به گزارش گروه بین الملل ایران اکونومیست، صبح روز جمعه هفتم بهمن ماه، سفارت جمهوری آذربایجان در تهران مورد حمله یک فرد مسلح قرار گرفت که بعداً مشخص شد بر مبنای یک اختلاف شخصی و برای کسب اطلاع از همسرش به سفارت حمله کرده است.
ماجرا از این قرار بود که یاسین حسین‌زاده شهروند ایرانی اهل مرند حدود 25 سال پیش در جمهوری آذربایجان با همسر خود آشنا می‌شود و ازدواج می‌کند، اما به‌دلیل اختلالات روانی (گفته شده شیزوفرنی) با همسرش اختلافات زیادی پیدا می کند تا اینکه در فروردین ماه امسال همسر یاسین به کشورش بازمی‌گردد، در حالی که با فرزندان خود ارتباط دارد.
با وجود این، یاسین تصور می‌کرده که همسرش هنوز در سفارت است و شاید تحت تأثیر ماجرای جمال خاشقجی حتی نگران حال او هم شده بود. از نظر حقوقی نیز از آنجا که همسر یاسین برای خروج از کشور نیاز به اجازه همسرش را داشته، برای خروج باید مجوز می داشت که در اینجا احتمالاً سفارت با خروجش همکاری داشته است.
بر همین اساس، ضمن اعلام مفقودی همسرش، خود نیز چندین بار به سفارت مراجعه کرده و خواستار بازگرداندن همسرش شده است، که البته گفته می‌شود در آخرین مورد، با مسئولان امنیتی سفارت گلاویز شده و او را به بیرون پرت کرده‌اند، همین امر باعث خشم و کینه حسین‌زاده می‌شود و تصمیم به انجام اقدامی مسلحانه می‌گیرد.
در حمله انجام‌گرفته از سوی یاسین حسین‌زاده به سفارت، یک مأمور امنیتی کشته شد و دو نفر دیگر زخمی شدند.
مقامات کشورمان در وزارت امور خارجه و نیز پلیس تهران بلافاصله وارد عمل می‌شوند و اقدامات خود را آغاز می‌کنند، از جمله اینکه سردار رحیمی رئیس پلیس وقت بلافاصله در محل حادثه حضور می‌یابد و خود نیز به بازجویی از فرد مهاجم می‌پردازد.
اقدامات دیپلماتیک و انتظامی ایران در خصوص حادثه روز جمعه را باید مثبت و بالاتر از سطح عادی چنین اتفاقاتی در دنیا خواند اما نگاهی به اقدامات طرف آذربایجانی در این خصوص جای تأمل و سؤال دارد.
در حالی که وزارت امور خارجه ایران بلافاصله واکنش نشان داد و ضمن ابراز تأسف بر پیگیری جدی این موضوع تأکید کرد، وزارت خارجه آذربایجان بیانیه عجیبی صادر کرد که در آن ضمن انتقاد از سیاستهای ایران در قبال آذربایجان، ذکر شده است که 'پیش از این نیز تلاش‌هایی برای تهدید مأموریت دیپلماتیک ما در ایران صورت گرفته و اقداماتی برای جلوگیری از چنین شرایطی و تضمین امنیت نمایندگی‌های دیپلماتیک ما به‌طور مستمر در مقابل ایران مطرح شده است، متأسفانه آخرین حمله تروریستی، عواقب جدی عدم حساسیت مناسب نسبت به درخواست‌های فوری ما در این راستا را نشان می‌دهد. ما قویاً خواستار آن هستیم که عاملان حمله تروریستی مذکور توسط ایران و همچنین دستوردهندگان این اقدام خونین هرچه سریعتر شناسایی شوند و به اشد مجازات برسند.
قرار است اقدامات مناسبی در راستای تخلیه کارمندان سفارت و اعضای خانواده در شرایطی که در نتیجه حمله تروریستی رخ داده است، انجام شود.'
ساده انگاری مقامات دستگاه دیپلماسی درباره تخلیه سفارت
این در حالی است که وزارت خارجه آذربایجان برای ادعای خود مبنی بر هشدارهای مکرر به مقامات کشورمان درباره حملات احتمالی، سندی ارائه نکرده و این در سطح ادعا باقی مانده است.
پس از این بیانیه عجیب، ریاست‌جمهوری آذربایجان نیز بیانیه‌ای مشابه را منتشر کرد که در آن، حمله به سفارت این کشور در تهران «تروریستی» و «غیرقابل‌قبول» خوانده شده است.
بعد از آنکه وزارت خارجه آذربایجان اعلام کرد که قصد تخلیه سفارت به دلیل نداشتن امنیت و نیز مسائل روحی پیش‌آمده برای خانواده‌های سفارت را دارد، این سؤال مطرح شده بود که آیا روابط دیپلماتیک حداقل در تهران قطع می‌شود یا افرادی همچنان حضور خواهند داشت.
بی اطلاعی یا امیدواری وزارت خارجه؟
این سؤال تا عصر یکشنبه وجود داشت به‌طوری که بعدها مشخص شد حتی مقامات وزارت امور خارجه کشورمان نیز پاسخ دقیقی در این خصوص ندارند و یا لااقل امید دارند که چند نفر از کارمندان سفارت، چراغ آن را روشن نگه دارند.
با انتقال کامل همه کادر سفارت و خانواده‌هایشان به‌همراه مجروحان و جنازه فرد کشته‌شده، خلف خلف‌اف، معاون وزیر خارجه آذربایجان اعلام کرد که فعالیت سفارت در تهران به‌صورت کامل متوقف شده و تنها کنسولگری جمهوری آذربایجان در تبریز فعال خواهد بود.
چهارشنبه هفته‌ای که گذشت هم مشخص شد که همان زمان که وزیر خارجه کشورمان بر خلاف پروتکل ها با سفیر آذربایجان نشست خبری گذاشته و ساده انگارانه تصور می کردند که با این اقدامات، علی اف از تصمیم خود صرفنظر می کند، دولت آذربایجان اقدام به شکایت از ایران نزد محافل بین المللی کرده و در مجامعی مانند سازمان ملل، اعضای اجلاس عدم تعهد، سازمان همکاری های اسلامی و هر جای دیگری که توانسته، اقدام به محکومیت اقدام ایران و تحت فشار قرار دادن بین المللی کشورمان کرده است.
دستگیری به اتهام ارتباط با تهران و هشدار به شهروندان درباره سفر به ایران
همچنین وزارت کشور آذربایجان از روز سه شنبه اقدام به دستگیری تعدادی از اتباع این کشور به اتهام همکاری با ایران و جاسوسی برای تهران کرده است که از جمله آنها می توان به فعالان رسانه ای از جمله مدیران و کارکنان سایت 'سلام نیوز' و 'اینتر آذ' اشاره کرد.
علاوه بر آن، وزارت خارجه آذربایجان در بیانیه ای با ادعای اینکه وضعیت ایران ناپایدار بوده و با اشاره به حادثه روز جمعه، به اتباع خود توصیه کرد تا در صورت لزوم از سفر به ایران خودداری کنند و به کسانی که سفر می کنند نیز توصیه کرد که نهایت احتیاط را داشته باشند.
حال سوال اینجاست که تصمیم به تخلیه سفارت از روی عصبانیت و خشم انجام گرفته یا ماجرای دیگری در میان است؟
در این باره می توان گفت که در عرصه سیاست نمی توان برای تصمیمات ناشی از عصبانیت جایگاه مهمی در نظر گرفت، بلکه تصمیم گیری ها در سطوح بالا معمولاً خارج از احساسات فردیست.
اگر این گزاره را در نظر بگیریم، می توان چنین برداشت کرد که باکو طی 2 سال گذشته تصمیم به اقداماتی در سطح راهبردی گرفته است.
عبور از خطوط قرمز ایران؟
یکی از اقدامات انجام گرفته عبور از خطوط قرمز تبیین شده در گذشته در مناسبات با تهران است. از جمله حمله رسانه ای و سیاسی به مقامات عالی کشورمان که در رسانه های این کشور به شدت رواج یافته است که البته بر همگان روشن است که این اقدام رسانه ها با چراغ سبز دولت علی اف انجام می گیرد.
فارغ از اینکه 'اقدام روز دوشنبه آذربایجان در تخلیه سفارتش را از روی برنامه‌ریزی بدانیم یا نه'، می توان گفت که در روزها، هفته ها و ماههای آینده احتمال دارد اتفاقاتی رخ دهد که با وجود رابطه دو کشور شاید انجام آنها چندان سهل نبود.
دو رویداد احتمالی مهمی که نباید آنها را بعید دانست
- گرفتن منطقه قره باغ: از اواسط ماه دسامبر جاده لاچین به دست تعدادی از شهروندان آذربایجان مسدود شده و بهانه آنها برای این اقدام، استخراج معادن منطقه از سوی شهروندان ارمنی قره باغ است. این وضعیت برای ساکنان منطقه قره باغ مشکلات زیادی را به وجود آورده و نخست وزیر ارمنستان چندین بار به پوتین بابت این موضوع انتقاد کرده و خواستار انجام وظایف نیروهای حافظ صلح روس شده است. هر چند دولت آذربایجان مسدود شدن کریدور لاچین را تکذیب کرده اما الهام علی اف از جوانانی که به گفته او در این سرمای سخت زمستان در لاچین از منافع ملی آذربایجان دفاع می کنند تقدیر و تشکر کرده است. یکی از گمانه ها می تواند حمله نیروهای آذربایجان برای گرفتن منطقه قره باغ باشد.
- ایجاد کریدور موسوم به زنگزور: بعد از جنگ قره باغ، الهام علی اف بارها تاکید کرده که کریدور زنگزور را برقرار خواهد کرد. اگرچه در توافقنامه سه جانبه 2020 مسکو به این موضوع اشاره ای نشده و صرفاً بحث خطوط ارتباطی به میان آمده است اما رئیس جمهور آذربایجان به شدت دنبال ایجاد کریدور در این منطقه است که البته دولت ترکیه نیز از آن حمایت ویژه ای دارد. ارمنستان تاکنون با ایجاد این کریدور مخالفت کرده و تاکید داشته که بر اساس توافقنامه انجام گرفته، فقط خطوط مواصلاتی در اختیار آذربایجان قرار می دهد اما با توجه به وضعیت روسیه در اوکراین و دست بالای کشورهای ترکیه و جمهوری آذربایجان، چنین اتفاقی را نباید بعید دانست.
آنچه مسلم است اینکه، باکو با استفاده از شرایط پیش آمده اقدام به تخلیه سفارت کرد تا ضمن تحت فشار قراردادن ایران با توجه به اتفاقات چند ماهه اخیر در داخل و محیط منطقه ای، بتواند برای بازگشت نیز امتیاز خوبی دریافت کند. ضمن اینکه در دوره قطع نسبی روابط هم می تواند راحتتر اقدامات منطقه ای خود که چندان باب میل ایران نیست را نیز پیش ببرد.
طی هفته های آینده اگر اتفاق مهمی در منطقه رخ دهد نشان می دهد که باکو از حادثه روز جمعه استفاده سیاسی کرده و به طور دقیقتر، مدتها دنبال چنین اتفاقی بود تا بتواند برنامه های خود را عملی کند.
گزارش از علی حیدری
