بررسی چگونگی تعامل با اخبار جعلی، در همایش ملی سواد رسانه‌ای

به گزارش ایران اکونومیست، در این همایش که چهارشنبه در مجموعه فرهنگی هنری باغ زیبا در تهران برگزار شد، در قالب ۴ پنل تخصصی موضوعات مرتبط با تعاریف، مفاهیم، تکنیک های شناسایی و شناخت و راههای مقابله با اخبار جعلی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. این پنل ها از ساعت ۹ صبح تا ساعت ۱۷ به مدت ۷ ساعت و با ارایه ۱۵ مقاله تخصصی توسط صاحب نظران و با مدیریت استادان برجسته ارتباطات دانشگاه های کشور برگزار شد و تازه ترین تحقیقات و یافته های پژوهشی مرتبط با اخبار جعلی در آنها مطرح شد.

برای مقابله با اخبار جعلی باید اجازه داد رسانه‌ها کار خود را به درستی انجام دهند

در ابتدا اکبر نصرالهی، دبیر کمیته علمی چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای کشور گفت: برای مقابله با اخبار جعلی باید اجازه داد رسانه‌های مسوول کار خود را به درستی انجام دهند. نباید فکر کنیم که سواد رسانه‌ای مختص مردم است. اگر سواد رسانه‌ای آموزش داده و به شاخص‌های آن توجه شود، در وهله نخست رسانه‌ها و بعد مسوولان باید سواد رسانه‌ای خود را ارتقا بدهند.

وی ادامه داد: متاسفانه تاب‌آوری کشور در خصوص اخبار جعلی پایین است در حالی که اگر سواد رسانه‌ای مدیران بالا باشد، قدرت مانور تولیدکنندگان اخبار جعلی کاهش می یابد.

نصرالهی با اشاره به اینکه اگر رسانه‌ها اخبار درست را روایت کنند عرصه بر تولید و انتشار اخبار جعلی تنگ شده و قدرت مانور پیدا نمی‌کنند خاطر نشان کرد: راه مقابله با اخبار جعلی این است که از برخورد شعاری با سواد رسانه‌ای بپرهیزیم. یکی از مهمترین مسایل و بحران کشور اخبار جعلی و کثرت این نوع خبرهاست و در وقایع اخیر می بینیم که اخبار جعلی بر خلاف گذشته که بیشتر منابع ناشناخته و غیر مسوول این اخبار را تولید می کردند، حتی برخی ویژندهای صاحب نام رسانه‌ای هم تولید کننده اخبار جعلی شدند بی آنکه نگران بدنامی خود باشند و چون سواد رسانه ای مردم، رسانه ها و مسوولان پایین است این اخبار هم به راحتی پذیرفته می‌شد.

نصرالهی گفت: یکی از علت های داغ بودن اخبار جعلی این است که مردم به منابع اصلی اعتمادی ندارند و به همین دلیل قدرت مانور افراد و کنشگران سیاسی و اقتصادی و رسانه ای در این زمینه بیشتر می شود. اینکه چرا اخبار جعلی تولید و منتشر می‌شود به دلیل پایین بودن سواد رسانه ای است.

وی افزود: نباید مقوله مربوط به سواد رسانه ای و مقابله با اخبار جعلی را محدود به وزارت خاصی بدانیم. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید به این مساله توجه بیشتری کند اما اگر مقوله مقابله با اخبار جعلی را محدود به دستگاهی بدانیم اشکال بزرگی است و همه حوزه‌ها باید به این مساله توجه داشته باشند.

این استاد ارتباطات اظهار کرد: بخشی از جهاد تبیین بالا بردن آگاهی مردم در مواجهه با سونامی اخبار جعلی است و بنا به منویات مقام معظم رهبری آموزش سواد رسانه‌ای بخشی از جهاد تبیین است و این اتفاق نمی افتد مگر این که به سواد رسانه ای توجه کنیم و نگاه غیرشعاری داشته باشیم. شاید یکی از علت های این تحرکات و ناآرامی های اخیر کثرت اخبار جعلی بود که کنشگران رسانه ای با توجه به شناختی که از جغرافیای ایران داشتند اقدام به انتشار آنها می‌کردند و اگر ما می گفتیم دروغ هستند مردم اعتمادی نداشتند.

او پیشنهاد داد: راه علاج این است که به مقوله سواد رسانه‌ای و مجازی به طور خاص توجه کنیم.

دبیر علمی چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای تاکید کرد: باید سواد رسانه ای از کودکان و مهدهای کودک و مدارس بیشتر مورد توجه قرار گیرد که متاسفانه در این زمینه هم کار نمایشی و شعاری انجام می شود. اگر برخورد هوشمندانه و سریع با این مقوله داشته باشیم باید به سواد رسانه ای توجه جدی کنیم. این همایش هر دوره یک محور را مورد توجه قرار می داد که این دوره به درست به موضوع "اخبار جعلی" اختصاص یافته است.

نصرالهی تصریح کرد: 63 مقاله به دبیرخانه همایش ارسال شده بود که در دور نخست داوری 18 مقاله انتخاب و از این تعداد در دور دوم 10 اثر انتخاب شده که با 6 مقاله سفارشی صاحب نظران و اساتید این رشته، در مجموع 16 مقاله در چهار پنل ارائه خواهد شد. موضوعات متنوعی از شناخت اخبار جعلی تا راهکارها و راهبردهای مقابله با اخبار جعلی موضوعات مقالات را شامل می شود که دو پنل صبح و دو پنل دیگر بعد از ظهر امروز برگزار می شود.

سامانه راست آزمایی اخبار به زودی در دسترس قرار می‌گیرد

در ادامه حمید ضیایی پرور، دبیر اجرایی چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای کشور در سخنانی گفت: سامانه راست آزمایی اخبار که با همکاری مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی و معاونت امور مطبوعاتی و امور اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طراحی شده به زودی در دسترس قرار می‌گیرد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به طور مشخص مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی اقدام به طراحی سامانه راست آزمایی اخبار کرده است.

وی ادامه داد: بر اساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی هشت دستگاه از جمله وزارت‌خانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و ارتباطات و فناوری اطلاعات و رسانه ملی ملزم به مقابله با اخبار جعلی هستند. در این سند 15 ماده‌ای به طور مشخص تکالیف دستگاه‌ها برای مقابله با اخبار جعلی مشخص شده است و ملاک ما در این زمینه سندی است که توسط شورای عالی فضای مجازی مصوب شده است.

ضیایی پرور افزود: مجلس هم طرحی برای مقابله با اخبار جعلی دارد که 16 ماده پیش نویس و پیشنهادی دارد و توسط کمیسیون‌های تخصصی مجلس بررسی می شود. محتوا و اهداف اصلی هر دو طرح و سند یکی است و بر ضرورت واکنش دستگاه ها و نهادهای رسمی کشور در مقابله با اخبار جعلی و دیپ فیک‌ها و بالا بردن سواد رسانه‌ای و سواد فضای مجازی مردم و آگاهی رسانی در این رابطه تاکید دارد.

او با اشاره به برگزاری چهارمین دوره همایش ملی سواد رسانه ای کشور اظهار داشت: این همایش ها می توانند به آگاهی بخشی و روشنگری مردم و بالا بردن سواد رسانه ای جامعه کمک کنند.

وی خاطرنشان کرد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ماموریت توسعه سواد رسانه‌ای کشور را بر عهده دارد. براساس ابلاغیه‌ها و ضوابط، توسعه سواد رسانه‌ای و سواد مجازی به دستگاه‌های متعددی سپرده شده که همراستاسازی ماموریت‌ها با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. وزارت فرهنگ در راستای قانون، اهداف و ماموریت‌های خود، از سال‌ها پیش توسعه سواد رسانه ای را در دستور کار قرار داده و اقدام‌های اساسی در این رابطه اعم از شبکه‌سازی میان فعالان و کنشگران سواد رسانه‌ای در کشور را انجام داده است.

ضیایی پرور گفت: هدف از برگزاری این همایش تولید ادبیات علمی و محتوا بخشیدن به آن در حوزه سواد رسانه‌ای است. با توجه به این که بخش زیادی از محققان این حوزه اقدام به فعالیت‌های علمی و پژوهشی می کنند، این همایش آوردگاهی برای ارائه پژوهش ها و تحقیقات در این زمینه است. در حوزه پلتفرم ها و سکوها هم الزامات این پلتفرم ها به داشتن سواد رسانه ای تدوین و به تصویب شورا برای توسعه فعالیت کاربران در فضای مجازی انجام شده و در دست پیگیری است.

اخبار جعلی امروزه کدی برای جنگ اطلاعاتی است

مسعود کوثری، استاد دانشگاه تهران هم در این نشست گفت: ما وارد شکل جدیدی از جنگ اطلاعاتی شده ایم و اخبار جعلی کدی برای جنگ اطلاعاتی است و مقاله هایی هم در این زمینه تولید شده است. به دورانی شبیه دورانی که پروپاگاندا مطرح شده بود برگشته‌ایم و به نظر می‌رسد اخبار جعلی فعلا به چنین مفهومی تبدیل شده است و مسائل داغی در اطراف آن جریان دارد.

وی افزود: موضوع اخبار جعلی، اعتماد به رسانه‌های جریان رسمی را پایین آورده و اکنون هر کسی دستی در تولید اخبار جعلی اعم از دولت‌ها، رسانه‌های جریان اصلی شامل مطبوعات و رادیو و تلویزیون‌ها و مردم دارند. اخبار جعلی با نام ترامپ پیوند خورده و در توئیتی که در 9 می 2018 می‌نویسد مدعی است 98 درصد اخباری که علیه من نوشته می‌شود فیک نیوز است.

وی گفت: تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که رابطه بزرگی میان ترامپ و فاکس نیوز وجود دارد که اقدام به تولید اخبار جعلی می‌کنند.

به هنرهای چند رسانه ای و گرافیک بی مهری شده است

در ادامه این پنل مهران فرجی، دانشجوی دکترای مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی مقاله‌ای با عنوان «گرافیک و اخبار جعلی» ارائه داد.

وی گفت: اگر چه در سال‌های اخیر به مساله سواد رسانه‌ای بارها پرداخته شده اما سواد بصری و تاثیر هنرهای چند رسانه‌ای و نقش گرافیگ و اهمیت سواد بصری دچار بی‌مهری شده یا کمتر به آن پرداخته شده است. نیاز به برقراری ارتباطات از زمانی که آثاری از بشر ابتدایی تا به امروز باقی مانده نقطه مشترک همه مسائل وجود تصویر است.

وی اظهار داشت: تصویر، عنصر جدا نشدنی خبر، مفهوم ساده شده و ویترین خبر است و امکان ندارد امروز خبری بدون تصویر یا نمای گرافیکی یا اِلمان به کار ببریم و مهمترین اتفاق‌ها در چند صدم ثانیه در قالب تصویر اتفاق می‌افتد. هدف سواد رسانه‌ای ایجاد تفکر انتقادی در ذهن مخاطب است.

وی با اشاره به اینکه "به اهمیت و تبیین جایگاه سواد رسانه‌ای در کشور باید توجه شود" گفت: لازم است به آموزش سواد رسانه‌ای کودکان و نوجوانان بپردازیم و کتابی که در این زمینه در هنرستان ها و مدارس ارائه می شود بسیار کسالت بار است.

راستی آزمایی اخبار باید به بخش خصوصی سپرده شود

حسین امامی، پژوهشگر فضای مجازی نیز با تاکید بر اینکه راستی آزمایی اخبار باید به بخش خصوصی سپرده شود گفت: شغل راستی آزمایی خبر، چیزی است که در ایران جای آن خالی است. امروزه، اخبار جعلی، معضل بزرگی در همه کشورها خصوصا دولت‌ها شده است. با ظهور تلفن‌های همراه هوشمند و همچنین رسانه‌های اجتماعی، شاهد افزایش سرعت شیوع و نشر اخبار جعلی هستیم.

امامی ادامه داد: دولت‌ها، رسانه ها، دانشگاه ها و بخش خصوصی در بسیاری از کشورها، به این فکر افتادند تا تکنیک‌های موثر تشخیص راستی آزمایی و مقابله با آنها را پیدا کنند. بنابراین تاکید اصلی مردم نیستند. خبر جعلی مانند سیب کرم زده است. باید برای تشخیص خبر جعلی سوال هایی مانند این که منبع خبر، پیام اصلی آن، مکان و زمان آن چیست را از خودمان بپرسیم.

این پژوهشگر اظهار داشت: اخبار جعلی مطالبی است که به عمد اطلاعات نادرست می دهند یا اطلاعات ناقص با هدف فریب خوانندگان، طنز و تخریب شخصیت تولید می‌شود. شایعات می تواند درست یا نادرست باشد ولی اخبار جعلی بر خلاف شایعات همیشه نادرست است. یکی از شیوه هایی که در جهان برای تشخیص اخبار جعلی استفاده می شود مبتنی بر هوش مصنوعی و یادگیری عمیق است.

وی افزود: برای تشخیص اخبار جعلی می توان به دو شیوه یکی دستی که بررسی توسط متخصصان و یا جمع سپاری است و یا شیوه خودکاری اقدام کرد. اخبار جعلی تهدیدی جدی برای اقتصاد، سیاست، اجتماع و امنیت یک کشور است که موجب دو قطبی شدن سیاسی و بی اعتمادی مردم نسبت به رهبران‌شان می‌شود.

وی گفت: حجم عظیم اخباری که از طریق رسانه‌های اجتماعی منتشر می شود، تأیید به صورت دستی را غیرممکن کرده است. اخبار جعلی می‌تواند بر مشاغل مختلف و سلامت روان جامعه تاثیر داشته باشد. سامانه‌های راستی آزمایی شیوه دیگری برای تشخیص جعلی بودن خبر است که استفاده از آن در جهان و کشور ما مرسوم است. برخی کشورها قوانین سختیگیرانه گذاشته اند، برخی کشورها قوانین گذاشته اند اما عمل نمی کنند و برخی کشورها هم قوانین قبلی را به اخبار جعلی هم تعمیم داده اند.

وی همچنین گفت: مردم خبری را که با عقیده آنها هماهنگ است راحت تر می پذیرند. اخبار جعلی نه تنها بر نگرش که بر رفتار ما هم می‌تواند تاثیر گذار باشد. لازم است از پلتفرم های بومی که در ایران فعالیت دارند خواسته شود در خصوص اخبار جعلی حساس باشند و ماژولی را بگذارند که گزارش جعلی بودن اخبار به آنها ارائه شود. همچنین فریلنسرها می توانند این کار را انجام دهند و یا این که شرکت های دانش بنیان برای تهیه سامانه‌های راستی‌آزمایی با هوش مصنوعی ضرورت دارد که ورود کنند.

اخبار جعلی به جسم و روح ما لطمه وارد می‌کند

در بخشی دیگر احسان رحیم زاده حناچی، خبرنگار ایرنا و دانشجوی دکترا هم در این همایش گفت: در بحران ها خبرهای جعلی امکان ظهور و بروز بیشتری دارند و در خصوص بحران کرونا که همچنان هم ادامه دارد در ایامی که این بحران را داشتیم خبرهای جعلی خیلی زیادی منتشر شد و حتما کسانی را در پیرامون خود داشتید که همچنان واکسن نزده اند.

وی درباره «اینفودمی» هم گفت: این مقوله پیشتر هم بوده اما نکته این است که کرونا اولین اینفودمی بود که در شبکه های اجتماعی اتفاق افتاد و با آمدن شبکه های اجتماعی اخبار جعلی قوت گرفت. خبر جعلی هم به جسم و هم روح ما لطمه وارد می‌کند. در اثر اخبار جعلی ممکن است دچار اضطراب و تنش شویم.

این پژوهشگر ادامه داد: وقتی شایعه و یا خبر جعلی در جامعه منتشر می شود می توان دنبال نگرش هایی بود که باعث این شایعه و یا انتشار خبر جعلی شده است. ما همیشه اگر خبرهای پر بازدید را ببینیم اخبار مربوط به فجایع و ویرانی بازدید بیشتری دارد و اخبار منفی برای مخاطبان بسیار جذاب است.

وی با اشاره به بررسی 130 خبر شایعه در خصوص کرونا در کشور گفت: شایعات تفرقه افکن با 47 درصد بیشترین تعداد را داشته است. نمونه آن این که اگر واکسن کرونا زده شود خطر بیشتری دارد. در این تحقیق شایعات هراس آور بیشترین فراوانی را داشته اند و 21 درصد اخبار امید بخش بودند. برخورد با اخبار جعلی در کشور راه حل سیاسی دارد که باید آن را در دیوار بی اعتمادی دید.

این که هر فرد می تواند خبرنگار باشد نگرانی ها را مضاعف کرده است

الهام خسروی پور، کارشناس ارشد مدیریت دولتی از شوشتر هم که از طریق اسکای روم اقدام به ارائه مقاله خود با عنوان «سواد رسانه ای و اخبار جعلی» کرد اظهار داشت: این که هر فرد می تواند خبرنگار باشد نگرانی ها را مضاعف کرده است. این یک مزیت هایی دارد اما طیفی از اخبار جعلی را می توانند گسترش دهند.

وی با اشاره به ضرورت سواد رسانه ای گفت: خیلی از افراد بر این گمان هستند که این سواد را دارند در حالی که سواد رسانه ای فراتر از این است و قدرت تحلیل و تشخیص پیام خبر خیلی مهم است. سواد رسانه یا قدرت دسترسی، تحلیل، ارزیابی و انتقال اطلاعات و پیامهای رسانه ای در افزایش توانایی تشخیص اخبار جعلی موثر است. تشخیص اخبار جعلی، مجموعه‌ای از مهارت‌هاست که افراد به طور فعالانه برای قرار گرفتن در معرض پیام‎های جعلی از این شاخص‌ها استفاده کرده تا از صحت پیام‌ها آگاهی یابند.

خسروی پور گفت: افراد برخوردار از تشخیص اخبار جعلی، در برابر اخبار جعلی، آسیب‌پذیری کمتری دارند. اخباری را که به منظور تأثیرگذاری بر آن‌ها طراحی و ارسال شده در سطوح مختلف مورد شناسایی قرار می‌دهند و قادر خواهند بود آگاهی بیشتری در مواجهه با آنان داشته باشند و این مهارت‌ها را به کاربران آموزش دهند.

وی اظهار داشت: مهم ترین وظیفه افراد در برابر اخبار جعلی آن است که هر خبر یا اطلاعاتی را که دریافت می کنند، در مورد واقعیت و صحت آن فکر و مورد بررسی قرار دهند. همچنین نباید قبل از اطمینان کامل به خبری، آن را به اشتراک گذاشته و به بازنشر آن کمک شود. بنابراین بالا بردن سواد رسانه ای از موضوعات پر اهمیت در کاهش تولید اخبار جعلی است.

خسروی پور افزود: سواد رسانه ای نوعی مهارت و درک شناختی و معرفتی است که بر اساس آن، مخاطب می تواند به شناخت تولیدات متنوع رسانه ای در عصر حاضر و در زمینه های مختلف وسایل ارتباط جمعی پی ببرد. سواد رسانه در انسان توانایی تشخیص دروغ از حقیقت را اعطا می کند و همواره کمک می کند که راحت تر اخبار را اعتبار سنجی کند.

وی ادامه داد: سهم سواد رسانه ای در فرهنگ جامعه بسیار اندک است و این امر موجب نگرانی شده است؛ دانشجویان و دانش آموزان باید پیوسته آگاهی هایشان را افزایش دهند تا برداشت های سطحی از پیامها نداشته باشند و درواقع هدف نیز، افزایش درک و دانش افراد نسبت به تفسیرهاست. جستجوی حقیقت در میان انبوهی اطلاعات نادرست در رسانه های اجتماعی و رسیدن به کاملترین درک، از دستاوردهای یادگیری سواد رسانه ای است. وی تاکید کرد: توجه به منبع خبر، توجه دقیق به تیتر، تشخیص حس نهفته در خبر، بررسی زمینه اجتماعی خبر، چک کردن میزان باورپذیری خبر و داشتن نگاه کنجکاوانه در برخورد با خبر می تواند به کشف واقعیت خبر کمک کند.

سواد رسانه‌ای قدرت درک نحوه کار رسانه‌ها و معنی سازی در آن‌هاست

حمید ضیایی پرور، پژوهشگر فضای مجازی نیز در مقاله ای با عنوان «رسانه نگاری و اخبار جعلی» اظهار داشت: سواد رسانه‌ای در صدد است خواندن سطرهای نانوشته رسانه‌های نوشتاری، تماشای پل‌های به نمایش درنیامده یا شنیدن صداهای پخش نشده از رسانه‌های الکترونیک را به مخاطبان بیاموزد. درواقع سواد رسانه‌ای قدرت درک نحوه کار رسانه‌ها و معنی سازی در آن‌هاست؛ این‌که چگونه سازمان‌دهی می‌شوند و چگونه باید از آن‌ها استفاده شود.

وی ادامه داد: مهمترین تکنیک ها و توانایی هایی که یک روزنامه‌نگار با استفاده از آن‌ها به معتبر بودن یک خبر دست پیدا می کند شامل توانایی درک و تشخیص اخبار جعلی، فکت چکینگ، توانایی تحلیل عناصر اخلاقی در یک داستان، دانستن تکنیک های کشف خبر جعلی، تحقیق و توجه به منبع خبر و نیز سابقه آن، جستجو از طریق منابع مختلف خبری و وابسته نشدن به یک منبع یا جریان خبری، توانایی بررسی منابع آن خبر ، تهیه اخبار از مبادی اصلی خبر وبا استفاده از شم خبری، کشف منبع انتشار خبر، رعایت انصاف و بی طرفی در خبر، عینی گرایی، رجوع به منابع معتبر است.

ضیایی پرور افزود: مهمترین توانایی ها و مهارت‌های که یک روزنامه‌نگار برای شناخت اخبار و محتواهای جعلی نیاز دارد هم شامل مهارت تفکر نقادانه ، دانش سواد رسانه‌ای، توانایی تحلیل یک داستان خبری، توانایی تحلیل احساسات مردم در داستان خبری، توانایی تحلیل عناصر اخلاقی در یک داستان، توانایی تحلیل یک داستان خبری برای شناسایی نکات کلیدی اطلاعات، داشتن مهارت و تکنیک های کشف اخبار فیک، مطالعه و اشراف بر وقایع روز و توجه به منابع اخبار، کنجکاوی، دارا بودن شم خبری، هوشی بالاتر از هوش افراد متوسط جامعه، دارای ارتباطات گسترده اجتماعی با افراد و گروه ها، دارا بودن منابع خبری متعدد، تجربه و آموزش درست، تشخیص صحت اخبار، برجسته سازی، برچسب زنی، دروغ، بزرگنمایی، توانایی درک اهداف تولیدکنندگان اخبار و محتوای رسانه ای است.

بین نوع خبر جعلی و ادبیات توهین آمیز رابطه معناداری وجود دارد

در ادامه هاجر نورمشرفی، دانش آموخته دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر فضای مجازی با بیان اینکه بین نوع خبر جعلی و ادبیات توهین آمیز، رابطه معنی دار است گفت: بین هویت کاربر منتشرکننده خبرجعلی و نوع خبر جعلی رابطه معنی‌دار است. بین هویت کاربر منتشرکننده خبرجعلی و تعداد لایک(فیو استار شدن) رابطه معنی‌دار است.

وی همچنین رابطه بین هویت کاربر منتشرکننده خبرجعلی و سبک نگارشی توئیت و بین هویت کاربر منتشرکننده خبرجعلی و متغیرهای واکنش از سوی مراجع مرتبط نسبت به اخبار جعلی و ترند هشتگ را معنادار خواند. در این مطالعه اخبار جعلی با موضوع سیاسی با 47.7 درصد و موضوع بهداشت و سلامت با 27 درصد بالاترین فراوانی را دارا بودند .کمترین میزان فراوانی با 2 درصد مربوط به موضوع ورزشی بوده است.

وی خاطرنشان کرد: اخبار بدون منبع با 70.7 درصد و اخبار با منبع ناشناس با 19.7 درصد بیشترین میزان فراوانی را داشتند. در این مطالعه بیشترین روش ارائه مطلب اخبار جعلی، به صورت متن و عکس با مقدارفراوانی 40.7 درصد بوده است. فراوانی اخبار به صورت متن و فیلم، 31.3 درصد و فقط متن 26.3 و کمترین فراوانی نحوه ارائه، به صورت متن و صدا با 1.7 درصد بوده است.

او گفت: در 151 خبر با بیشترین فراوانی، از هشتگ استفاده شده است که معادل 50.3 درصد) از اخبار است. در 149 خبر 49.7 درصد از هشتگ استفاده نشده است. در 112 خبر، معادل 37.3 درصد اخبار، هشتگ ترند نشده است و در39 خبر، 13 درصد اخبار،هشتگ ترند شده است. همچنین 56 درصد اخبار خیلی کم لایک شده اند . 14.7 درصد کم ، 10.3 درصد اخبار متوسط و 9 خبر (3 درصد اخبار) لایک زیاد دریافت کرده بودند.

وی افزود: منتشرکنندگان در 53 درصد اخبار، ¬ هویت غیرواقعی داشته و از اسامی مستعار استفاده کردند و در 47 درصد از اخبار نیز هویت واقعی داشتند.

ارتباط میان دستگاه مورد استفاده برای اتصال به اینترنت با میزان آسیب پذیری شخص در برابر اخبار جعلی

احسان شاه قاسمی، استاد دانشگاه تهران هم با ارائه مقاله ای با عنوان «مفاهیم پایه ای و ادبیات اخبار جعلی» با اشاره به تاریخچه اخبار جعلی اظهار داشت: آزمون های انجام شده در این پژوهش نشان می دهند رابطه ای قابل ملاحظه میان جنسیت کاربران تهرانی مشارکت کننده در این پژوهش و حساسیت آن ها درباره اخبار جعلی وجود ندارد . به دیگر سخن، مردان و زنان به یک میزان در برابر اخبار جعلی حساسند.

وی افزود: در این پژوهش رابطه ای نه چندان نیرومند میان افزایش سواد و افزایش حساسیت به اخبار جعلی کشف شد اما این رابطه به شدت معنادار است. یعنی، گرچه همه پاسخ دهندگان درباره اخبار جعلی حساسیت را دارند، با اطمینان می توان گفت سواد بیشتر می تواند باعث شود افراد کمتر در برابر اخبار جعلی آسیب پذیر باشند.

شاه قاسمی همچنین درباره شیوه اتصال به اینترنت و رابطه آن با حساسیت به اخبار جعلی گفت: اکثریت بزرگی (۹۴ درصد) از مشارکت کنندگان در این پژوهش از گوشی همراه خودشان برای اتصال به اینترنت استفاده می کنند. البته این بدان معنا نیست که آن ها از وسایل دیگر برای وصل شدن به اینترنت استفاده نمی کنند. آزمون های آماری نشان می دهند که رابطه ای ضعیف میان وسیله مورد استفاده برای اتصال به اینترنت و حساسیت به اخبار جعلی وجود دارد، اما این رابطه معنادار است. می توان گفت دستگاه مورد استفاده برای اتصال به اینترنت می تواند چیزهایی درباره میزان آسیب پذیری شخص در برابر اخبار جعلی به ما بگوید.

سواد رسانه‌ای لازم اما کافی نیست

حمیدرضا حسینی، استاد دانشگاه در حوزه ارتباطات و رسانه گفت: سواد رسانه ای لازم است اما کافی نیست کما اینکه کشوری هستیم که مانند تحریم های اقتصادی تحریم های اطلاعاتی و ارتباطی هم داریم. کارآمدی باید افزایش یابد و هیچ راهکار دیگری هم نداریم. هدف مهاجمان از انتشار اخبارجعلی تعلیق شدید یا ایجاد بحران در فضا-مکان‌ها، گرفتن آرامش از جامعه، گمراه کردن مدیران، خسته و کلافه کردن مردم، تغییر باورها، تسلط بر اراده‌ها، کنترل و هدایت افکارعمومی و البته رفتارسازی در بی‌اراده‌هاست.

حسینی گفت: اخبارجعلی یک محتوای بسیار سمّی است لذا تشخیص آن توسط افراد غیرکارشناس و در امان ماندن از تأثیرات آن تقریباً غیرممکن است. در برخی از تهدیدات غیرانسانی که امکان شفاف‌سازی و تصحیح باورها در زمان کوتاه وجود دارد، استفاده از مراکز معتبر صحت‌سنجی و راستی‌آزمایی می‌تواند آرامش را به جامعه بازگرداند.

وی افزود: بسیاری از کشورهای پیشرفته برای در امان ماندن از تهدیدات محتوای جعلی از راهکارهای میانجی و واسطه‌گری یا شبیه‌سازی استفاده می‌کنند. افزایش آگاهی‌ها و اقدامات مقابله‎ای و پیش‌دستانه می‎تواند تأثیر محتوای جعلی را به تأخیر انداخته یا مهاجمان را از اقدامات آفندی بعدی پشیمان کند. تمام تلاش ما برای شناسایی اخبار جعلی و استفاده از ابزار رسانه ای برای رساندن وضعیت به آرامش است و در قانون دیده شده است.

این پژوهشگر حوزه رسانه با طرح این سوال که آیا سوادرسانه ای برای شناسایی و مقابله با اخبار جعلی کفایت می کند گفت: در آمریکا توصیه هایی که می شود برای کشورهایی مثل ما این است که سواد رسانه ای خود را بالا ببرید و خود را تقویت کنید. از سوی دیگر به اعضای ناتو و متحدان خود توصیه دیگری می کند. در تابستان سال 98 فرماندهان ناتو را جمع کرده و به آنها می گوید راهبردهایی که دشمنان دارند را بشکنید و توان عملی شدن آن را بگیرید و یا مهمترین دارایی آنها را پیدا کرده و با آسیب زدن به این دارایی ها مانع از حمله کشورها شوند.

اخبار جعلی موجب سلب اعتماد عمومی به دولت ها می شود

محمدرضا اخگری، پژوهشگر سواد رسانه ای هم با ارائه مقاله ای با عنوان «تشخیص اخبار جعلی با استفاده از متن خبر» از اثرات منفی نشر خبر جعلی به وحشت عمومی، تاثیر منفی بر روی افراد جامعه و سلب اعتماد عمومی به دولت ها اشاره کرد.

وی تشخیص دشوار صحت خبر فقط بر اساس متن، با توجه به هدف اصلی این اخبار که با هدف فریب طیف کثیری از خوانندگان صورت می گیرد و حجم و سرعت انتشارداده ها را از چالش های موجود در این ارتباط عنوان کرد و گفت: تصحیح نگرش مردم نسبت به یک موضوع پس ازشکل گیری نگرش نادرست، امری دشوار است.

مخاطبان نمی دانند چگونه به مهارت سواد رسانه ای دست یابند

سیده‌ مریم سیادت، مدرس سواد رسانه ای از استان سمنان هم با ارائه مقاله ای با عنوان «اخبار جعلی و راهکارها» گفت: مخاطبان شاکی از این هستند که واژه سوادرسانه ای را می شنوند ولی در عمل نمی دانند چگونه به این مهارت دست یابند.

وی افزود: طبیعتا وقتی در فضایی تعاملات ما زیاد می شود از این فضا و محتواهای آن اثر می پذیریم که این روی فرهنگ و آداب و رسوم جامعه اثرگذار خواهد بود. رسانه ها با بمباران اطلاعاتی می توانند خوش آمد و بدآمد دیدگاه های ما را به دنبال داشته باشند. به دلیل محدودیت های زمانی و مکانی امکان سفر به نقاط مختلف جهان و کشورها و آشنایی با این ها وجود ندارد و فضای رسانه به ما کمک می کند از وقایع و اخبار جهان مطلع شویم اما این سوال مطرح است که چگونه این اخبار را به ما می رسانند و بازنمایی آنها چگونه است؟

وی اظهار داشت: امروزه باگسترش کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی روزمره، شاهد روند سریع پیشرفت تکنولوژی وشکل گیری نسلهای جدیدی از ابزارهای اینترنتی هستیم.

نگاه روانشناختی در خصوص اخبار جعلی مغفول مانده است

محمدمهدی فتحیان، پژوهشگر رسانه گفت: نگاه روانشناختی در خصوص اخبار جعلی مغفول مانده است. یکی از رویکردهای مهمی که مغفول مانده داشتن نگاه روانشناختی در مورد اخبار جعلی است تا بتوانیم افراد را در برابر اطلاعات گمراه کننده ایمن کنیم.

متولیان سیاست‌گذاری رسانه‌ای کشور، باید هزینه تولید و انتشار محتوای جعلی را بالا ببرند

قادر باستانی تبریزی، استاد دانشگاه هم با ارائه مقاله ای با عنوان «اخبار جعلی و اعتبار منبع» اظهار داشت: متولیان سیاست‌گذاری رسانه‌ای کشور، باید ترتیبی اتخاذ کنند که هزینه تولید و انتشار محتوای جعلی بالا برود. علت انتشار اخبار جعلی این است که اخبار فارغ از دروازه بانی خبر انتشار می یابد. ما در داخل کشور رسانه های خود را قربانی کرده ایم و از حیظ اختیار ساقط کرده ایم و این بزرگترین مشکلی است که منجر به اخبار جعلی می شود.

وی ادامه داد: اخبار به سمت فشردگی پیش رفته است. رسانه باید مرامنامه و پروتکل داشته باشد. کانال‌های خبری معاند نظام، با وجود اینکه 44 درصد اخبار آن جعلی است، اما در عین حال پُربسامدترین اخبار را در میان کانال‏های فارسی زبان دارد؛ موضوعی هشداردهنده که هوشیاری اولیای امور و متولیان امر را می‏طلبد تا درباره دلایل چنین فکت نگران‏کننده‏ای چاره‏اندیشی کنند. همچنین گرایش رسانه‏های جدید به سودآوری و تسلیم شدن در برابر خواسته‏های صاحبان قدرت و سرمایه، بافتار خبری را به سمت تبلیغات در لباس خبر پیش برده است.

باستانی تبریزی گفت: برخی رسانه ‏های نامعتبر، با وجود آمار بالای انتشار اخبار جعلی، دارای دنبال‏کننده و مخاطبان زیاد و نرخ بازنشر بالایی هستند. برای انتشار یک محتوای جعلی، نیاز به آماده‌بودن فضای اجتماعی در جامعه، برای دریافت این‌گونه اخبار وجود دارد. سیاست رسانه‏ ای در کشور، به‌ویژه نحوه فعالیت خبری سازمان صداوسیما و محدودیت‌های رسانه‌های بزرگ و رسمی، به نحوی است که مردم برای شنیدن اخبار جعلی، آمادگی خوبی دارند؛ این مشکل با توسعه رسانه‌های موبایلی دو چندان شده است. متولیان امر لازم است، جوانب این معضل را به‌ درستی کاوش و برنامه ‏ریزی کنند.

وی ادامه داد: مقادیر نگران‏کننده‏ای از اخبار جعلی در برخی رسانه‏ های پُرمخاطب تولید و منتشر شده است. متولیان سیاست‌گذاری رسانه‌ای کشور، باید ترتیبی اتخاذ کنند که هزینه تولید و انتشار محتوای جعلی بالا برود. برای این کار نیاز به یک بررسی حقوقی و تقنینی است که در عین حفظ و توسعه آزادی‌های رسانه‌ای و حمایت صریح از روزنامه‌نگاران، با خلافکاران یقه‌سفیدی که فضای رسانه‌های جدید را مستعد فعالیت‌های مخرب خود دیده‏اند، برخورد جدی شود.

او اضافه کرد افزود: اکنون رسانه‌های داخل کشور، با رسانه‌های خارج کشور در رقابت هستند. در این بین، ساختار کسب اطلاعات در جهان، با ظهور اینترنت و گوشی‌های هوشمند متحول شده و در جامعه ما به شکل استثنایی، فضای کاملاً متفاوتی یافته است. در ایران، اپلکیشن‌ها مثل تلگرام، اینستاگرام و توییتر، کارکرد خبری پیدا کرده‌اند. در کشورهای جهان، این اپلکیشن‌ها در کارکرد خبری، نقش حاشیه‌ای دارند و فضای خبری، در دست رسانه‏ های جریان اصلی است، در حالی که مصرف‌کننده ایرانی، اغلب به رسانه ‏های جریان اصلی، مراجعه نمی‌کنند و عامل اصلی آن بحث اعتبار است. این تغییر ساختار یک واقعیتی است که در ایران باید به جد مورد توجه قرار گیرد.

باستانی تبریزی افزود: در عصر جدید، رسانه های جدید به مفری برای پیاده شدن اهداف تجاری و سیاسی مبلغان و سیاستمداران بدل شده است. با چیرگی این اهداف بر محتوای رسانه ها، مفهوم اعتبار منبع دچار چالش های جدیدی خواهد شد. رسانه‏ های جدید نیز تحت تاثیر نگاه‏های منفعت طلبانه، به وسیله بسیاری از صاحبان قدرت، به انتشار اخبار جعلی می پردازند. به این ترتیب، با استیلای تبلیغات تجاری در رسانه‏های اجتماعی، اعتبار منبع را تحت‏تأثیر خود قرار می‏دهد. پیشنهاد می شود پژوهشگران بعدی به صورت جدی در قالب روش های کیفی و رویکردهای انتقادی به بررسی مفهوم کالایی شدن محتوا و اثرات آن بر مخاطب بپردازند.

هوش مصنوعی هم برای تولید و هم برای مقابله با اخبار جعلی کاربرد دارد

عطاالله ابطحی، استاد مدیریت رسانه دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات تهران هم با ارائه مقاله ای با عنوان اخبار جعلی و هوش مصنوعی گفت: جعل در مقابل حقیقت یا واقعیت است. در شبکه های اجتماعی از سال 2003 به بعد وارد حجم وسیعی از اخبار جعلی شدیم.

ابطحی با تاکید بر آگاهی از ذات رسانه برای تشخیص اخبار جعلی اظهار داشت: استفاده از علوم شناختی برای این است که با مخاطب بتوانیم ارتباط برقرار کنیم. هوش مصنوعی که برای ما می تواند خبر جعلی تولید می تواند با آن هم مقابله کند.در هوش مصنوعی نسل های مختلف داریم و اکنون به جایی رسیدیم برای این که یک جعل شیک کنیم با استفاده از فناوری هوش مصنوعی چگونه می شود با چه ابزاری، سخت افزار و نرم افزاری می توان خبر جعلی تولید کرد.

ابطحی در پایان گفت: ذات پیام سازی رسانه این است که اگر ادبیات و نگاه خود به ذات رسانه را عوض و ارتباط خود با فناوری را بازتعریف نکنیم از فهم بازمی مانیم.