به گزارش ایران اکونومیست، ایران پرونده یلدا را از سال ۱۳۹۳ در یونسکو به اشتراک گذاشته بود تا به عنوان میراث ناملموس چندملیتی و مشترک با کشورهای دیگر ثبت شود، اما هیچ کشوری مشارکت در این پرونده را نپذیرفت تا سرانجام این پرونده در همکاری ایران و افعانستان به یونسکو ارائه شد که در هفدهمین کمیته بین‌دولت‌ها که از هفتم آذرماه ۱۴۰۱ در شهر رباط مراکش برگزار شد، پس از مباحثه بسیار رأی مثبت یونسکو را گرفت و به فهرست جهانی میراث ناملموس راه یافت. اعضای این کمیته با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی افغانستان معتقدند بودند اجرا و محافظت از این میراث در گستره جغرافیایی افغانستان با ابهام‌هایی مواجه است.
یلدا یکی از پرونده‌ای پرچالش ایران به شمار می‌آید؛ این آیین ۲۹ آذرماه ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در ۲۹ اسفندماه سال ۱۳۹۳ (۱۹ مارس ۲۰۱۵) در صفحه «اشتراک‌گذاری اطلاعات برای ترویج پرونده‌های چند ملیتی» به ثبت رسید تا کشورهای دیگر که اشتراکاتی در برگزاری این آیین دارند در تهیه آن مشارکت داشته باشند، اما تا سال ۱۳۹۷ نام هیچ کشوری برای همکاری با ایران در این صفحه ثبت نشد.
محمدحسن طالبیان ـ معاون پیشین میراث فرهنگی در سال ۱۳۹۷ خبر داد که پیشنهاد ثبت مشترک پرونده «شب چله» را به تاجیکستان داده است. دلیل ارائه این پیشنهاد از آن جهت بود که احتمال داده می‌شد در مناطقی مانند «بَدَخشان» و اطراف آن، این آئین همچنان اجرا شود.
ایران همزمان این پیشنهاد را به افغانستان هم داده بود. طالبیان ـ معاون پیشین میراث فرهنگی ـ گفته بود: ما موارد مشترک فراوانی با افغانستان داریم، اما یکی از مهمترین نمونه‌ها همین (یلدا) است.
تاکید ایران برای پیشنهاد پرونده یلدا به صورت چندملیتی و سال‌ها معطل نگه داشتن آن، به این خاطر بود که سهمیه کشورها در ارائه پرونده‌های میراث ناملموس محدود است و هر کشور در هر سال فقط یک پرونده می‌تواند پیشنهاد کند.
با این همه تا سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) که افغانستان، یلدا را در فهرست میراث ملی خود ثبت کند، کشور دیگری برای همکاری و مشارکت در تهیه و ارائه پرونده «شب یلدا/چله» با ایران اعلام آمادگی نکرد و سرانجام ایران در سال ۱۴۰۰ این پرونده را مشترک با افغانستان پیشنهاد کرد که به نام هر دو کشور ثبت جهانی شد.
شبان میرشکرایی ـ مدیر و تهیه‌کننده پرونده جهانی «یلدا/ چله» و دبیر باشگاه نوروز کمیسیون ملی یونسکو ـ با اعتقاد بر این‌که ثبت مشترک آن در اجلاس بین‌المللی یونسکو به تقویت دیپلماسی فرهنگی در منطقه کمک می‌کند، کما این‌که در آینده نیز امکان اضافه شدن سایر کشورهای همسایه به این پرونده وجود دارد، اظهار کرد: ثبت مشترک این پرونده قطعا به تقویت دیپلماسی فرهنگی و گسترش صلح کمک می‌کند؛ چرا که در این پرونده ریشه‌های مشترک فرهنگی و آیین و رسوم زیبا و ماندگار به چشم می‌خورد.
او همچنین تاکید کرد: پرونده امسال به صورت مشترک با افغانستان به این اجلاس ارائه شد، اما این امکان در آینده وجود دارد تا کشورهای دیگر نیز به این پرونده بپیوندند، بنابر این ثبت این پرونده به طور حتم گسترش صلح را به دنبال دارد.
مجید خالق‌نیا، ـ رایزن فرهنگی ایران در هرات و پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی ـ نیز در این‌باره بیان کرد: یقین داریم ثبت مشترک پرونده یلدا، توسعه مناسبات فرهنگی بین ایران و افغانستان را باعث می‌شود و به تقویت روابط فرهنگی دو ملت کمک می‌کند. امیدواریم در سال‌های آینده نیز شاهد ثبت جهانی مواریث فرهنگی ناملموس مشترک بین دو کشور ایران و افغانستان باشیم.
شبان میرشکرایی ـ مدیر پرونده جهانی یلدا ـ درباره فلسفه و نمودها و عقاید سنتی جشن باستانی یلدا گفت: این جشن ماهیت تولد نور و روشنایی و به تعبیری شب تولد ایزد نور است. در واقع ایزد مهر، همان ایزد پیمان، ایزد نور و روشنایی است، در اساطیر و متون کهن ایران، فلسفه و علت برگزاری شب یلدا، توجه ویژه انسان به طبیعت، نور و روشنایی و گرما است؛ چرا که بشر در این حوزه فرهنگی از هزاره‌های پیشین، تاریکی و سرما را آزاردهنده و از آن به عنوان اهریمن تعبیر می‌کند و در این شب، تا صبح بیدار می‌ماند تا با شکست این اهریمن و غلبه بر آن به استقبال صبح روشن و آغاز طولانی‌تر شدن روزها برود.
این پژوهشگر درباره راز میوه‌های سرخ در سفره یلدا نیز بیان کرد: علت سرخی میوه‌های شب یلدا آغاز جشن روشنایی ایزد مهر است. ایزد مهر از منظر اساتید این حوزه جلوه و نمودش سرخی شفق و فلق در افق طلوع و غروب خورشید است، مانند انار، هندوانه یا سرکه و شیره و نیز میوه‌های متمایل به قرمز، مثل خرمالو، کدوحلوایی و همچنین خوراکی‌هایی چون لبو ماست که لبوی پخته را در ماست می‌ریزند تا آن را به رنگ قرمز درآورند که این سنت میوه‌ها و خوراکی‌های سرخ مرتبط با نشانه و سرخی ایزد مهر است.
مدیر پرونده جهانی یلدا همچنین گفت: واژه یلدا مرتبط با واژه تولد است، یلدا شب تولد مهر، روشنایی، زندگی و حرارت است، از یلدا به اسم شب چله بزرگ زمستان هم یاد می‌شود که تا دهم بهمن ادامه دارد و بعد از چله کوچک و سپس دوره‌های سنتی «اهمن» و «بهمن» و «ننه سرما» که دوره‌های آخر زمستان است تا فرا رسیدن نوروز سپری می‌شود. اصولا تمام آیین‌ها و عقاید هزاره‌های پیشین ما به طبیعت و توجه آن‌ها به پدیده‌های طبیعی اطراف خود برمی‌گردد که از گذشته تاکنون این آیین‌ها و مراسم‌ها در ساختار و چهارچوب‌شان تغییری ایجاد نشده و یلدا نیز همانند سایر آیین‌ها ساختار خود را حفظ کرده است.
میرشکرایی با بیان این‌که توجه به خانواده، یکی از ویژگی‌های برجسته این جشن باستانی است، به نقش زن و خانواده در برگزاری این جشن اشاره کرد و افزود: بانوان و فرزندان در این جشن نقش مهمی را ایفا می‌کنند؛ چرا که این جشن تاریخی یک جشن درون خانواده بوده که در طول تاریخ، مسائل اجتماعی و سیاسی تاثیری در برگزاری آن نداشته و همواره مردم در مناطق مختلف به برگزاری این جشن اقدام می‌کردند.
