به گزارش خبرنگار سینمایی ایران اکونومیست، جذب مخاطب حداقلی یا حداکثری یا به تعبیری دیگر مخاطب عام و خاص موضوعی است که مستندسازان وفاق کاملی روی آن ندارند. بر این اساس برخی از منتقدان عقیده دارند تلاش برای جذب بیشتر مخاطبان به سینمای مستند مساوی با خالی شدن این سینما از محتواست و اساسا این سینما به دلیل ماهیت خود نیازی به مخاطب عام ندارد.
از سوی دیگر اما هستند مستندسازانی که علاقه و باور دارند که دیده شدن حداکثری آثارشان می تواند به اثربخشی بهتر و بیشتر منجر شده و شاید تغییراتی را در ذهن و باور جامعه ایجاد کند.
غایت هدف سینمای مستند وادارکردن مخاطب به تفکر است
این غایت هدف سینمای مستند نیست که فقط تماشاگر راضی از سالن نمایش خارج شودحسن بهرام زاده در گفت وگو با ایران اکونومیست و در توضیح منشا اثرگذاری سینمای مستند در ذهن مخاطب عام و خاص بیان کرد: قدم های اول در ارتباط با مخاطب عام و دیده شدن فیلم ها توسط طیف وسیعی از مخاطبان توسط فیلم های مستند با موضوعات ورزشی برداشته شده است که از اقبال خوبی هم برخوردار شده‌اند ولی این غایت هدف سینمای مستند نیست که فقط تماشاگر راضی از سالن نمایش خارج شود بلکه هدف اصلی در کنار جذابیت های سینمایی و موضوعی وادارکردن مخاطب به تفکر است. تماشاگر باید راضی و متفکر از سالن خارج شود و دغدغه مستندساز، دغدغه مخاطب هم باشد. در این صورت است که سینمای مستند می تواند مدعی شود که می‌تواند منشاء اثر در جامعه باشد.
وی افزود: در مورد سینمای مستند نیز همین موضوع صادق است. سینمای مستند بطور بالقوه امکان جذب مخاطب عام و در نتیجه توجیه اقتصادی برای استقبال تهیه کنندگان را دارد ولی برای تبدیل این بضاعت بالقوه به بضاعتی بالفعل نیاز به حمایت و زمان دارد. با حمایت های اندک خوشبختانه قدم های اولیه برداشته شده ولی هنوز نیاز است که دولت و تلویزیون با روش هایی (که خود بهتر از من و ما می دانند) از تهیه کنندگان فیلم های مستند حمایت کنند. معافیت های مالیاتی، معافیت در هزینه های تبلیغاتی در رسانه ها و مهم تر از همه خودی دانستن مستندسازان و اعتماد به آثاری که بظاهر جسورانه است، می تواند فرصت بیشتر و بهتر دیده شدن فیلم های مستند را فراهم آورد که خود بهترین راهکار برای حذب سرمایه در این شاخه سینمایی است.
این مستندساز گفت: همه ما می‌دانیم که برخلاف سینمای داستانی رویکرد اصلی در سینمای مستند موضوع محور است، یعنی فیلم مستند باید موضوعی بکر و بدیع داشته باشد تا مورد توجه قرارگیرد و ساختار و بیان سینمایی در فیلم مستند در درجه دوم اهمیت قراردارد.
در مورد سینمای مستند این موضوع فیلم است که باید جذابیت داشته باشدبهرام‌زاده اظهار داشت: یعنی اگر مخاطب عام با دیدن نام کارگردان و یا بازیگر تشویق به تماشای یک فیلم داستانی می شود، در مورد سینمای مستند این موضوع فیلم است که باید جذابیت داشته باشد. موضوع فیلم معمولاً در نام و عنوان فیلم مستتر نیست و خلاصه موضوع فیلم هم در مواد تبلیغی فیلم درج نمی شود، بنابراین تماشاگر بدون اطلاع و پیش زمینه باید به تماشای فیلمی بنشیند که هیچ پیش فرضی از آن ندارد. اینجاست که رسانه های دولتی از جمله تلویزیون می توانند در معرفی فیلم ها و جذب مخاطب نقش فعالی داشته باشند؛ فکر کنید اگر تیزرها و تریلرهای فیلم های مستند در تلویزیون معرفی و تبلیغ شوند، چقدر می تواند برای جذب مخاطب موثر واقع شود.
توانسته‌ایم مخاطب‌های عام بیشتری را به سینمای مستند جذب کنیم
مخاطبان امروز سینمای مستند را با دغدغه‌مندی نسبت به پرداختن به مشکلات اقتصادی، فرهنگی می‌شناسندمهدی قنوانی در توضیح جذب مخاطب عام به سینمای مستند به عنوان یک دستاورد، بیان کرد: در ایران به خصوص در این سال‌ها (۱۵ سال پیش به این طرف) بحث مستند اجتماعی تا حد زیادی پررنگ‌تر شده. بر این اساس توانسته‌ایم مخاطب‌های عام بیشتری را به این سینما جذب کنیم و کارکردهای اجتماعی سینمای مستند را برجسته کرده‌ایم. بر این اساس سینمای مستند توانسته تا حد زیادی موفق باشد و جایگاه خودش را پیدا کند. این موضوع باعث شده آن تصویر کلیشه‌ای قدیمی که مخاطب عام از سینمای مستند در معنای حیات وحش داشت، رنگ ببازد.
این کارگردان و مستندساز تصریح کرد: امروز مخاطبان بر اثر این موفقیت آگاه شده‌اند و در هرجایی وقتی بحث مستند می‌شود این سینما را با دغدغه‌مندی نسبت به پرداختن به مشکلات اقتصادی، فرهنگی می‌شناسند.
وی تاکید کرد: یعنی دیدگاه نسبت به این موضوع تغییر کرده و این را می‌توان یکی از کارکردهای مثبت جشنواره‌های مستند و تبلیغاتی (هرچند کم بوده است) دانست که در این حوزه روی داده است.
کارکرد سینمای مستند مانند ادبیات نیست که برای جذب مخاطب عام‌تر تلاش کند
مهدی باقری در تاکید بر این موضوع که دلیلی بر جذب مخاطب عام به سینمای مستند وجود ندارد، اظهار داشت: اگر به دنبال کارکرد برای سینمای مستند هستیم باید بدانیم که فضایی برای دیدن فیلم مستند که مورد اقبال مخاطب عام واقع شود، نداریم و قبل از آن برای فرهنگسازی لازم است که این نیاز در جامعه وجود داشته باشد. نمی شود که ما به زور در جامعه نیاز ایجاد کنیم. این نیاز در جامعه ما وجود ندارد و داستان این گونه است که به همان اندازه که نیاز به کتاب در جامعه ما وجود ندارد برای سینمای مستند هم چنین نیازی از سوی این جامعه وجود ندارد.
مسندهای امروز صرفا در حال گزارش شرایط موجود هستند و این دست تولیدات کارکردی اجتماعی ندارندوی افزود: اگر به سمت تغییر ذائقه برویم این فرهنگسازی است اما زمان می برد و نه این که دائما جشنواره برگزار و فیلم تولید کنیم و خودمان را به جامعه و مخاطبی عرضه کنیم که علاقمند به دیدن فیلم مستند نیست.
باقری با اشاره به تغییرات اخیر سینمای مستند، تصریح کرد: کارکرد سینمای مستند مانند ادبیات نیست که برای جذب مخاطب عام تر تلاش کند. موضوع این است که سینمای مستند درحال انطباق با مخاطب عام است و وقتی این امر روی دهد؛ در سطح زیبایی‌شناختی، فیلم های مستند خالی از نگاه می شوند؛ آنچه امروز وجود دارد یعنی در فیلم هایی که تماشا می کنیم سوالی وجود ندارد. نه سوالی از موضوع برجسته است و نه سوالی که کارگردان از خود به عنوانی فردی که جهانی را خلق کرده، بپرسد. فیلم ها صرفا در حال گزارش شرایط موجود هستند و این دست تولیدات کارکردی اجتماعی ندارند.
این مستندساز یادآور شد: این که دائم موضوع بزهکاری اجتماعی گزارش شود، در انتها به این می رسد که مثلا فلان سوژه مشخص یا دیگری درگیر موضوعی است. این ها کار خبرنگاری است. خبرنگاران در این مورد قوی تر از مستندسازان کار می کنند یعنی اتفاقا خبرنگاران بیشتر از مستندسازان در دل جامعه هستند. منتها مستندسازان به سراغ این سوژه های خبری می روند و آنها را دستاویزی برای تولید فیلم قرار می دهند و دلیل آن این است که در حال حاضر توجه جشنواره های جهانی به فیلم هایی که اسم آن را اجتماعی می گذارند زیاد است.
وی افزود: موضوع دیگر این است که در یک دهه گذشته مدیران متولی تولید فیلم مستند در ایران رویکردشان دقیقا همان رویکرد جشنواره های خارجی بوده و علاقه داشته‌اند تولیدات ما در جشنواره های خارجی پخش شوند؛ بر این اساس زیبایی شناسی فیلم ها به سمتی می رود که قابل فهم تر شود و برای آنها کارکرد داشته باشد نه برای داخل ایران.
