به گزارش ایران اکونومیست، وظایف حوزه آموزش عالی در ایران بین دو وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تقسیم شده است. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به بررسی لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ کل کشور در حوزه آموزش عالی، تحقیقات و فناوری پرداخته است.
در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲، اعتبارات فصل آموزش عالی بالغ بر ۷۶ هزار و ۹۰۸ میلیارد تومان پیش‌بینی شده است که حدود ۳۵ درصد نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۱ رشد نشان می‌دهد. سهم این اعتبارات از «مصارف بودجه عمومی دولت» و از «مصارف بودجه کل کشور» به ترتیب حدود ۳.۵۵ و ۱.۵ درصد است. سهم فصل آموزش عالی از «امور آموزش و پژوهش» در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ بالغ بر ۲۶ درصد پیش‌بینی شده است و رشد اعتبارات «امور آموزش و پژوهش» ۵۰.۹۱ درصد بوده است.
حدود ۷۸ درصد از اعتبارات فصل آموزش عالی در بخش هزینه عمومی، ۱۵ درصد اختصاصی و هفت درصد تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در نظر گرفته‌شده که این میزان همانند قانون سال ۱۴۰۱ بوده و تفاوتی نکرده است.
دستگاه‌های اصلی حوزه آموزش عالی، تحقیقات و فناوری
در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ اعتبارات دستگاهی حوزه آموزش عالی، تحقیقات و فناوری در ذیل عنوان دستگاه اصلی پیش‌بینی شده است. این دستگاه‌ها شامل وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری (شامل دستگاه‌ها، مؤسسات آموز عالی و پژوهشی وابسته)، وزات بهداشت، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و جهاد دانشگاهی است.
در لایحه بودجه ۱۴۰۲، مجموع اعتبارات پیش‌بینی شده برای دستگاه‌های اصلی حوزه آموزش عالی، تحقیقات و فناوری، با احتساب ردیف‌های متفرقه، بالغ بر ۹۰ هزار و ۲۸۱ میلیارد تومان برآورد شده است. در این لایحه اعتبارات پیش‌بینی شده برای وزارت علوم و موسسات آموزشی و پژوهشی وابسته به آن با احتساب ردیف‌های متفرقه ( سه هزار و ۵۷۰ میلیاد تومان)؛ مجموع دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی وابسته به وزارت بهداست و اعتبارات ستادی این حوزه، معاونت علمی، فناوری ریاست جمهوری و جهاد دانشگاهی به شرح زیر است:
بررسی این اعتبارات نشان دهنده این است که اعتبارات جهاد دانشگاهی در بین دستگاه‌های متولی علم و فناوری کشور، از کم‌ترین رشد برخوردار بوده است.
بررسی اعتبارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نشان می‌دهد که از کل اعتبارات این دستگاه که بالغ بر ۵۵ هزار و ۵۷۸ میلیارد تومان پیش‌بینی شده، حدود ۷۴ درصد مربوط به اعتبارات هزینه‌ای، حدود هشت درصد مربوط به تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و ۱۸ درصد نیز مربوط به اعتبارات اختصاصی این وزارتخانه است.
بررسی اعتبارات پیش‌بینی شده برای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز نشان می‌دهد که از کل اعتبارات در نظرگرفته شده برای این دستگاه (۲۷۳ هزار و ۷۴۵ میلیارد تومان)، در حدود ۲۹ هزار و ۴۳ میلیارد تومان برای برنامه‌های مرتبط با آموزش عالی، تحقیقات و فناوری پیش‌بینی شده است که حدود یازده درصد از کل اعتبارات این وزارتخانه را شامل می‌شود.
بررسی اعتبارات آموزشی، پژوهشی و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نشان می‌دهد که از کل این اعتبارات، حدود ۸۲ درصد، مربوط به اعتبارات هزینه‌ای، ۶ درصد مربوط به تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و ۱۲ درصد مربوط به اعتبارات اختصاصی این وزارتخانه است.
سهم ۱۳۳ میلیونی دانشجوی علوم پزشکی از بودجه ۱۴۰۲ در برابر سهم ۴۳ میلیونی دانشجوی غیرپزشکی
بررسی رویکرد دولت در آموزش عالی پزشکی و پیراپزشکی و غیرپزشکی، نشان می‌دهد که مجموع اعتبارات برآوردشده حوزه آموزش پزشکی و پیراپزشکی به ازای هر دانشجو حدود ۱۳۳ میلیون تومان است و اعتبارات وزارت علوم و دانشگاه‌ها و سایر موسسات آموزش عالی وابسته به آن (پیام‌نور و فنی و حرفه‌ای)، به ازای هر دانشجو به طور میانگین حدود ۴۳ میلیون تومان است. این موضوع نشان می‌دهد که توجه بودجه‌ای دولت در زمینه آموزش عالی به سمت آموزش پزشکی و پیراپزشکی است. بنابراین انتظار می‌رود دانشگاه‌های علوم پزشکی در آموزش و پژوهش از کارآمدی بالایی برخوردار باشند.
در این گزارش تاکید شده است که با توجه به این‌که نقش فرهنگی و اجتماعی دانشگاه برای کشور حیاتی است و اغلب دانشجویان کشور در رشته‌های غیر پزشکی تحصیل می‌کنند، لازم است تقویت این بخش نیز در اولویت دولت قرار گیرد. همچنین عنوان شده که در شرایط اقتصادی فعلی، تولید و اقتصاد دانش‌بنیان از اصلی‌ترین مسیرهای ارتقای شرایط اقتصادی کشور است و بدون توجه و تقویت دانشگاه‌های کشور، این موضوع میسر نمی‌شود.
مقایسه اعتبارات صندوق رفاه وزارت بهداشت و وزارت علوم
در حوزه رفاه دانشجویان نیز توجه دولت به سمت دانشگاه‌های علوم پزشکی مطلوب ارزیابی می شود. اعتبارات صندوق رفاه دانشجویان وزارت بهداشت، حدود ۸۰۰ میلیارد تومان برآورده شده است که سهم هر دانشجوی دانشگاه‌های علوم پزشکی از این اعتبارات حدود ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است.
در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، و بخش غیر دولتی، میزان اعتبارات پیش‌بینی شده برای خدمات رفاهی و تسهیلات ویژه دانشجویان نامطلوب ارزیابی می شود. صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم، تقریباً به همه دانشجویان کشور در دو بخش دولتی و غیردولتی خدمات ارائه می‌دهد و میزان اعتبارات این صندوق نزدیک به ۱۲۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود که سرانه هر دانشجو از این اعتبارات تنها حدود ۳۸۰ هزار تومان است. اگر این اعتبارات تنها برای دانشجویان دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم محاسبه شود، سرانه هر دانشجو حدود ۸۰۰ هزار تومان برآورد می‌شود. با توجه به این وضعیت به نظر می‌رسد اعتبارات صندوق رفاه، کفاف تامین شهریه و خوابگاه را برای بسیاری از دانشجویان نیازمند ندهد.
تکلیف بنیاد شهید به پرداخت شهریه تحصیلی ایثارگران و خانواده‌های آن‌ها
یکی از تبصره‌های مربوط به آموزش عالی در لایحه بودجه ۱۴۰۲ (بند «م» تبصره ۹) در خصوص اصلاح ماده ۶۶ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران است و بنیاد شهید و امور ایثارگران، به پرداخت شهریه تحصیلی ایثارگران و خانواده‌های آنان مکلف شده است.
بر اساس این بند، «بنیاد شهید و امور ایثارگران موظف است، تا صد درصد هزینه شهریه یک مقطع تحصیلی کلیه دانشجویان شاهد و ایثارگر شامل همسر و فرزندان شهدان و آزادگان و همسر و فرزندان آن ها که در مؤسسات آموزش عالی شبانه دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی و هر مؤسسه و دانشگاه آموزش عالی شهریه بگیر مورد تایید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که از طریق آزمون سراسری پذیرفته می‌شوند را تامین و پرداخت نماید. استفاده از تسهیلات این بند برای جانبازان، آزادگان و فرزندان شهدا تا دو مقطع تحصیلی مجاز است».
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس عنوان شده است که تغییرات این ماده، به گونه‌ای است که با وجود این‌که شرط جانبازی بالای ۲۵ درصد از متن قانون حذف شده و این امر باعث گسترش دامنه شمول این قانون شده است، اما از سویی دیگر همسر و فرزندان جانبازات از دامنه شمول این حکم حذف شده‌اند. به همین دلیل مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاده کرده عبارت «جانبازان و همسر و فرزندان آن‌ها» بعد از عبارت «همسر و فرزندان شهدا» در این تبصره اضافه شود.
چالش‌های دانشگاه‌ها در سال آینده
به طور کل می‌توان گفت که رشد حدود ۳۵ درصدی اعتبارات فصل آموزش عالی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۱ از رشد «مصارف بودجه عمومی دولت» (۴۲.۳۱ درصد) کم‌تر است.
اعتبارات در نظر گرفته‌شده برای آموزش عالی تنها جبران‌کننده بخش از تورم پیش رو است و دانشگاه‌ها و سایر مراکز آموزش عالی و پژوهشی، به خصوص دانشگاه‌های وزارت علوم در سال آینده مانند امسال، در چهار حوزه رفاه دانشجویی، پژوهش، عمرانی (بازسازی بناهای فرسوده) و خدمات فرهنگی در زمینه بودجه با مشکل مواجه خواهند شد.
