به گزارش خبرنگار اقتصادی ایران اکونومیست، اشاره-با توجه به ظرفیت مهم اقتصادی و امنیتی کریدورها (شمال-جنوب/ شرق- غرب) در تحولات فرامنطقه‌ای، که میتواند منافع اقتصادی قابل‌توجهی نیز برای کشورمان داشته باشد، تلاش می‌کنیم در قالب جدید به این مسئله و ابعاد مختلف آن به صورت مستقل بپردازیم.
هدف نهایی این سلسله گزارشها صرفاً بررسی لایه انتفاعات اقتصادی کشورها نیست، چرا که دامنه موضوع حتی به مناقشات بزرگ ژئوپُلیتیک و بازتعریف جایگاه جمهوری اسلامی ایران در جهان خواهد رسید. بر این اساس در جهت پُرکردن خلأ رسانه‌ای موجود در راستای تحقق کلان مطالبه رهبر معظم انقلاب در خصوص تعریف نقش ایران در تعاملات بین‌المللی جهان معاصر، این رویکرد جدید در پرونده 'شاهراه جدید پارسی' پیگیری خواهد شد.
در همین راستا میزگرد علمی و تخصصی با حضور علی حسین پور، مدیر کل دفتر امور ارتباط با مراکز علمی و پژوهشی خارجی و سازمان های بین المللی مرکز پژوهشهای توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه کشور، عابد اکبری، مدرس دانشگاه و مدیر موسسه تحقیقات بین الملل ابرار معاصر و همچنین مجتبی خالصی نماینده پیشین کشورمان در بانک جهانی و از مدیران سابق وزارت اقتصاد برگزار شد.
سیّدمحمّد شفیعی مدیرکل آموزش مرکز پژوهشهای توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه کشور در ابتدای نشست ضمن بیان هدف برگزاری نشست، اقتصاد بین‌الملل در مورد وابستگی متقابل اقتصادی میان کشورها بحث می‌کند. اقتصاد بین‌الملل به بررسی جریان کالاها و خدمات و پرداخت‌های یک کشور با سایر کشورهای جهان می‌پردازد. اقتصاد بین‌المللیبا اثرات حاصله از تفاوت‌های بین‌المللی میان منابع تولیدی و ترجیحات مصرف‌کنندگان و نهادهای بین‌المللی سر و کار دارد، به همین جهت ضرورت دارد اقتصاد بین الملل در نظام برنامه ریزی و حکم‌رانی کشور مورد توجه تصمیم‌سازان و کنشگران واقع شود و با اشاره به بندهای مرتبط سیاستهای ابلاغی برنامه هفتم توسعه ضمن بیان اهمیت اقتصاد بین الملل در نسبت با برنامه هفتم توسعه کشور گفت: در هر برنامه‌ای که در کشور اجرا شده چه قبل از انقلاب اسلامی و چه بعداز آن، یکی از دلایلی که برنامه‌ها را دچار مشکل می کرد تکانه های بیرونی و تحمیلی بر اقتصاد کشور است.
این مدیرکل مرکز پژوهشهای توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه با اشاره به اهمیت شناخت روندهای جهانی در تدوین برنامه های توسعه خاطر نشان کرد: شوکهای نفتی در برنامه‌های توسعه کشور تاثیر بسیاری داشته است و همچنین تحولات بین المللی کشورهای اطراف بر روی اقتصاد داخلی ما از جمله عوامل تاثیر گذار به شمار می رود، لذا شکاف بین وضع مطلوب و وضع موجود باید با شناخت و مطالعه دقیق کاهش پیدا کند.
در ادامه این نشست تخصصی، علی حسین‌پور، مدیر کل دفتر امور ارتباط با مراکز علمی و پژوهشی خارجی و سازمان‌های بین المللی مرکز پژوهشهای توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه کشور به عنوان سخنران نخست این نشست ضمن بررسی و کنکاش روندهای اقتصاد بین الملل خاطر نشان کرد: بحران سال 2008 و همچنین پدیده کرونا، در روند اقتصاد بین الملل تاثیر گذاری مهمی داشته‌اند.
وی ضمن بررسی ترکیب سهم اقتصادهای کشورهای پیشرو در جهان، در افق سال 2023 ادامه داد: رشد جهانی در سال 2023 به صورت میانگین سه درصد پیش بینی شده است و البته بر اساس پیش‌بینی‌ها در این بین چین، هند و اندونزی از متوسط جهانی بالاتر خواهند بود که در این ارتباط، پیش‌بینی رشد اقتصادی آمریکا در سال 2023 نزدیک به 1.5 درصد خواهد بود که این پیش‌بینی به معنای کاهش چشمگیر رشد اقتصادی آمریکا است و به دنبال آن، این کاهش رشد در حوزه اقتصادی اروپا نیز تاثیر گذار خواهد بود.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: در واقع با روند کنونی کشورهای نوظهور تا سال 2060، فاصله خود را با کشورهای اروپایی کاهش خواهند داد. در این بین کاهش رشد اقتصادی و افزایش تورم، چالشی است که جهان کنونی با آن مواجه است.
مدیرکل دفتر امور ارتباط با مراکز علمی و پژوهشی، خارجی ضمن بررسی ترکیب سهم هر گروه اقتصادی از تولید ناخالص داخلی در اقتصاد جهانی خاطر نشان کرد: کاهش سهم کشاورزی در اقتصاد ملی کشورها در مجموع به صورت واضح قابل مشاهده است.
چین با استراتژی تنوع محصول محدودیتهای تحمیلی را مدیریت کند
حسین‌پور با مقایسه دو اقتصاد آمریکا و چین ادامه داد: بر اساس داده های موجود حجم صادرات چین با وجود برخی از سیاستهای بازدارنده آمریکا از کشور رقیب خود بیشتر است در واقع چین توانسته با استفاده از استراتژی تنوع محصول محدودیتهای تحمیلی را مدیریت کند و حجم صادرات خود را افزایش دهد. جالب اینجاست که حجم واردات آمریکا نیز بیشتر از چین است.
وی ضمن احتمال ظهور قطبهای اقتصادی با رویکرد نظم نوین جهانی در تحلیل وضعیت کشور خاطر نشان کرد: طبق آمار بانک جهانی سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران 13 درصد است که این عدد از کشورهای صنعتی جهان بیشتر است و شاید سوال این است که چطور باید برنامه را در راستای تحقق اهداف سیاستهای کلی برنامه هفتم طراحی شود؟ استراتژی انتخابی در گروه‌های اقتصادی بسیار مهم است که با بررسی سیاستهای کلی در بند ششم به صورت گسترده به امنیت غذایی اشاره شده است، حال در شرایط موجود منابع محدود آب، باید با تقویت دانش و فناوری طوری عمل کنیم که این بند از سیاستهای کلی را پوشش دهیم.
این مقام مسئول در مرکز آینده پژوهشی سازمان برنامه و بودجه، ضمن اشاره به بند 20 سیاستهای کلی برنامه هفتم توسعه و توجه به بحث صنایع پیشرفته باید به این مهم توجه کرد که چین بزرگترین صادر کننده 'صنایع های‌تک' از نظر ارزش در دنیا است. در این بین توجه به بحث انرژی سبز می‌بایست مورد توجه خاص قرار گیرد.
تقویت سیاستهای اقتصاد محور در سیاست خارجی در برنامه هفتم
این پژوهشگر با اشاره به اهمیت اقتصاد دورانی (گردشی) و تکمیل زنجیره ارزش تولید نفت و گاز در کشور افزود: با وجود منابع نفت و گاز باید در تکمیل این زنجیره برنامه تقویت حوزه انرژی را تدوین کنیم. لذا نقش جریان نوآوری در جهش اقتصادی می بایست مورد توجه ویژه‌ای قرار گیرد. یکی از راهبردهای کلان در مدلهای نو آوری، راهبرد تقلیدی است که میتواند مورد توجه خاص قرار گیرد. لذا با بررسی سیاستهای کلی ابلاغی برنامه هفتم و با توجه به اتفاقات جهانی پیرامونی سیاستها باید به گونه ای تدوین شود که از فرصتهای جهانی استفاده کرد و همچنین اقتصاد ملی را در برابر شوکهای جهانی مقاوم سازی کنیم.
وی ضمن بررسی شواهد مرگ جهانی شدن ادامه داد: مولفه‌های همچون بلوغ تولید، کاهش رشد به صورت واقعی و تقویت سیاست های پولی در برابر تولید و افزایش بدهی دولتها این تئوری را اثبات می کند. لذا بر اساس پیش بینی های موجود سه قطب اقتصادی در آینده جهان شکل میگیرد؛ قطب اول با محوریت آمریکا، قطب دوم آسیا با محوریت چین و قطب سوم کشورهای حوزه اسکاندیناوی. رشد پولهای دیجیتال و تنوع در تکمیل زنجیره ارزش نیز یکی از عوامل مهم در شکل گیری قطب بندی جهانی است.
حسین‌پور در خاتمه افزود: تقویت سیاستهای اقتصاد محور در سیاست خارجی در برنامه هفتم توسعه باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. امید دارم بتوانیم با استفاده از ظرفیتهای موجود مبتنی بر آینده نگری، اقتصادمان را تاب آور کنیم. از همین رو هدف اصلی و روح حاکم بر سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری، پیشرفت اقتصادی توام با عدالت برای تاب آور کردن اقتصاد است.
مزیت ژئوپلتیکی ایران نقطه مقابل راهبرد منظم غرب/توجه به محاصره ایران توسط ترکیه
در ادامه این نشست عابد اکبری، مدرس دانشگاه و مدیر موسسه مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر به عنوان سخنران دوم، ضمن اشاره به این نکته مهم که تلاش همه جانبه ای توسط دیگران شده است که ایران را به عنوان مخل نظم بین المللی معرفی کنند و این حرکت یک برنامه منظم است که سالهاست توسط دشمنان ایران در حال پیگیری است. در نقطه مقابل این تلاش دشمن، ایران باید مزیتهای نسبی خود را در قالب برنامه هفتم فعال کند. مزیتی که من آن را ژئوپولیتیکی می‌دانم.
این محقق ضمن بیان اینکه دولت جدید با توجه به فهم اهمیت بحث کریدورها کار خود را آغاز کرد، خاطر نشان کرد: بر اساس مدل همین دولت، سیاست خارجی همسایگی باید پیش برود اما این سیاستهای ما نباید آرزویی باشد. در واقع باید از ژست گفتمانی فاصله بگیریم و به تولید و کار مشترک دست پیدا کنیم. ثبات، رفاه و امنیت با کشورهای همسایه را باید به صورت عینی تدوین کنیم و در راستای آن حرکت کنیم.
اکبری ادامه داد: ایجاد ثبات اقتصادی و از میان بردن احساس ناامنی با همسایگان را باید به صورت جدی پیگیری کنیم و مبارزه با تروریسم به صورت فعال با مشارکت واقعی همسایگان را مورد توجه ویژه قرار دهیم و سیاستهای همسایگی مورد توجه مهم قرار گیرد و این سیاست ها از آرزو به سمت عمل واقعی حرکت کند.
مدیر موسسه مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر ضمن بیان تفاوت همسایگان ایران و تنوعهای گوناگون این کشورها در ارتباط با ایران خاطر نشان کرد: معنا دار کردن ارتباط همسایگی و حذف بازیگر امنیت‌زدای فرا منطقه ای باید با یک مدل درست و منطقی طراحی و اجرا شود. توجه به بازیگر مهم و سنتی مثل روسیه در ارتباط ما با کشورهای مشترک المنافع بسیار مهم است.
این پژوهشگر اقتصاد بین الملل توجه به محاصره ایران توسط ترکیه را مهم دانست و ادامه داد: سیاستهای توسعه طلبانه ترکیه به شدت میتواند در سیاست های همسایگی ایران تاثیر گذار باشد.
اکبری ضمن اشاره به طرح خود تحت عنوان اتحادیه نوروز خاطر نشان کرد: کلیت اقتصاد آسیای میانه با توجه به سند آمایش سرزمین و اهمیت چابهار و بندر عباس در تکمیل کریدور شمال و جنوب باید به نتایج ملموس منجر شود. لذا توجه به تکمیل پروژه راه آهن چابهار می بایست با سرعت به نتیجه برسد. بر اساس داده‌ها بزرگترین پایانه ریلی کشور در منطقه ویژه اقتصادی سرخس است که در مجموع 1.5 میلیون تن کالا، سهم ترانزیت این پایانه است که به دلیل تکمیل نبودن زیر ساختهایی همچون واگنهای یخچال‌دار، این حجم موجود نیز از ارزش افزوده بالایی برخوردار نیست.
وضعیت اسف بار اقتصادی ناشی از عدم تکمیل زیرساختهای کریدورهای شمال جنوب و شرق به غرب است
این پژوهشگر حوزه اقتصاد بین الملل ادامه داد: ما باید از سیاستهای آرزویی با سرعت فاصله بگیریم. کریدور شمال و جنوب از یک سیاست آرزویی باید به یک اجرای واقعی نزدیک شود. لذا بر این باورم عنوان تحریم یک بهانه برای پنهان کردن کم کاریهاست. (بعد از تحریمهای اقتصادی یک دهه اخیر) به دلیل تکمیل نکردن زیر ساختهای کریدور شمال جنوب و شرق به غرب دچار این وضعیت ناگوار شدیم.
اکبری خاطر نشان کرد، باید برای برنامه هفتم توسعه، امید را در برنامه به صورت جدی ببینیم و نشان‌های آن را به جامعه بازتاب دهیم. اتحاد بین المللی نیازمند اعتماد بین المللی است که شاید بتوان از ابزار 'پیمان شانگهای' این اعتماد را به وجود بیآوریم. در این بین وزارت راه و شهرسازی بعنوان نماینده حقوقی کشور باید مورد سوال جدی باشد که چرا با وجود مسئولیت به وظایف خود به نحو شایسته عمل نکرده است.
مدیر موسسه تحقیقات بین الملل ابرار معاصر در خاتمه خاطر نشان کرد: ایجاد یک اتحاد بین المللی جدید در قالب نوروز با توجه به تمام موارد و مشکلاتی که داریم باید در برنامه هفتم مورد توجه قرار گیرد، اتحادیه‌ای که با محوریت آسیای میانه تشکیل خواهد شد. اکنون باید به سمت یک فضای حیاتی جدید حرکت کنیم و منطقه آسیای میانه میتواند این منطقه حیاتی برای ایران باشد. لذا بر این باورم اینکه 'نتوانسیتم راه‌های شمال به جنوب و شرق به غرب را تکمیل کنیم' بیشتر به معنای این است که نخواسته‌ایم.
