامت دانست و در هفتمین همایش مرجعیت علمی کشور تصریح کرد: در گذشته، عواملی وجود داشت که زمینه‌ساز ادغام آموزش علوم‌پزشکی شد و مهمترین آن عوامل، این بود که نظام آموزشی ما به تنهایی پاسخگوی نیازهای مردم نبود؛ یعنی آموزش علوم پزشکی مبتنی بر نیاز جامعه شکل نگرفته بود و ادغام، زمینه انطباق آموزش و نیازهای حوزه سلامت را فراهم و آن را به سمت جامع نگری هدایت کرد.
مسئولان وزارت بهداشت بارها به حضور ۲۱ هزار عضو هیئتعلمی در دانشگاههای علوم‌پزشکی کشور اشاره کرده‌اند. افزایش تعداد اعضای هیئتعلمی از سال ۶۵ تا به امروز غیرقابل کتمان است اما باید دو مؤلفه یعنی افزایش جمعیت و توسعه دانشگاههای علوم‌پزشکی کشور طی ۳۸ سال گذشته را هم برای افزایش تعداد اعضای هیئتعلمی درنظر گرفت. وزیر بهداشت بر این باور است که تعداد اندک اعضای هیئتعلمی در دهه ۶۰ موجب بروز مشکلاتی برای نظام سلامت شد. به گفته دکتر عین‌الهی، کمبود اعضای هیئتعلمی از جمله ضعف‌ها و مشکلات دانشگاههای علوم‌پزشکی بود. کمبود هیات علمی بود که در سال ۱۳۶۴ با ادغام آموزش پزشکی، رفته رفته برطرف شد و از آن پس شاهد گسترش دانشگاههای علوم پزشکی کشور و افزایش تعداد دانشجویان گروه پزشکی بودیم.
وزیر بهداشت در هفتمین همایش مرجعیت علمی کشور، درباره ادغام آموزش پزشکی درنظام سلامت و تاثیر آن بر آموزش پزشکی گفت: با ادغام، رشد آموزش و پژوهش در سراسر کشور به خصوص در مناطق محروم گسترش یافت و گام‌های بلندی در مسیر عدالت آموزشی برداشته شد.
به گفته دکتر عین‌الهی، دستاوردهای ادغام می‌توان به تامین کافی نیروی انسانی، ارتقای سطح پژوهش و فناوری علوم پزشکی، ارتقای کیفیت آموزش، بهبود نسبت دانشجو به استاد، رفع نیازهای کمّی و کیفی بهداشتی و درمانی بر حسب منطقه، گسترش آموزش در تمام نقاط کشور، ارتقای شاخص‌های بهداشتی و درمانی و افزایش تعداد و تنوع رشته‌های آموزشی اشاره کرد.
دکتر باقری، معاون آموزشی وزارت بهداشت نیز درباره تاثیر آموزش پزشکی در نظام سلامت باور دارد، تامین نیروی انسانی، یکی از مهمترین مسائل در حوزه درمان است و مشکلات مربوط به توزیع این مولفه باید حل شود. اگر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نتواند برای تمام رشته‌ها جذابیت ایجاد کند، توجه به مناطق کم‌برخوردار کم می‌شود و به تراکم شهرهای بزرگ افزوده می‌شود. به همین دلیل، بحث بومی‌سازی را در دستور کار قرار داده‌ایم و آن را برای رشته‌های دستیاری تخصصی اجرا کردیم.
به گزارش ایران اکونومیست، حدود ۲۲ سال پیش، موضوع بازگشت آموزش پزشکی به بدنه آموزش عالی مطرح شد که از آن زمان تا به امروز، اظهار نظرهای متفاوتی درباره این موضوع مطرح شده است. در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۱، موضوع ادغام آموزش پزشکی در نظام سلامت، یک‌بار دیگر از سوی مسئولان وزارت بهداشت مطرح شد و از این موضوع به عنوان یک دستاورد مهم یاد کردند.علی رغم اظهارنظرها درباره بحث ادغام آموزش پزشکی در وزارت بهداشت و تبیین دستاوردهای آن از سوی مسئولان وزارت بهداشت در سال 1401 ، واکنشی از سوی مسئولان وزارت علوم در این زمینه دیده نشد و شاید از سکوت مسئولان وزارت علوم در این زمینه اینگونه بتوان نتیجه گرفت که یکی از طرفین، این پرونده قدیمی را بسته و موضوع را مسکوت گذاشته است.موضوعی که گذشت زمان صحت و سقم آن را مشخص می‌کند.
