به گزارش ایران اکونومیست، مراسم رونمایی از کتاب هشت جلدی «دانشنامه نیشابور بزرگ»، تالیف امید امجد (استاد دانشگاه تهران) بعدازظهر روز یک‌شنبه دوم بهمن‌ماه ۱۴۰۱، در تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد.
این مجموعه هشت‌جلدی که توسط کمیسیون ملی یونسکو به چاپ رسیده، حاوی اطلاعات جامعی از شهر نیشابور تاریخی و نیز نیشابور بزرگ جدید شامل سه شهرستان نیشابور، زبرخان و فیروزه است که زیر نظر امید امجد (استاد دانشگاه تهران) در قالب یک تیم تحقیقاتی، طی هفت سال، انجام شده و به پایان رسیده است.
در مراسم رونمایی این کتاب، علاوه بر علی‌اکبر متکان (دبیرکل یونسکو در ایران)، جمعی از استادان و دانشجویان دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، از جمله منوچهر اکبری (استاد دانشکده ادبیات) و سیدمحمدمنصور طباطبایی (استاد دانشگاه و نسخه‌شناس) حضور داشتند. دبیری این برنامه را نیز علی آبان (شاعر و مدرس دانشگاه) بر عهده داشت.
در این مراسم امید مجد - مؤلف مجموعه - در سخنانی گفت: ما برای نگارش این کتاب، تاریخ نیشابور را تماماً خوانده و در آن گشته‌ایم. برای مثال، در قسمت رجال و مشاهیر، نزدیک به هشت هزار اسم و داستان را بررسی کردیم که هرگز نامشان را نشنیده بودیم. «سندباد نشابوری» یکی از آن نام‌هایی است که تا پیش از این، هرگز نمی‌شناختیم. یا یکی از نخستین قیام‌ها در برابر سلطه اعراب، قیام یک شاهدخت ساسانی در نیشابور بوده؛ چنان‌که او به‌پا خواسته اما شکست خورده است.
او ادامه داد: نیشابور در گذشته به‌قدری از منظر پایگاه فرهنگی و علمی مطرح بوده است که حتی بسیاری از بزرگان اهل تسنّن در آن دفن شده‌اند یا خیلِ زیادی از علما و دانشمندان مانند شیخ صدوق، ابن بابویه و زکریای رازی در نیشابور درس خوانده‌اند.
این پژوهشگر گفت: ما از شهر نیشابور زیاد صحبت کرده‌ایم. اما باید دوباره از خود بپرسیم این شهر کجاست؟ از آنجایی‌که در طول تاریخ، همواره گستردگی خراسان بسیار زیاد بوده، نیشابور به‌عنوان مرکز علم و دانش، مرکزیت داشته است؛ کما این‌که برای نگارش تاریخ این شهر، به منابع و ماخذ زیادی نیاز بود؛ خصوصاً در دوران معاصر.
علی‌اکبر متکان - دبیرکل یونسکو در ایران - نیز درباره شهر نیشابور گفت: اولین بار اسم «نیشابور» در کتاب «اوستا»، به‌معنای شهر شکوه و آبادانی آمده است. در طول تاریخ، علی‌رغم تغییرات چندین‌باره نیشابور، مثل آتش‌سوزی و ویرانی توسط غزنویان و مغولان، این شهر بارها از نو ساخته شد. این شهر، شهر «ابومسلم خراسانی» بود. همچنین شهرت زیادی از آن به «مدرسه/دانشگاه نظامیّه» برمی‌گردد.
او درباره اقدامات صورت‌گرفته از سوی یونسکو در راستای ارتقای کیفی این شهر، این‌طور توضیح داد: تا کنون یونسکو تلاش‌هایی کرده است تا پرونده نیشابور به‌عنوان یک شهر خلاق در فهرست ملی میراث‌های یونسکو ثبت جهانی شود. همچنین پرونده دیگرِ در حال تهیه و در دست یونسکو، ایجاد گذرگاهی فرهنگی بین مقبره خیام و عطار نیشابوری است. لازم‌به‌ذکر است، نیشابور، تنها شهری است که دو دانشمندش ثبت جهانی یونسکو شده‌اند.
دبیرکل یونسکو در ایران در انتها گفت: «نیشابور» شهر هزارمسجد است. شهر مردمی است که اهل علم و دانش بوده‌اند و با اتکا به همین ویژگی، مقابل حملۀ قوم مغول ایستادند و مقاومت کردند. تاریخ مردم نیشابور با تکیه بر زیست اجتماعی و تاریخی مردم و تا حدودی شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اقشار این شهر، مورد بررسی قرار گرفته است.
منوچهر اکبری (استاد زبان و ادبیات دانشگاه تهران) ضمن اشاره به نکاتی که باید در نسخه‌های تکمیلی اصلاح شود، درباره این کتاب مرجع گفت: «دانشنامه» کتابی مرجع است، خلاصه‌ی آخرین تحقیقات و مقالات تمام‌شده، که باید تا ۵۰ سال ماندگاری داشته باشد تا بتوان به آن استناد کرد.
او در ادامه، درباره هزینه‌ها، حامیانِ مالی و سختکوشی مجد در، گردآوری، تدوین، بازخوانی، تطبیق و... افزود: خیلی از آثار ممکن است بتوانند مقاله یا کتاب شوند اما این‌قدر قابلیت ندارند که تبدیل با چند جلد کتاب بشوند.
این استاد دانشگاه، درباره نام‌گذاری این اثر چنین گفت: در این‌که اسم این دانشنامه به‌جای دانشنامه بزرگ نیشابور، «دانشنامه نیشابور بزرگ» است، باید به نویسندگان این اثر باید تبریک گفت؛ چراکه این شهر از اولین شهرهای مقاومت در مقابل حمله مغول‌هاست.
سیدمحمدمنصور طباطبایی - از استادان دانشگاه تهران - نیز در راستای ارزش‌گذاری این اثر، با فاخر و درخور توصیف کردن آن، گفت: اگر دو معنا برای «نیشابور» در نظر بگیریم، می‌توانیم آن را به «نیشابور خراسان» و «نیشابوری که مرکز ایران در قرن چهارم است»، تقسیم کنیم که جایگاهی مثل بغداد در عراق یا تهران در ایران فعلی دارد؛ کما این‌که بسیاری از محدثان و دانشمندان بزرگ ایران در نیشابور درس خوانده‌اند.
تیم تحقیقاتی و نویسندگان این مجموعۀ هشت‌جلدی، عبارت بودند از: بکائیان، بایگی، گرایلی، کاظم خانلو، زمانی، غفاری، رضایی، طاهری، عباس کرخی، و عربخانی.
جلد اول این کتاب شامل تاریخ نیشابور از آغاز تا پایان پهلوی اول است که به تفکیک دوره‌های هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، طاهریان، صفاریان، سامانیان، غزنویان، سلجوقیان، ایلخانیان، تیموریان، صفویان، افشاریان، زندیه، قاجار و پهلوی نوشته شده است. جلدهای دوم تا چهارم، شامل مشاهیر و رجال نیشابور کهن است که حدوداً هشت‌هزار نام از اهل علم و دانش، دین، لشکری، امیر، وزیر، فقیه، محدث، هنرمند، کاتب، موسیقی‌دان، پزشک، و ریاضی‌دان را با جزئیات، تا شروع سده چهاردهم در بر دارد.
جلد پنجم حاوی تمام اطلاعات شهرشناسی از نظر جغرافیای طبیعی، صنعتی، کشاورزی، انسانی، زمین‌شناسی و مراکز گردشگری و بقاع متبرکه و آثار ثبتی میراث فرهنگی و باستان‌شناسی است. جلدهای ششم و هفتم نیز به تفصیل به معرفی روستاهای نیشابور بزرگ پرداخته و هر روستا را با اطلاعات کاملی از آنچه دارند و ندارند، معرفی می‌کنند. جلد هشتم و پایانی این اثر، بحث مستوفایی از زبان، آداب و رسوم، فرهنگ و افسانه‌های نیشابوریان را در خود جای داده است.
