تحولات اخیر در عرصه بین المللی نشان داده که موضوع انرژی هنوز به عنوان یک مولفه تاثیرگذار در عرصه های بین المللی مطرح است.
جنگ اوکراین موجب شد تا یک موضوع غفلت شده از سوی کشورهای مصرف کننده بار دیگر مورد توجه قرار بگیرد. تا پیش از این کشورهای اروپایی به مدت چند دهه از انرژی ارزان روسیه که حتی با قیمتی بسیار کمتر از بازار جهانی به دست آنها می رسید، برای حرکت رو به جلوی اقتصادی و سیاسی خود استفاده می کردند. پیش از این کشورهای قاره سبز بیش از ۴۰ درصد گاز مورد نیاز خود را از روسیه وارد می کردند.
با این حال تحولات چند ماهه اخیر در کنار فشارهای کاخ سفید موجب شد تا اتحادیه اروپا تلاش کند از میزان وابستگی خود به مسکو بکاهد و حتی منابع جایگزینی را برای خود دست و پا کند. اما تقریبا هیچ کشوری وجود ندارد که بتواند چنین حجم عظیمی از گاز را با قیمتی مشابه کاخ کرملین در اختیار غرب قرار دهد.
به دنبال دردسرهای اروپا برای پیدا کردن منابع گازی جایگزین، یک اتفاق تازه بار دیگر جایگاه بالای انرژی در عرصه های کلان بین المللی را برجسته کرد.
این دیدگاه در همکاری ماه گذشته روسیه و عربستان در چارچوب اوپک پلاس خود را نشان داد که دو کشور هر یک به دلایل خاص سیاسی و بین المللی، توافق کردند با وجود نیاز شدید کشورهای غربی به انرژی ارزان، تولید نفت خود را کاهش دهند. این تصمیم حتی نارضایتی شدید دولت ایالات متحده را به همراه داشت.
نقش انرژی در ایجاد بحران های آینده
اکنون مرکز پژوهشی «نشنال اینترست» در گزارشی به قلم «مارک تمنیکی» بر این باور است که انرژی های تجدیدپذیر نیز می توانند بر رقابت قدرت های بزرگ سیطره داشته باشند.
بر اساس این گزارش، اروپا برای یک زمستان سرد و خشن آماده می شود ولی ساکنان آن خیلی دیر متوجه شدند که بیش از حد به گاز روسیه متکی هستند.
در همین شرایط «گلدمن ساکس» اعلام کرد خانوارهای اروپایی ممکن است در سال ۲۰۲۳ مجبور شوند هر ماه تا ۵۰۰ یورو را برای قبوض انرژی هزینه کنند. شاید بسیاری از خانواده ها نتوانند این قیمت های سرسام آور سوخت به ویژه گاز را بپردازند و همین امر ممکن است به ناآرامی های اجتماعی منجر شود.
تحلیلگران بر این باورند که اگر راهی برای رهایی یا کاهش تاثیر این قیمت های گران انرژی وجود داشته باشد، ظهور انرژی های جایگزین است اما این پدیده نیز بر روابط بین کشورها در سطح جهانی تأثیر می گذارد.
حال این سوال وجود دارد که آیا انرژی سبز نیز مانند انرژی فسیلی به درگیری بازیگران خارجی منتهی خواهد شد؟ تجربه تاریخی همچون هجوم بریتانیا در جست و جوی نفت در ایران یا هجوم آدولف هیتلر به میادین نفتی باکو در سال ۱۹۴۲ و افزایش قیمت انرژی پس از تحریم نفتی اعراب در سال ۱۹۷۴، برای همگان آشکار کرد که انرژی یک موضوع امنیت ملی و مهم است. بنابراین باید درک کرد که نقش انرژی های جایگزین در امنیت ملی در سال های آینده چگونه خواهد بود؟
«الکساندر میرچف» معاون اندیشکده شورای آتلانتیک هم در مورد تأثیر انرژی جایگزین بر نظم بین المللی در آینده در کتاب «مگاترند (ابُرروند) جایگزین در عصر رقابت قدرت» بر این باور است که انرژی های تجدیدپذیر دیدگاه جهان را نسبت به انرژی، جغرافیای اقتصادی و امنیت بین‌المللی تغییر خواهند داد.
کتاب وی داری چهار بخش است که در نخستین فصل، وی انرژی جایگزین را به عنوان یک روند بسیار بزرگ اجتماعی، سیاسی، فنی، اقتصادی و ایدئولوژیک می داند.
وی معتقد است که ظهور انرژی های تجدیدپذیر با افزایش تقاضای جهانی برای انرژی، رشد اقتصادی و پیشرفت های تکنولوژیکی ارتباط دارد. البته فشارهای اجتماعی از سوی گروه های زیست محیطی نیز به تغییر مسیر به سمت استفاده از انرژی های جایگزین به جای سوخت های فسیلی کمک کرده است. این روندها منجر به نگرانی‌های فزاینده برای امنیت انرژی شد که برای رهبران جهان هم با اهمیت است.
در بخش دوم، نویسنده رقابت های قدرت های بزرگ قدیمی و نوین و چگونگی ارتباط آنها با انرژی های جایگزین را مورد ارزیابی قرار داده است.
طبق این تحلیل، اکنون اوپک پلاس بازار انرژی جهان را در کنترل دارد و قیمت نفت را تعیین می کند، اما پیگیری و توسعه انرژی های تجدیدپذیر توسط کشورها و شرکت های جهان، سیطره اوپک پلاس را تضعیف می کند و باعث تقویت قدرت بازیگران مختلف غربی و چین می شود که می توانند زیرساخت های انرژی های جایگزین ایجاد کنند.
همین امر شکاف جدیدی را بین شمال و جنوب جهانی ایجاد خواهد کرد. علاوه بر این می تواند توازن قدرت را در بازار انرژی تغییر دهد زیرا کشورهای غربی برای این انتقال انرژی در موقعیت بهتری قرار دارند. کشورهای جنوب جهان اکنون منابع مالی لازم و زیرساخت ها یا فناوری اجرای گزینه های سبز را حتی با وجود سختگیری کشورهای غربی ندارند.
در فصل سوم این کتاب به تاثیر انرژی های جایگزین بر دگرگونی نگرش های جهانی در مورد انرژی، دفاع، محیط‌زیست و امنیت اقتصادی پرداخته شد. اگرچه مزایای اقتصادی و زیست محیطی زیادی برای دنبال کردن گزینه های انرژی جایگزین وجود دارند اما این تحول تکنولوژیکی می تواند به یک ابزار قدرتمند برای کشورهای غربی نیز تبدیل شود. در حالی که کشورهای غربی انرژی جایگزین را به عنوان فرصتی برای دنبال کردن گزینه های سبز، بهبود محیط زیست و تقویت اقتصاد خود می بینند، اعضای اوپک پلاس کنار گذاشتن سوخت های فسیلی را تهدیدی مستقیم برای منافع اقتصادی خود می بینند زیرا باعث کاهش درآمد و جایگاه جهانی آنها می شود.
وی در بخش پایانی نوشتار خود در تبیین مسیر امنیتی آینده انرژی جایگزین اعتقاد دارد گرچه امروزه انرژی های جایگزین توسط کشورهای مختلف غربی دنبال می شود، آینده آن ممکن است تضمین نشده باشد. به عنوان نمونه اختلال در عرضه گاز به اروپا نشان می‌دهد که توسعه راه‌حل های جدید که با سوخت های فسیلی مرتبط هستند، ممکن است بهتر از سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر باشند.
در این راستا کشورهایی مانند ایالات متحده هم باید چالش های امنیتی را هم مد نظر داشته باشند زیرا بیشتر با موضوع انرژی درگیر است و اگر این حوزه ها نادیده گرفته شوند، می تواند منجر به رقابت آتی در بازار انرژی شود.
براساس این تحلیل و همچنین دیدگاه کارشناسان و رهبران بین‌المللی اکنون بررسی دوباره نقش انرژی و چگونگی ارتباط آن با سایر هنجارهای بین‌المللی در دستور کار قرار گرفته است.
«هنری کیسینجر» وزیر امور خارجه سابق و مشاور امنیت ملی می گوید: پژوهش جامع میرچف از چشم‌انداز انرژی در حال تغییر ... موضوعاتی را مطرح کرده است که برای دهه های آینده محققان و سیاست‌گذاران را به خود مشغول خواهند کرد.
علاوه بر این «لرد تراسکات» وزیر انرژی سابق بریتانیا از سنت جیمز هم اعتقاد دارد که این کتاب یک مطالعه چشمگیر و جامع از تأثیر ژئوپلیتیکی، امنیتی، اقتصادی و زیست محیطی روند انرژی جایگزین است و توسعه شتابان انرژی های جایگزین ... پدیده ای ژئوپلیتیکی است که بازی را تغییر می دهد.
«ویلیام سشنز» مدیر پیشین اف‌بی‌آی نیز تصریح می کند این یک مطالعه شگفت‌انگیز است که موفق شد از پیچیدگی های توسعه انرژی جایگزین و استراتژی‌های کنونی عبور کند.
میرچف در کتاب خود مخاطب را با انرژی جایگزین و چگونگی شکل دادن به روابط جهانی در آینده آشنا می کند و نشان می دهد که چگونه پرداختن به نقش سیاست انرژی و نحوه همکاری کشورها در روش ها یا انرژی جایگزین، مسائل مربوط به امنیت ملی آینده را شکل می دهد.
اکنون هم سوخت فسیلی و هم انرژی های جایگزین در دسترس هستند و سیاستمداران، سیاست‌گذاران و دست اندرکاران تلاش می کنند نقش آن ها را در مسائل اقتصادی و امنیت ملی دریابند.
