حجت‌الاسلام اسماعیل جلالی -کارشناس مسائل مذهبی- در گفت‌وگو با ایران اکونومیست درباره ویژگی‌های سبک زندگی اسلامی از منظر امام موسی کاظم(ع) گفت: در روایتی از حضرت موسی‌بن‌جعفرعلیه السلام آمده است: «إِجْتَهِدُوا فی أَنْ یکُونَ زَمانُکُمْ أَرْبَعَ ساعات:ساعَةً لِمُناجاةِ اللهِ، وَساعَةً لأمْرِالْمَعاشِ، وَساعَةً لِمُعاشَرَةِ الإخْوانِ والثِّقاةِ الَّذینَ یعَرِّفُونَکُمْ عُیوبَکُمْ وَیخَلِّصُونَ لَکُمْ فِی الْباطِنِ، وَساعَةً تَخْلُونَ فیها لِلَذّاتِکُمْ فی غَیرِ مُحَرَّم وَبِهذِهِ السّاعَةِ تَقْدِروُنَ عَلَی الثَّلاثِ ساعات» سعی کنید شبانهروز خود را به چهار قسمت مناجات با خدا، امر معاش، معاشرت با برادران و دوستان مورد اعتمادی که عیب‌های شما را به شما گوشزد می‌کنند و در باطن به شما علاقه دارند و لذّت و بهرهبرداریهای غیر حرام تقسیم کنید».
تلاش و کوشش؛ لازمه زیستن به سبک اسلامی
این کارشناس مسائل مذهبی خاطرنشان کرد: نکته ابتدایی که در این روایت باید به آن دقت کرد بحث تلاش در اجرای برنامه است. از عبارت "اجتهدوا" در ابتدای این روایت می‌توان فهمید که مهم‌تر از برنامه‌ریزی، تلاش برای محقق کردن برنامه است. هرچقدر هم که برنامه انسان در هر کاری درست باشد اگر با جدیت تمام برای انجام آن تلاش و کوشش نکند قطعا نتیجه لازم را نخواهد گرفت.
جلالی یادآور شد: قرآن کریم در همین خصوص می‌فرماید:«وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی [نجم/39] و اینکه برای انسان بهرهای جز سعی و کوشش او نیست.» پس نتیجه هر کار به اندازه سعی و تلاش اوست. جالب اینکه نتیجه این سعی منحصر به امور دنیا نیست بلکه برای امور معنوی نیز، نتیجه، در پی سعی آدمی است و می‌توان گفت سعی در امور معنوی اولویت ویژه‌ای نسبت به امور دنیایی دارد. «یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعی [نازعات/35] در آن روز انسان به یاد کوشش‌هایش میافتد».
وی همچنین گفت: ارتباط با انسان‌های مصمّم، اهل تلاش و کوشش و مطالعه در سرگذشت انسان‌های موفّق برای ایجاد و حفظ روحیه کار و تلاش بسیار مؤثر است.
تقسیمات چهارگانه زمان
1- مناجات؛ حلقه مفقوده زندگی امروزی
این کارشناس مسائل دینی بیان کرد: در روایت ذکر شده است که تقسیمات چهارگانه‌ای وجود دارد. اولین قسمت، مدت زمانی است که باید در زندگی به مناجات و راز و نیاز با خدا پرداخت. اتّفاقا این قسمت مهم‌ترین بخش زمان روزانه در زندگی اسلامی است. امیر المؤمنین علیه السلام در نامه خود خطاب به مالک اشتر می‌فرماید «اِجعَلْ لنفسِکَ فیما بینَکَ و بینَ اللّه ِ أفضَلَ تِلکَ المَواقیتِ و أجزَلَ تِلکَ الأقسامِ ، و إن کانَتْ کُلُّها للّه ِ إذا صَلَحَتْ فیها النِّیَّةُ ، و سَلِمَتْ مِنها الرَّعِیَّةُ/ بهترین اوقات هر روز و بیشترین بخش از آن را برای رابطه میان خود و خدا قرار ده؛ هر چند که اگر در همه اوقات، نیّتْ پاک و درست باشد و مردم از آن نیّت در امنیّت و آسایش باشند، اوقات، همه از آنِ خداست». این روایت ارزشمند مبنای مهمی را در مورد ارتباط با خدا و مقدار آن به دست ما می‌دهد و آن اینکه اصل مناجات با خدا باید در موقع نشاط و بهترین زمان باشد نه در زمان خستگی و عجله! همچنین تا حد ممکن، نسبت به کارهای دیگر زمان بیشتری به مناجات با خدا اختصاص داده شود.
2- معاش؛ حساب و کتاب!
جلالی خاطرنشان کرد: تلاش برای به دست آوردن روزی برای اداره خانواده و نیز ارتباط با اجتماع برای رفع حاجات اقتصادی و اجتماعی است. در برخی از روایات به جای تقسیمات چهارگانه، تقسیمات سه‌گانه‌ای آمده است که با رجوع به آن‌ها درمی‌یابیم؛ این قسمت، همان بخشی از زمان است که انسان باید برای خودش قرار دهد که با توجه به نیاز و شرایط هر شخص متفاوت است. گاهی در تقسیمات سه‌گانه به جای مسأله معاش، مسأله محاسبه نفس آمده است. مثل اینکه امام علی علیه السلام می‌فرمایند «للمؤمنِ ثلاثُ ساعاتٍ؛ ساعَةٌ یُناجِی فیها رَبَّهُ ، و ساعَةٌ یُحاسِبُ نفسَهُ ، و ساعَةٌ یُخَلِّی بینَ نفسِهِ و لَذَّتِها فیما یَحِلُّ و یَجمُلُ/ مؤمن را سه وقت است: وقتی که در آن با پروردگار خود به راز و نیاز می‌پردازد و وقتی که به حساب نفْس خود می‌رسد و وقتی که به لذّت‌های حلال و مناسب می‌گذراند».
وی بیان کرد: محاسبه نفس در این‌جا همان زمان مختص به خود است که بهتر است انسان در مورد کار خود بیاندیشد و درست و نادرستی هر کاری را بسنجد تا مرتکب خطا نشود. از این زمان می‌توان برای علم‌اندوزی و... با توجه به نیاز هر شخص استفاده کرد. امام کاظم علیه السلام در رابطه با محاسبه نفس می‌فرمایند «لَیس مِنّا مَن لَم یُحاسِبْ نَفْسَهُ فی کُلِّ یَومٍ ، فإنْ عَمِلَ خَیرا اسْتَزادَ اللّه َ مِنهُ وحَمِدَ اللّه َ علَیهِ ، وإنْ عَمِلَ شَیئا شَرّا اسْتَغْفَرَ اللّه َ وتابَ إلَیهِ/ از ما نیست کسی که هر روز به حساب خود رسیدگی نکند و ببیند که اگر کار نیکی انجام داده است از خداوند توفیق انجام بیشتر آن را بخواهد و خدا را بر آن سپاس گوید و اگر کار بدی انجام داده است از خدا آمرزش بخواهد و توبه کند.» محاسبه نفس نیز از گمشده‌های اصلی زندگی بشر امروزی است. البته می‌توان محاسبه نفس را به عنوان یک قسم جداگانه نیز در نظر گرفت.
در جستجوی نصیحت
این کارشناس مسائل دینی تصریح کرد: دوست حقیقی در احایث اهل بیت علیهم السلام کسی است که عیوب انسان را به انسان هدیه کند. رسول خدا(ص) در این باره می‌فرمایند « خَیرُ إخوانِکُم مَن أهدی إلَیکُم عُیوبَکُم/ بهترین برادرانِ شما ، کسی است که عیب‌هایتان را به شما هدیه دهد». هر انسانی برای تشخیص درست بودن اعمال خود به غیر از عقل و اندیشه خود به واعظ بیرونی نیز نیاز دارد. ارتباط با انسان‌های معنوی و اهل دقت، آگاه و دلسوز کمک خوبی برای پیشرفت انسان است. تا اندازه‌ای مسأله نصیحت اهمیت دارد که امام صادق علیه السلام می‌فرماید «پیامبر خدا به جبرئیل فرمود: مرا موعظه کن!» و این یک درس بزرگ تربیتی است.
استراحت؛ آمادگی برای تلاش
جلالی اضافه کرد: امام صادق علیه السلام می‌فرماید «النَّومُ راحَةٌ للجَسَدِ/ خواب مایه آسایش بدن است». تنها نکته‌ای که در این قسمت بیان می‌کنیم این است که تفریح تنها برای استراحت و کسب آمادگی برای بخش‌های قبلی است. پس با این نگاه، تفریح و استراحت، بسیار مهم بوده و نقش پشتیبانی را بر عهده دارد. البته باید از زیاده‌روی در تفریح دوری کرد.
وی در پایان گفت: برای ایجاد و توسعه فرهنگ اسلامی در بُعد سبک زندگی، باید مسأله استفاده کمّی و کیفی از زمان ترویج و نهادینه شود.
