به گزارش ایران اکونومیست، «رؤیت‌پذیری» موضوعی است که اخیراً توسط سیاستگذاران و برنامه‌ریزان پژوهش در کشور، به آن تاکید می‌شود و هدف آن، این است که پژوهشگران، دستاوردهای پژوهشی و مؤسسات پژوهشی کشور، بیشتر در معرض دید قرار بگیرند.
در معرض دید قرار دادن دستاوردهای علمی و پژوهشی می‌تواند سبب ارتقای سطح علمی مردم جامعه شود و همچنین می‌تواند ارتباط صنعت و دولت را با محیط‌های علمی افزایش دهد. به علاوه می‌تواند دستاوردهای پژوهشی و پیشرفت‌های علمی کشور را در سطح دنیا، به نمایش درآورد.
یکی از ابزارهای افزایش رؤیت‌پذیری دستاوردهای پژوهشی، حضور پژوهشگران در شبکه‌های اجتماعی مختلف است. ولی در ماه‌های اخیر در ایران برخی شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار مانند اینستاگرام فیلتر شده‌اند. همچنین در یک بازه زمانی شبکه اجتماعی لینکدین نیز که مرتبط با کار و کاریابی است، نیز دچار محدودیت‌هایی شد. ایجاد چنین محدودیت‌هایی ممکن است با موضوع افزایش رؤیت‌پذیری دستاوردهای پژوهشی و علمی پژوهشگران کشور، در تضاد باشد.
چندی پیش هم معاون پژوهشی وزیر علوم در سخنرانی اخیر خود در اجلاس رؤسای دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری کشور، با اشاره به این محدودیت‌ها درخواست کرد که مجوز حضور دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها در شبکه‌های اجتماعی داده شود.
پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، از سوی وزارت علوم به عنوان متولی رؤیت‌پذیری پژوهشگران، دستاوردهای پژوهشی و مؤسسات علمی کشور انتخاب شده است. بر همین اساس ما در گفت‌وگو با رییس این پژوهشگاه، به بررسی چالش‌ها و راهکارهای افزایش رؤیت‌پذیری، با وجود محدودیت‌های شبکه‌های اجتماعی در ایران پرداختیم.
دکتر محمد حسن‌زاده در گفت‌وگو با ایران اکونومیست، در مورد اقدامات جدید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در خصوص افزایش رؤیت‌پذیری مؤسسات، پژوهشگران و یافته‌های تحقیقات آن‌ها، توضیح داد: رؤیت‌پذیری شاخص دیده شدن نظام علم و فناوری ما از سوی جامعه هدف در نظر گرفته می‌شود. اگر این همه زحمت، دستاورد و موفقیتی که در نظام علم و فناوری شاهد هستیم و انصافاً بدون چشم‌داشت و با شرایط خاص، پژوهشگران و دانشمندان و مدیران علم و فناوری ما آن را رقم زدند؛ در جامعه هدف ملی و بین‌المللی دیده نشود، امکان ارزش‌آفرینی از آن وجود نخواهد داشت.
وی با اشاره به نقش شبکه‌های اجتماعی در افزایش رؤیت‌پذیری، گفت: با ظهور و بروز محمل‌های اجتماعی در قالب شبکه‌های اجتماعی، گروه‌های بحث و در قالب پورتال‌های مختلف که در دنیا وجود دارد و نظام‌های رتبه‌بندی و ... اگر تلاش‌ها، دستاوردها و موفقیت‌های نظام علم و فناوری ما از جمله دانشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و پژوهشگاه‌ها در معرض دید گروه‌های مختلف از جمله صنعتگران، دولتمردان، تک‌تک آحاد جامعه، سایر پژوهشگران و نهادهای ملی و بین‌المللی قرار نگیرد، گویی که این زحمت‌ها و دستاوردها نادیده گرفته شده و نهایتاً به اثربخشی آن‌ها آسیب خواهد زد. بنابراین رؤیت‌پذیری یک امر جدی و ضروری برای مؤسسات آموزش عالی، پژوهشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری ما در مسیر ارزش‌آفرینی و اثربخشی است.
رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) به عنوان متولی ارزیابی رؤیت‌پذیری در وزارت عتف، در پاسخ به سؤال ایران اکونومیست که «فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنت در ایران، چه مشکلاتی برای رؤیت‌پذیری ایجاد می‌کند؟»، گفت: نکته‌ای که وجود دارد، این است که رؤیت‌پذیری محدود به شبکه‌های اجتماعی عمومی نیست. رؤیت‌پذیری ده‌ها شاخص دارد که یکی از این ده‌ها شاخص، حضور در شبکه‌های اجتماعی است. شهروندان کشور ما، به نسبت خیلی از کشورهای دیگر، بیشتر در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و از روزهای اول شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی نیز همین‌گونه بوده است.
وی با بیان این‌که «شبکه‌های اجتماعی عمومی را باید از شبکه‌های اجتماعی علمی و تخصصی جدا کرد»، توضیح داد: آن‌چیزی که از دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی ما انتظار می‌رود، این است که بتوانند در درجه اول در شبکه‌های اجتماعی علمی و تخصصی حضور داشته باشند و نکته مهم این است که حضور دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی ما در راستای توسعه و ترویج علم و دستاوردهای علمی و فناوری باشد و برای این‌کار نیز مانع و محدودیتی وجود ندارد. به عبارت دیگر، نحوه حضور در شبکه‌ها از منظر ارتقای ارزش‌آفرینی مهم‌تر است.
حسن‌زاده در مورد فعالیت‌های دانشمندان ما در شبکه‌های اجتماعی، گفت: الان اگر آمار را استخراج کنید، در شبکه‌های اجتماعی علمی مانند لینکدین و ریسرچ‌گیت و ... می‌بینیم که دانشمندان ما حضور پررنگی دارند؛ اما مسئله مهم این است که هنوز فعالیت‌های منطبق با توسعه علم و فناوری و نوآوری در این شبکه‌ها، با نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد. دلیل آن این است که پژوهشگران ما در این راستا توانمند نشده‌اند و به لحاظ تشویق و ترغیب نیز در سازمان‌ها برنامه‌ریزی و اجرایی نشده است. لازم است در سطح سازمانی و ملی، اقدامات لازم جهت توانمندسازی پژوهشگران برای حضور اثربخش در شبکه‌های اجتماعی علمی انجام شوند.
وی تاکید کرد: ما با پژوهشگرانی روبرو هستیم که در آزمایشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های خود در عرصه‌های پژوهشی به خلق و ایجاد علم و فناوری مشغول هستند و معمولاً در شبکه‌های اجتماعی به صورت آماتور حضور پیدا می‌کنند. انتظار می‌رود که دانشگاه‌ها طوری برنامه‌ریزی کنند که حضور پژوهشگران و دانشمندان در شبکه‌های اجتماعی علمی، حرفه‌ای باشد و لازم است در این زمینه به دانشمندان کمک شود.
این استاد علم اطلاعات و دانش‌شناسی ضمن بیان این‌که انتظار نمی‌رود یک دانشمند به تنهایی کارهای حضور در شبکه‌های اجتماعی را ساماندهی کند، خاطر نشان کرد: دانشگاه‌ها همان‌طور که آزمایشگاه و عرصه پژوهشی برای یک پژوهشگر و دانشمند فراهم می‌کنند، به همان شکل باید از آن‌ها برای ابزارها، مشاوره و کمک در حوزه رؤیت‌پذیری نیز حمایت کنند.
وی در خصوص پیامدهای افزایش رؤیت‌پذیری، تاکید کرد: اگر دانشمندان و پژوهشگران ما، یافته‌های علمی آن‌ها، مجموعه‌های دانشگاهی ما و در نهایت کشور ما در جهان علم، رؤیت‌پذیر باشد، موجب خواهد شد که حمایت‌ها یا گرنت‌های پژوهشی به سمت آن‌ها سرازیر شود، ارتباط ملی و بین‌المللی از سمت دولت، صنعت و جامعه به سمت آن‌ها سرازیر شود و از سوی دیگر آن‌ها بتوانند همکاران خوبی را برای همکاری و توسعه علم و فناوری پیدا کنند؛ چرا که گاهی اوقات در نبود همکاری، با مضیقه‌هایی روبرو هستند.
وی تاکید کرد: رؤیت‌پذیری یک امر مهم است و شبکه‌های اجتماعی تنها بخشی از شاخص‌های رؤیت‌پذیری را شامل می‌شوند و در شبکه‌های اجتماعی نیز آن‌چیزی که تحت عنوان رؤیت‌پذیری یا ابزار رؤیت‌پذیری در حوزه علم و فناوری در نظر گرفته می‌شود، ابزارها و شبکه‌های علمی اجتماعی هستند که تعداد آن‌ها در دنیا بسیار زیاد است. البته که حضور دانشمندان ما در شبکه‌های اجتماعی اگر موارد مقطعی را در نظر نگیریم، همیشه وجود داشته است و باید آن را به صورت حرفه‌ای در راستای ترویج علم و فناوری و توسعه دستاوردها به جامعه، دولت و صنعت و محافل و انجمن‌های علمی بین‌المللی در نظر بگیریم.
حسن‌زاده در پاسخ به سوال ایران اکونومیست در مورد چگونگی ایجاد مشوق برای اعضای هیئت‌علمی برای رؤیت‌پذیری مانند ایجاد تغییر در آیین‌نامه‌های ارتقاء و ... گفت: اولاً این که اولین مشوق و تشویق برای رؤیت‌پذیری، خود ِرؤیت‌پذیر بودن است. کسی که رؤیت‌پذیر می‌شود، از گرنت بیشتر، ارتباط ملی و بین‌المللی بیشتر، امکانات بیشتر برای توسعه و تکمیل کار پژوهشی خود برخوردار می‌شود و سود مالی به دست می‌آورد.
وی ادامه داد: اما موضوع، وظیفه رؤسای دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مدیران این مجموعه‌ها را در حمایت و تشویق پژوهشگران کم نمی‌کند و از بین نمی‌برد. حتماً لازم است که ما در آیین‌نامه‌های ارتقاء، در آیین‌نامه‌های پایه‌های تشویقی و ... دانشمندانی که رؤیت‌پذیرتر هستند را مورد تشویق قرار دهیم و بندهایی را برای این‌ها در نظر بگیریم.
رییس ایرانداک در خصوص وظایف این مجموعه برای ارزیابی رؤیت‌پذیری دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری، اظهار کرد: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، به عنوان یک نهاد تأثیرگذار در حوزه علم و فناوری، تصمیم گرفته است که در راستای مأموریت‌ها و اساسنامه خودش، رؤیت‌پذیری دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری را ارزیابی کند و نتیجه آن را انشاءالله به مناسبت دهه فجر در منظر دانشگاه‌ها قرار دهد تا دانشگاه‌ها از وضعیت رؤیت‌پذیری در قالب یک رتبه‌بندی در جریان قرار گیرند.
وی ادامه داد: قاعدتاً این کار ایرانداک موجب ایجاد پویایی در بین دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی و پارک‌های علم و فناوری در راستای هر چه بیشتر رؤیت‌پذیرتر شدن خواهد شد و در کنار آن ما سازوکاری را در نظر گرفتیم که از رؤیت‌پذیر شدن دانشگاه‌ها حمایت کنیم و این وظیفه ما است.
حسن‌زاده به برگزاری کارگاهی برای آموزش رؤیت‌پذیری اشاره کرد و گفت: هم‌اکنون ما برای دو ماه پایانی سال، دو کارگاه آموزشی برای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در نظر گرفتیم که اعضای هیئت‌علمی مشارکت کنند و ما بتوانیم تبیین کنیم که چگونه می‌توانند رؤیت‌پذیر شوند. در کنار آن، خدمات تخصصی به دانشگاه‌ها را در نظر گرفتیم که اگر از ما تقاضا کنند، ما تیم متخصص برای آن‌ها می‌فرستیم و دوره آموزشی برای آن‌ها برگزار می‌کنیم و مشاوره فنی می‌دهیم و بعد از رتبه‌بندی هم در کنار دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی خواهیم بود تا آن‌ها را به صنعت، جامعه و دولت و صحنه بین‌المللی معرفی کنیم.
وی خاطر نشان کرد: پتانسیل‌ها و دستاوردهای علم و فناوری کشورمان، بیشتر از آن چه که اکنون نشان داده می‌شود، حرف برای گفتن دارد که می‌تواند شنونده آن صنعت، جامعه و یا دولت (در سطح ملی یا جهانی) باشد.
