به گزارش ایران اکونومیست، در ابتدای این مراسم که در روز یکشنبه (۲۹ آبان ۴۰۱) در محل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد، حمید تنکابنی (عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) با بیان سخنانی در باب ایران‌دوستی ناصر تکمیل همایون، به دو جنبۀ کنش‌گری و اندیشه‌ورزی سیاسی این چهرۀ فقید اشاره کرد و گفت: ملجأ و مراد ایشان در این زمینه دکتر مصدق بود و خاطرات بسیاری را از دکتر مصدق می‌گفتند.
او افزود: شیفتگی مرحوم تکمیل همایون به مصدق و عشق‌شان به ایران کم‌نظیر بود.
در ادامۀ مراسم گرامی‌داشت ناصر تکمیل همایون نیز احمد کتابی (استاد بازنشستۀ پژوهشکده مطالعات اجتماعی و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) در ابتدا پیام مهدی گلشنی (عضو فرهنگستان علوم) را قرائت کرد که گلشنی در آن به آشنایی خود با این مورخ فقید از دوران پس از آمدن به پژوهشگاه علوم انسانی در آبان ۱۳۷۲ اشاره کرده و دربارۀ خصوصیات تکمیل همایون از ایران‌دوستی و ایران‌پژوهی او گفته و به نام بردن از کتاب‌های او دربارۀ مصدق، جادۀ ابریشم و... پرداخته بود.
کتابی سخنان خود را با قرائت قصیدۀ «رفتند از دیار فضیلت یکان یکان» آغاز و سپس بیان کرد: زندگی ناصر تکمیل همایون مصداق عمر پربرکتی بود که به جرأت می‌توان گفت لحظه‌ای از عمر او بیهوده سپری نشد. طی بیش از نیم قرن در جامعه‌شناسی، تاریخ‌نگاری، مردم‌شناسی و بسیاری موضوعات دیگر عالمانه قلم زد، پژوهش نمود و استادانه تدریس کرد.
او افزود: مجموعه آثاری که از این دانشور فرهیخته باقی مانده از قبیل باقی صالحات است.
کتابی از جمله آثار باقی‌مانده از ناصر تکمیل همایون تا سال ۹۵ به ۲۷ جلد کتاب، به‌ویژه مجموعه کتاب‌های «از ایران چه می‌دانم» و ۲۴۶ مقاله اشاره کرد و گفت که بخشی دیگر از فعالیت‌های علمی این چهرۀ فقید در زمینۀ پایان‌نامه‌ها بود که مجلدات آنها به یکی از کتابخانه‌های قزورین اعطا شد.
این استاد بازنشستۀ پژوهشکده مطالعات اجتماعی همچنین از تلاش‌های اجتماعی و مبارزات وطن‌دوستانه و ضداستعماری تکمیل همایون به‌ویژه در دوران ملی شدن نفت گفت.
در ادامه نیز باقر ساروخانی (پدر علم جامعه‌شناسی ارتباطات) این جامعه‌شناس فقید را انسانی محترم و عادل دانست و بیان کرد: من چند صفت در ایشان دیدم که حیف است نگویم. ایشان آدمی بود که همیشه می‌دیدم انگیزۀ دانستن در او خیلی بالا است. او اشتهای دانستن زیادی داشت. و هیچ جلسه‌ای نبود که ما در کنار یکدیگر باشیم و بحث علمی مطرح نکند و این خیلی نعمت بزرگی بود.
ساروخانی سپس با بیان اینکه هیچ‌گاه نبود با دکتر تکمیل همایون صحبت کنیم و از ایران نگوید، از ارق او به ایران و ایرانیت گفت: هیچ وقت نشد در پاریس دچار خودباختگی شود. همیشه می‌گفت باید آنچه را در پاریس خوب است به ایران ببریم.
او افزود: ناصر تکمیل همایون آزارش به کسی نرسید و جز خدمت و لطف برای دیگران نداشت. او به روح ما آرامش می‌بخشید و روح زمستانی را بهاری می‌کرد.
در ادامۀ مراسم، بخشی از کتاب «میهن‌دوستی در ایران» ناصر تکمیل همایون توسط مجری برنامه قرائت شد.
آندرانیک سیمونیان (استاد دانشگاه) نیز در مراسم گرامی‌داشت ناصر تکمیل همایون، این چهره را نماد اخلاق دانست و گفت که درک بسیار لطیفی از طنز داشت.
او با بیان اینکه هرگز از دکتر تکمیل همایون حرف سبک نمی‌شنیدیم، گفت: قزوین در همۀ وجود او محکم نشسته بود و خودش را در نهایت هم به آنجا رساند. هر وقت پای صحبت او می‌نشینیم مسائلی را از ارمنیان قزوین مطرح می‌کرد.
سیمونیان سپس به بیان خاطراتی از او در دوران سفر به ارمنستان پرداخت و از دعوت دانشجوی ارمنی برای تدریس او در دانشگاه ایروان گفت که تکمیل همایون در آن زمان، در پاسخ به او گفته بود: من نمی‌توانم دوماه از ایران دور باشم.
او در عین حال اظهار کرد: هرگز ندیدم چیزی را فدای چیز دیگری کند؛ مگر سلامتی‌اش را که فدای صندلی محکومیت کرد.
آندرانیک سیمونیان خطاب به همسر این چهرۀ فقید نیز با قدردانی گفت: در این ۲۵، ۳۰ سال شما ناصر تکمیل همایون را برای علم این ملت زنده نگه داشتید.
احمد سمیعی گیلانی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مترجم فقید نیز از دیگر سخنرانان این مراسم بود که از آشنایی خود با ناصر تکمیل همایون در پژوهشگاه علوم انسانی گفت و بیان کرد: در همان جلسۀ اول که او را دیدم، مجذوبش شدم و انگار سال‌ها با او دوست بودم. فکر کردم چه باعث این شد؟ بعداً برایم روشن شد که چرا در همان اولین جلسه انگار سال‌ها با من دوست بود.
او افزود: ناصر تکمیل همایون به آنچه می‌گفت اعتقاد راسخ داشت و عقایدش را بی‌پروا و با مهارت می‌گفت و آنچه می‌گفت، با مهارت می‌گفت. تکمیل همایون هم خوب سخن می‌گفت و هم سخنان خوبی می‌گفت.
سمیعی گیلانی افزود: دغدغۀ اصلی او در هر سخنرانی، مسئلۀ آبادانی و آزادی ایران و ملت بود.
رئیس گروه ادبیات معاصر فرهنگستان زبان در ادامه به دغدغۀ تکمیل همایون برای وضعیت ایران اشاره و بیان کرد: البته الان مسئلۀ ملی با سابق فرق دارد. ما الان در دهکدۀ جهانی هستیم و مسائل ملی با مسائل جهانی گره خوردند. اما او به این کم‌تر توجه داشت.
در ادامه، محمد سالار کسرایی (رییس پژوهشگاه مطالعات اجتماعی) نیز گفت: آقای دکتر ناسیونالیست نبود، ایران‌دوست بود. یک ایران بزرگ را با همۀ رنگ‌های مختلف آن دوست داشت.
او با بیان اینکه ناصر تکمیل همایون یک ایران‌دوست بی‌همتا بود، اظهار کرد: او کنش‌گر سیاسی، به‌معنای معمولی نبود؛ بلکه اندیشمند سیاسی بود. دنبال دسته و گروه نبود. به ایران فکر می‌کرد و به دنبال جاه و مقام هم نبود.
رییس پژوهشگاه مطالعات اجتماعی همچنین فقدان تکمیل همایون را جبران‌ناپذیر عنوان کرد و گفت: کسی نمی‌تواند جای تکمیل همایون را پر کند. وظیفۀ ما این است که راه او را ادامه دهیم؛ همۀ ما باید به ایران علاقه داشته باشیم و برای آن فداکاری کنیم.
الله‌یار خلعتبری (استاد تاریخ) نیز از این چهرۀ فقید با عنوان «علامه تکمیل همایون» یاد کرد و گفت: سابقۀ آشنایی من با ایشان به سال ۱۳۵۰ در پاریس برمی‌گردد. در آن زمان دکتر از دانشجویان و پژوهشگران قدیم و باسابقه بودند. و از همان ابتدا در کمک به من بذل توجه داشتند.
او افزود: نام ایشان همیشه مثال‌زدنی و جاودان خواهد بود. علامه تکمیل همایون اثرات عمده‌ای را به وجود آورد که یکی از آنها مجموعه «از ایران چه می‌دانم» بود.
خلعتبری همچنین بیان کرد: نه دیدم و نه شنیدم و نه دیگران گفتند که در گفتار و کردار و نوشتار از ادب عبور کرده باشند. عشق به ایران را تا آخرین لحظۀ عمر پربرکت خود حفظ کرد و سرسپردۀ فردوسی بزرگ بود.
در پایان مراسم گرامی‌داشت یاد ناصر تکمیل همایون، ضمن قرائت بخش‌های دیگر از آثار او، پیام رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم، برای درگذشت او نیز قرائت شد.
مراسم گرامی‌داشت هفتمین روز درگذشت ناصر تکمیل همایون نیز در روز چهارشنبه (دوم آذرماه ۱۴۰۱) در تالار فردوسی خانه اندیشمندان‌علوم‌انسانی از ساعت ۱۶:۳۰ الی ۱۸ برگزار می‌شود.
