به گزارش خبرنگار اجتماعی ایران اکونومیست، نگاهی به وضعیت صنعت دارو در سال‌های پیش از انقلاب، حاکی از عقب‌ماندگی زیاد در زمینه تأمین داروهای مورد نیاز مردم و وابستگی شدید به کشورهای غربی است. به‌مناسبت ایام‌الله دهه فجر، نگاهی به پیشرفت صنعت داروی کشور در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشته‌ایم که در این مطلب به آن می‌پردازیم.
افسارگسیختگی تولید و واردات دارو در رژیم پهلوی!
واردکنندگان دارو در سال‌های 1300 تا 1320 عمدتاً شرکت‌ها و افراد اروپایی بودند. در سال‌های 1320 تا 1330 وزارت بهداری در قسمت معاونت فنی نظارت ضعیفی بر واردات و تولید دارو اعمال می‌کرد و هر شرکتی که دارو وارد یا تولید می‌کرد صرفاً به حوزه دارویی معاونت فنی وزارت بهداری اطلاع می‌داد که این دارو را وارد و یا تولید کرده است.
آزمایشگاه مرکزی وزارت بهداری از سال 1335 در خیابان ناصرخسرو جنب اداره شیر و خورشید و به‌ریاست دکتر ذوالریاستین انجام وظیفه می‌کرد و زمانی که مجوز رسمی صادر می‌شد فقط اعلام می‌شد که این محصول ساخته یا وارد شده است و نباید از قیمت پیشنهادی بیشتر به فروش رسد، این‌که مأخذ و منبع علمی این دارو چیست و از کجاست، فرمولاسیون کدام است، در کجا ساخته شده است، نتایج آزمایش چیست و... مورد توجه و سؤال نبود؛ در نتیجه لیست و یا فهرست دارویی نیز به هیچ وجه وجود نداشت.
به‌تدریج با تصویب قانون در سال 1334 و آیین‌نامه‌های بعدی تا حدودی نظم در تولید و واردات شکل گرفت. کارخانه سازنده مشخص و فرمول دارو معلوم و قیمت مصرف‌کننده دارو تعیین شد. هر مؤسسه‌ای که می‌توانست از یک کارخانه خارجی نمایندگی بگیرد، داروی آن کارخانه را وارد می‌کرد و در تولید هم وضع به همین ترتیب بود؛ یعنی هر مؤسسه تولیدی در صورتی که توان تولید هر دارویی را داشت می‌توانست نسبت به تولید آن اقدام کند.
تأسیس مراکز عمده‌فروشی دارو در شهرهای بزرگ
در تهران و بعضی مراکز استان‌ها، امر توزیع دارو عمدتاً توسط مغازه‌هایی با نام 'عمده‌فروش دارو' انجام می‌پذیرفت که تولیدکنندگان و واردکنندگان محصولات خود را به این مراکز تحویل می‌دادند و در تهران بعضی از این عمده‌فروشی‌ها اختصاصاً محصولات برخی کارخانه‌جات داخل و یا برخی از واردکنندگان، دارو را به داروخانه‌ها تحویل می‌دادند. بورس محل استقرار عمده‌فروشی‌های دارو در تهران در خیابان ناصرخسرو قرار داشت.
وضعیت شترگاوپلنگ تأمین دارو
چند مؤسسه به‌نحوی مسئولیت تأمین دارو را برای بخش‌های غیرخصوصی به‌عهده داشتند؛ بنگاه کل دارویی کشور در سال 1353 به شرکت سهامی دارویی کشور تغییر نام یافت. اعضای هیئت مدیره این شرکت توسط مجمع عمومی نمایندگان دولت مرکب از وزیر بهداری، وزارت دارایی و رئیس سازمان برنامه و بودجه انتخاب می‌شدند و وظیفه این شرکت تأمین دارو و وسایل و تجهیزات پزشکی برای تمامی بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها و به‌طور کلی مراکز درمانی وابسته به وزارت بهداری بود. کالاهای مورد نیاز این شرکت از طریق واردات مستقیم از خارج و یا خرید از کارخانه‌جات داخل کشور و همچنین خرید از نمایندگی شرکت‌های خارجی مستقر در کشور تأمین می‌شد. سازمان تدارکاتی درمانی شیر و خورشید (هلال احمر) نیز وظیفه تأمین دارو و وسایل پزشکی از طریق خرید از شرکت‌های خارجی و واردات مستقیم و یا خرید از نمایندگی این مؤسسات در ایران و ارسال برای مراکز درمانی مختص به خود را به‌عهده داشت. سازمان خدمات اجتماعی، ارتش، شرکت نفت و برخی دانشگاه‌ها نیز هر کدام لیستی جداگانه از داروها را داشتند و محصولات را صرفاً برای مراکز درمانی خود خریداری می‌کردند. در آن زمان به‌جز شرکت سهامی دارویی کشور که مدیرعامل آن عضو کمیسیون ساخت و ورود دارو بود؛ بقیه این مؤسسات دولتی و عمومی مطابق لیست دارویی خود کالاهای مورد احتیاج را وارد می‌کردند و وزارت بهداری هیچ‌گونه نظارت و اطلاعی در مورد واردات، نگهداری و مصرف این داروها نداشت.
دو سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مجوز تشکیل سازمان غذا و دارو از طرف سازمان امور اداری و استخدامی صادر شد، اما به‌دلایلی که مشخص نیست از سال 1356 این سازمان منحل و وظایف آن به‌طور کامل به معاونت دارو و غذای وزارت بهداری منتقل شد.
مشکل دسترسی به دارو در دوره پهلوی از دیگر مواردی بود که همواره سلامت مردم را تهدید می‌کرد، به‌عنوان نمونه در تلگراف 28 فروردین 1322 مردم دزفول به نخست‌وزیر، «نبود دارو» یکی از عوامل مهم شیوع بیماری ذکر شده است.
در سال‌های بعد نیز این مشکل کماکان وجود داشت، طبق مطالب منتشرشده در مرکز اسناد انقلاب اسلامی، روزنامه کیهان در گزارش 6 فروردین 41 به وضعیت تأسف‌انگیز دارو در شهر الیگودرز اشاره می‌کند و می‌نویسد: «به‌علت کمبود دارو تمام سهمیه دارویی یک سال این بهداری تکافوی دو ماه مصرف آن را نمی‌کند و با این حساب معلوم است بیماران و مراجعین با چه مشکلی از نظر تأمین دارو مواجه هستند.»، بنابراین گزارش «مسئول دواخانه بهداری، بیماران را این‌قدر دست‌به‌سر می‌کند و امروز فردا می‌کند که مریض بینوا از گرفتن آن داروی کم و بدون اثر هم خسته می‌شود و توبه می‌کند که دفعه دیگر مراجعه نکند».
در یزد نیز مانند دیگر نقاط کشور کمبود دارو، برای بیماران زندگی را مشکل‌تر کرده بود. طبق آنچه در مرکز اسناد منتشر شده است، روزنامه اطلاعات در 2 تیر 1356 با اشاره به این موضوع که «شهر 70هزار نفری اردکان حتی یک داروخانه هم ندارد» با تیتر درشت می‌نویسد: «اردکانی‌ها برای تهیه دارو باید 120 کیلومتر راه بروند!»
سامان‌دهی نظام دارویی کشور از سال 1358
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برنامه 'نظام نوین دارویی' در سال 1358 در قالب یک طرح به 'شورای انقلاب اسلامی' تسلیم شد و اولین فهرست داروهای ژنریک به‌نام 'لیست ژنریک' در سال 1359 مشتمل بر حدود 520 ماده شیمیایی تدوین شد.
تولید 99درصد داروها داخل کشور
در زمان رژیم پهلوی، در صنعت دارو، حدود 30 درصد داروهای مصرفی کشور را داروهای تولیدی تشکیل می‌داد؛ اما پیروزی انقلاب اسلامی ایران باعث خودکفایی در تولید همه داروها شد، اکنون در جمهوری اسلامی ایران، تکنولوژی تولید 100 درصد داروهای مورد نیاز کشور وجود دارد و حتی بخشی از داروها صادر نیز می‌شود؛ 99 درصد داروها تولید داخل است و یک درصد داروهای وارداتی شامل داروی بیماری‌های نادر و یا داروهایی است که اثربخشی آن‌ها هنوز به تأیید نرسیده است و یا صرفه اقتصادی تولید ندارند.
+
