به گزارش ایران اکونومیست، گزارش سالیانه زیست‌بوم شرکت‌های دانش‌بنیان با حضور علیرضا دبیری، دستیار ویژه معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری و نمایندگان صندوق توسعه ملی، وزارت اقتصاد، صندوق نوآوری و شکوفایی، صندوق‌های پژوهش و نوآوری، انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر و بانک‌ها رونمایی شد.
این گزارش گزیده‌ای شفاف از زیست بوم شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۰ است که با استناد به داده‌های صورت‌های مالی و اطلاعات اعتباری شرکت‌های دانش‌بنیان جمع آوری شده است. نتایج تحلیل این داده‌ها در ۷۰ صفحه توسط یک شرکت خصوصی به فعالان زیست بوم ارائه شده است. هدف از تهیه و انتشار این گزارش این است که آشنایی فعالان زیست بوم با وضعیت مالی و اعتباری شرکت‌های دانش‌بنیان فرصتی را برای تحلیل و بررسی شکل‌گیری زیست بوم فناوری و مسیر پیش روی بازیگران آن ایجاد می‌کند. این داده‌ها هم به شرکت‌ها در درک جایگاه واقعی خود کمک کرده و هم می‌تواند به حاکمیت و تصمیم‌سازی تصمیم گیران در تدوین نقشه راه و مسیر آینده کمک کند.
این گزارش در ۵ بخش «اطلاعات آماری»، «درآمد و دارایی»، «وام»، «ضمانت‌نامه» و «رتبه‌بندی» تهیه شده است.
در بخش اطلاعات آماری این گزارش، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در دستگاه‌های فناوری مشخص شده است. در این بخش آمده که تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان تا انتهای سال ۱۴۰۰ برابر با شش هزار و ۶۳۲ شرکت بوده که ۴۰۰ شرکت در حوزه نرم‌افزار و فناوری اطلاعات، ۲۷۳ شرکت در حوزه ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته، ۳۳۷ شرکت در حوزه برق و الکترونیک، ۲۸۶ شرکت در حوزه مواد شیمیایی و پلیمری پیشرفته، ۱۴۹ شرکت در حوزه دارو و فرآورده‌های حوزه تشخیص و درمان، ۱۰۰ شرکت در حوزه خدمات تجاری‌سازی، ۱۱۰ شرکت در حوزه فناوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی، ۶۹ شرکت در حوزه تجهیزات پزشکی فعالیت می‌کنند.
همچنین در این بخش ذکر شده که شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به سطح فناوری محصولات تولیدی و وضعیت اظهارنامه مالیاتی خود در فرآیند احراز صلاحیت دانش‌بنیان دسته‌بندی می‌شوند. به طور کلی حدود ۶۵ درصد شرکت‌های دانش‌بنیان در شرکت‌های تولیدی دسته‌بندی شده‌اند و حدود ۱۴ درصد از شرکت‌ها را شرکت‌های نوع یک یعنی دارای محصولات با سطح فناوری بالا تشکیل می‌دهند.
در بین دستگاه‌های فناوری مختلف، دسته فناوری نرم‌افزار و فناوری اطلاعات بیشترین سهم را از منظر تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان دارد و بیشترین شرکت‌های تولیدی نوع دو در این دسته طبقه‌بندی می‌شوند. همچنین بیشترین سهم شرکت‌های تولیدی نوع یک را حوزه برق و الکترونیک تشکیل داده است.
تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در سال‌های اخیر رشد پایدار و ثابتی را تجربه کرده که یکی از دلایل مهم آن افزایش تعداد این شرکت‌ها، تغییرات در آئین‌نامه تشخیص صلاحیت دانش‌بنیانی بوده است. دلیل دیگر افزایش مراکز رشد شتاب‌دهی، کارخانه‌های نوآوری و پارک‌های علم و فناوری هستند که با افزایش زیرساخت‌های دانش‌بنیان، رشد فزاینده‌ای را تجربه کرده‌اند.
در بخش آماری این گزارش آمده است که بررسی مقایسه‌ای بازه تعداد کارکنان شرکت‌های دانش‌بنیان نشان می‌دهد ۷۰ درصد کارکنان در ۶ درصد شرکت‌ها شاغل هستند. از طرفی تعداد شرکت‌های دانش‌بنیانی که در دسته‌بندی تعداد کارکنان جزو شرکت‌های کوچک و متوسط قلمداد می‌شوند، بیش از ۸۰ درصد از تعداد شرکت‌ها بوده است. از این رو به نظر می‌رسد توسعه اشتغال‌زایی در شرکت‌های دانش‌بنیان مستلزم برنامه‌ریزی مجزا برای حمایت از سیاست‌های جذب، نگهداشت و توانمندی کارکنان این شرکت‌ها است.
همچنین در بخش آماری این گزارش به حضور زنان در شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرده که استان تهران با ۳۲۱ نفر بیشترین مدیرعامل زن را در شرکت‌های دانش‌بنیان دارد که ۷۶ نفر نسبت به سال ۹۸ افزایش نشان داده است؛ استان کهگیلویه و بویراحمد با یک نفر کمترین مدیرعامل زن را دارد. علت تفاوت قابل توجه تعداد اعضای هیئت مدیره و مدیرعامل زن در استان تهران و سایر استان‌ها به دلیل استقرار تعداد بیشتری از شرکت‌های دانش‌بنیان در تهران است.
همچنین تعداد ۴ هزار و ۱۰۶ نفر از سهامدار حقیقی شرکت‌های دانش‌بنیان را زنان تشکیل می‌دهند و آنها حدود ۱۷ درصد از سهام شرکت را در اختیار دارند.
بخش دوم: درآمد و دارایی‌ها و گزارش سالیانه زیست بوم شرکت‌های دانش بنیان
در بخش دوم این گزارش که مربوط به درآمد و دارایی‌های شرکت‌های دانش بنیان است، تولید ناخالص داخلی، درآمد شرکت‌های دانش بنیان، درآمد از محصولات دانش بنیان نوع یک و دو، درآمد از محصولات دانش بنیان یک مشخص شده است.
در این بخش آمده درآمد شرکت‌های دانش بنیان ۱۹۸ هزار میلیارد تومان در سال ۹۹ بوده که ۱۱۸ هزار میلیارد تومان آن حاصل از محصولات غیر دانش‌بنیان‌ها بوده است.
همچنین در این بخش ذکر شده که سهم فروش محصولات دانش‌بنیان از اقتصاد کشور حدود ۰.۶۷ درصد تخمین زده می‌شود. به نظر می‌رسد جهت افزایش سهم اقتصاد دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی باید از محصولات دانش‌بنیان کالاهای سرمایه‌ای استفاده شود.
همچنین در این بخش ذکر شده که بیشترین درصد از کل درآمد شرکت‌های دانش‌بنیان مربوط به استان‌های تهران، البرز، اصفهان، قزوین و زنجان است. استان قزوین با وجود در اختیار داشتن تنها یک درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان، سهم قابل توجهی از کل درآمد سیستم دانش‌بنیان را به خود اختصاص داده است.
وجود شرکت‌های معدود با درآمد بالا در این استان‌ها موجب افزایش سرانه درآمدی در آنها شده است. همچنین در این گزارش آمده استان اصفهان با در اختیار داشتن ۹ درصد شرکت‌های دانش‌بنیان تنها ۴ درصد از درآمد شرکت‌ها را به خود اختصاص داده است. درصد درآمد بالای شرکت‌های دانش بنیان در استان‌هایی مانند تهران و اصفهان به تنهایی قابل تفسیر نیست.
در بخش دیگری از این گزارش آمده که نسبت مالکانه میانگین شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۹۹ حدود سه دهم درصد بوده و بخش اعظمی از تأمین مالی این شرکت‌ها از طریق دریافت انواع وام‌ها انجام می‌شود. شرکت‌های دانش‌بنیان بورسی در انتهای سال ۱۴۰۰ مجموعاً حدود ۱۸ هزار و ۷۷۶ میلیارد تومان وام فعال داشته‌اند. این در حالی است که در همان تاریخ، مجموع وام‌های فعال کل شرکت‌های بورسی ۲۶۹ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان بود.
همچنین از حدود ۴ هزار و ۹۹۲ میلیارد تومان ضمانت‌نامه و تعهدات کل شرکت‌های بورسی، ۵۱ هزار و ۵۱۲ میلیارد تومان مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان بورسی است. در این گزارش ذکر شده حدود ۸ درصد از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار را شرکت‌های دانش‌بنیان تشکیل می‌دهند که ارزش این شرکت‌ها تنها حدود ۳ درصد از ارزش کل این بازار است.
بخش سوم: بررسی موضوع وام در گزارش سالیانه زیست بوم دانش بنیان‌ها
در بخش سوم این گزارش که مربوط به وام‌های شرکت‌های دانش بنیان است، مانده وام بانک‌های کشور، وام تخصیص محصولات نوع یک یا دو، وام تخصیص محصولات نوع یک مشخص شده است.
در بخش سوم این گزارش آمده است میزان وام‌های فعال شرکت‌های دانش‌بنیان در سیستم بانکی در انتهای سال ۱۴۰۰ حدود ۸۷ هزار میلیارد تومان بوده است. در مقایسه با مجموع کل وام‌های فعال بانک‌های کشور، سهم ۲.۱ درصدی دارد.
در مجموع حدود ۷۴ درصد شرکت‌های دانش‌بنیان هیچ گونه وام فعالی در سیستم بانکی ندارند و از طرفی شرکت‌های دارای وام فعال ۶ وام داشته‌اند و میانگین میزان مانده بدهی وام‌های فعال این شرکت‌ها حدود ۴۱ میلیارد تومان بوده است.
طبق بررسی‌های صورت گرفته مجموع دانش‌بنیان‌ها که برای دریافت وام در سال ۱۴۰۰ به نهادهای تأمین مالی مانند بانک، صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق‌های پژوهش و فناوری مراجعه کرده‌اند، کمتر از نیمی از شرکت‌ها بوده است و این در حالی است که بخش قابل توجهی از این شرکت‌ها و کسب و کارهای کوچک و متوسط، نبود نقدینگی برای تولید را چالش اصلی‌شان عنوان کردند.
در این بخش آمده که تعداد ۸۷ هزار و ۴۷۹ وام به شرکت‌های دانش بنیان اعطا شده که کل مانده وام بانک‌های کشور ۴ میلیون و ۱۶۰ هزار میلیارد تومان بوده است. همچنین ۲۸ هزار و ۲۶۸ میلیارد تومان وام به محصولات نوع یک و دو و ۹ هزار و ۱۵ میلیارد تومان به محصولات نوع یک وام اختصاص یافته است.
از سوی دیگر در این گزارش مشخص شده که هزار و ۶۷۸ شرکت حداقل یک وام فعال دارند و ۴ هزار و ۸۸۵ شرکت هیچ گونه وامی ندارند.
چهارم: ضمانت‌نامه‌ها در گزارش سالیانه زیست بوم شرکت‌های دانش بنیان
در بخش چهارم این گزارش ضمانت‌نامه‌های فعال بانک‌های کشور، ضمانت‌نامه و تعهدات فعال، ضمانت‌نامه تخصیصی به محصولات نوع یک و ضمانت‌نامه تخصیصی به محصولات نوع یک و دو مورد بررسی قرار گرفتند.
در بخش چهارم این گزارش آمده که میزان ضمانت‌نامه‌های فعال شرکت‌های دانش بنیان در سیستم بانکی در انتهای ۱۴۰۰ حدود ۵۵ هزار میلیارد تومان بوده است. معادل ۳.۱ درصد مجموع اقلام زیر خط ترازنامه‌های بانکی است و بخش عمده آن را تعهدات تشکیل می‌دهد.
در این بخش مشخص شده که ۵۴ هزار و ۸۷۵ میلیارد تومان ضمانت‌نامه و تعهدات فعال، یک میلیون و ۷۶۱ هزار میلیارد تومان ضمانت‌نامه‌های فعال بانکی، ۱۷ هزار و ۸۸۴ میلیارد تومان ضمانت‌نامه به محصولات نوع یک و دو و ۶ هزار و ۸۴۶ میلیارد تومان ضمانت به شرکت‌های دانش‌بنیان اختصاص یافته است.
عموم شرکت‌های دانش‌بنیان کمتر از ۱۰ ضمانت‌نامه بانکی فعال دارند که میانگین ارزش هر یک از آنها در حدود ۱.۳ میلیارد تومان است. در سال ۱۴۰۰ مجموعاً مبلغ دو هزار و ۱۸۲ هزار میلیارد تومان به ۵۰۸ شرکت دانش بنیان وام پرداخت شده است.
بخش پنجم: بررسی چک برگشتی در گزارش سالیانه زیست‌بوم شرکت‌های دانش‌بنیان
در این بخش تعداد شرکت‌های استعلام شده مجموع مبالغ چک‌های برگشتی، تعداد شرکت‌های دارای چک برگشتی و تعداد چک‌های برگشتی تعیین شده است. در این گزارش ذکر شده که از ۶ هزار و ۵۶۳ شرکت، ۳۷۷ شرکت دارای چک برگشتی بوده و مجموع مبالغ چک‌های برگشتی هزار و ۴۲ میلیارد تومان بوده است.
در بخش دیگری از این گزارش آمده که چک‌های برگشتی شرکت‌های دانش‌بنیان با حذف اثر تورم علیرغم افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان نزولی شده که به نظر می‌رسد از نتایج اجرای قانون جدید چک باشد.
همچنین در گزیده‌ای از بخش پنجم این گزارش ذکر شده از این مبالغ، چک‌های برگشتی اکثر شرکت‌های دانش‌بنیان کمتر از یک میلیارد تومان بوده است، اما یکی از شرکت‌ها به تنهایی حدود ۲۳۰ فقره چک برگشتی به مبلغ بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان و شرکت دیگری حدود ۹۰ فقره چک برگشتی به مبلغ ۸۰ میلیارد تومان دارد که با چشم‌پوشی از این دو شرکت، بهبود قابل توجهی در رفتار اعتباری شرکت‌های دانش‌بنیان مشاهده می‌شود.
بخش ششم: بررسی رتبه‌بندی در گزارش سالیانه زیست‌بوم دانش‌بنیان
در این بخش بیشترین میزان وام فعال در انتهای سال ۱۴۰۰، بیشترین میزان ضمانت‌نامه و تعهد فعال شرکت‌ها، بیشترین درآمد عملیاتی در سال ۹۹ و بیشترین درآمد مشمول معافیت‌های مالیاتی و درآمدهای مالیاتی مورد بررسی قرار گرفتند.
