به گزارش ایران اکونومیست، به گفته کریم زبیدی، مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران هم‌اکنون میانگین ضریب برداشت از مخازن نفتی یا همان ضریب بازیافت نفت خام کشور حدود ۲۳.۴ درصد است. ضریب بازیافت یعنی درصدی از نفت یک مخزن نفتی که به‌صورت طبیعی قابل استخراج است. به عبارتی دیگر هم‌اکنون از هر ۱۰۰ بشکه نفت خام ایران تنها حدود ۲۳ بشکه قابل برداشت است و ۷۷ بشکه برای همیشه زیر خاک می‌ماند. ضمن آنکه، بسیاری از میدان‌های فعال نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و هر سال نه‌تنها از مقدار تولید آنها کاسته می‌شود، توقف سرمایه‌گذاری در بخش ضریب بازیافت، میزان ذخایر قابل استخراج آنها را نیز کاهش می‌دهد و در صورت غفلت، در سال‌های آینده میانگین ضریب بازیافت حتی کمتر از ۲۳.۴ درصد می‌شود.
از این رو، افزایش ضریب بازیافت نفت خام در صنعت نفت ایران یک الزام است و هر صدم درصد افزایش آن اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا به ثروت کشور و حجم نفت قابل برداشت از مخازن کمک می‌کند. همچنین توجه به این مسئله می‌تواند قدرت ما را در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) افزایش دهد و هم به لحاظ راهبردی جایگاه ما را در دنیا ارتقا ببخشد، اما با توجه به اینکه عمده مخازن نفت خام کشور در طول سال‌ها شاهد افت فشار شده‌اند و نیروی طبیعی موجود در این مخازن برای تولید کافی نیست، استفاده از روش‌های ازدیاد برداشت برای مخازن کشور ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. از این رو شرکت ملی نفت ایران با هدف افزایش بهره‌دهی چاه‌های نفت و گاز و به تبع افزایش ذخایر برای نخستین بار در صنعت نفت به‌دنبال راه‌اندازی یک مرکز مدرن ازدیاد برداشت در استان خوزستان و در شهرستان اهواز است.
هفته گذشته محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران خبر راه‌اندازی این مرکز را در نخستین کنفرانس ملی افزایش بهره‌دهی چاه‌های نفت و گاز با همکاری دانشگاه صنعتی شریف، اعلام کرد و از کسب مجوز از هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران خبر داد و گفت: این اقدام همسو با تقویت و توسعه فعالیت‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی مربوط به مباحث ازدیاد برداشت (IOR و EOR) در سطح شرکت ملی نفت ایران، عملیاتی شده و گامی در جهت ارتقای بخش بالادستی صنعت نفت است.
کارشناسان بر این باورند که راه‌اندازی این مرکز، علاوه بر انجام فعالیت‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی موجب برقراری ارتباطات گسترده و کاربردی بین پژوهشگران دانشگاهی و بخش‌های عملیاتی صنعت نفت می‌شود که نتیجه آن در نهایت تولید ثروت برای صنعت نفت، دانشگاه‌ها و کل کشور خواهد بود.
سرعت‌بخشی به روند انجام آزمایشات مخزنی
علیرضا دانشی، مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، درباره اهمیت راه‌اندازی چنین مرکزی می‌گوید: این اقدام جهادی و انقلابی برای نخستین‌بار است که در صنعت نفت محقق شده و به‌طور قطع می‌تواند دستاوردهای مهمی به همراه داشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: نتایج و ثمرات راه‌اندازی این مرکز که ارتباط و تعامل نزدیک‌تر و بیشتر مراکز علمی، دانشگاهی و دانش‌بنیان با مجموعه نفت را به همراه دارد، در آینده کاملاً مشهود خواهد بود.
مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب با بیان اینکه هم‌اکنون در مناطق نفت‌خیز جنوب انواع فعالیت‌های مرتبط با چاه از جمله آزمایش‌های درون چاهی، پردازش اطلاعات، مدلسازی، طراحی طرح جامع توسعه میدان و... انجام می‌شود، اظهار کرد: گاهی در مدلسازی انجام آزمایش‌های فوری در کوتاه‌ترین زمان ممکن لازم است که وجود چنین مرکزی می‌تواند بسیار تسهیل‌کننده امور و کارگشا باشد.
دانشی این امر را نماد عزم جدی شرکت نفت برای توسعه دانش ازدیاد برداشت و فناوری‌های مربوط از طریق تأسیس یک مرکز مدرن و جامع و با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز علمی دانست و عنوان کرد: شرکت‌های تابعه در این باره مکلف به همکاری هستند. شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در این مسیر همه تلاش خود را به کار می‌بندد.
پیشران توسعه غرب کارون
بر اساس اطلاعات موجود، اگرچه میانگین ضریب بازیافت نفت خام میدان‌های ایران حدود ۲۳.۴ درصد است، اما شرایط بعضی از میدان‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری جدی‌تر است. از جمله در میدان‌های نفتی غرب کارون که ضریب بازیافت زیر ۱۰ درصد است. البته ویژگی‌های سنگ و سیال و رفتار مخزن در میزان ضریب بازیافت و روش ازدیاد آن مؤثر است، اما منطقی نیست که بیش از ۹۰ درصد از نفت این میدان‌ها برای همیشه زیرزمین بماند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت‌خام جهان، به واسطه سرمایه‌گذاری در این زمینه، به ارقام بالاتری از ضریب بازیافت دست یافته‌اند. از جمله میدان قوار عربستان که در سال‌های اخیر ضریب بازیافت مخزن به ۵۰ درصد رسیده و اکنون نیز با طرح‌ها و فناوری‌های مدرن‌تر، این کشور در تلاش است ضریب بازیافت میدان را به ۷۰ درصد افزایش دهد.
در این باره، ابوذر شریفی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت معتقد است که این مرکز می‌تواند عقب‌ماندگی‌های تاریخی را تا حد امکان رفع کند و در توسعه میدان‌های غرب کارون بیش از پیش کمک‌کننده باشد.
وی گفت: از آنجا که الگوی تازه قراردادهای نفتی انعطاف بیشتری نسبت به دیگر الگوهای قراردادی دارد گاهی می‌توان تغییراتی را در الگوی توسعه‌ای میدان ایجاد کرد از این رو شرکت متن تلاش می‌کند تا با انجام فعالیت‌های آزمایشی و فناورانه در مراکز ازدیاد برداشت، روند توسعه میدان‌ها را بهبود بخشد.
مدیرعامل شرکت متن، راه‌اندازی مرکز مدرن ازدیاد برداشت در اهواز را اقدامی هوشمندانه خواند و افزود: گاهی حمل‌ونقل نمونه‌های آزمایشگاهی و مغزه‌ها به‌دلیل بعد مسافت کار پر ریسکی می‌شود و ممکن است نمونه‌ها آسیب ببینند، اما وجود یک مرکز در نزدیکی محل توسعه با وجود استعداد نیروی انسانی زیادی که در خوزستان است بسیار راهگشاست و امید است که به بهبود شرایط کمک کند.
ایجاد یکپارچگی کاری و مهارتی میان صنعت و دانشگاه
سید ابوالحسن محمدی، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری نفت و گاز زاگرس جنوبی نیز درباره راه‌اندازی مرکز ازدیاد برداشت در اهواز تصریح کرد: اهواز مرکز نفت ایران است. تجارب زیادی دارد. انواع چاه‌ها و مخازن در این منطقه نفت‌خیز وجود دارد و به‌طور حتم با راه‌اندازی این مرکز شاهد یکپارچگی کاری و مهارتی هم خواهیم بود.
وی بحث مهارت‌آموزی در منطقه‌ای مانند خوزستان به‌دلیل وجود تنوع بالا در انواع چاه‌ها، وجود دانشگاه‌ها و متخصصان ویژه را مهم دانست و تأکید کرد: شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب همانند دانشگاهی است که می‌تواند در بحث مهارت آموزی کمک‌کننده باشد. زیرا هم توان علمی دارد و هم تجهیزات فوق‌العاده.
مدیرعامل شرکت بهره‌برداری نفت و گاز زاگرس جنوبی اظهار امیدواری کرد که تأسیس این مرکز بتواند یکپارچگی، مهارت‌آموزی و مدیریت دانش را به همراه داشته باشد. البته ناگفته نماند که این امر در گرو ارتباط و همکاری سازنده صنعت نفت، دانشگاه‌ها و مراکز علمی است.
مرکز مدرن ازدیاد برداشت، حلقه اتصال دانش‌بنیان‌ها و صنعت نفت
عبدالله عذاری اهوازی، مدیرعامل شرکت نفت و گاز اروندان ضمن ابراز خرسندی از راه‌اندازی مرکز مدرن ازدیاد برداشت در پایتخت نفت ایران اظهار کرد: این مرکز می‌تواند حلقه اتصال مراکز دانش‌بنیان با صنعت نفت و گامی کلیدی در ایجاد هم‌گرایی در مراکز علمی و دانش‌بنیان کشور باشد.
وی از سرمایه‌گذاری ناکافی در صنعت نفت و نزدیک شدن به نیمه دوم عمر مخازن کشور، به‌عنوان هشداری برای انجام اقدام‌های جدی‌تر در افزایش ضریب برداشت از مخازن نفتی و گازی یاد کرد و گفت: هر یک درصد افزایش ضریب برداشت از مخازن، می‌تواند نزدیک به ۴۰۰ میلیارد دلار ثروت‌آفرینی برای کشور حاصل کند.
به گفته مدیرعامل شرکت نفت و گاز اروندان، از میان روش‌های مخزن محور، تأسیسات محور و چاه محور که به منظور افزایش ضریب برداشت به کار می‌آید، روش چاه‌محور به علت صرف زمان و هزینه بسیار کمتر مورد توجه قرار دارد. در تحقق این اهداف و حصول حداکثر نتیجه، راهبرد درست اتخاذ شده شرکت ملی نفت ایران، به میدان آوردن دانشگاه‌ها و مراکز و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی است.
وی اظهار امیدواری می‌کند که بتوان از این مرکز به‌عنوان ابزاری برای تبدیل دانش و تجربیات کسب شده به فناوری و استفاده صنعتی از توان علمی موجود، کسب دانش فنی تولید صنعتی محصولات و روش‌های مدرن و انتقال دانش فنی به میدان‌های نفتی برای افزایش ضریب برداشت از مخازن، بهره برد.
رابطه متقابل راه‌اندازی مرکز ازدیاد برداشت و افزایش درآمدهای کشور
علیرضا مهدی‌زاده، مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره ایران نیز از ساخت مرکز ازدیاد برداشت در اهواز به‌عنوان یکی از اقدام‌های مهم و اثرگذار در حوزه افزایش ضریب بازیافت نفت یاد کرد و گفت: با توجه به اینکه هم‌اکنون ضریب برداشت از چاه‌های نفت و گاز با نرم جهانی تفاوت قابل توجهی دارد، تأسیس و راه‌اندازی این مرکز می‌تواند به مقدار قابل‌توجهی به درآمدهای نفتی کشور بیفزاید.
وی اعلام کرد: در سال‌های اخیر، به‌کارگیری روش‌های ازدیاد برداشت، کمتر مورد توجه بوده که با پیگیری مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران این فعالیت‌ها دوباره احیا شده و امید می‌رود به‌زودی شاهد اثرگذاری آن در میزان بازدهی و تولید چاه‌های نفتی و گازی کشور باشیم.
ازدیاد برداشت، نیاز مبرم میدان‌های نفت و گاز
مهدی‌زاده نیز ازدیاد برداشت را نیاز روز و مبرم میدان‌های نفت و گاز خواند و تصریح کرد: با توجه به عمر بالای مخازن نفت و گاز استفاده از روش‌های فرازآوری مصنوعی اولویتی ضروری است.
وی اظهار کرد: بدون‌شک همه شرکت‌های بهره‌بردار از وجود چنین مرکز ازدیاد برداشتی حمایت خواهند کرد، همان‌طور که شرکت نفت مرکزی حمایت و در جهت تقویت آن تلاش می‌کند.
به گفته مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره ایران، عمده چاه‌های نفت کشور در مناطق نفت‌خیز جنوب قرار دارد. قریب به ۶ هزار حلقه چاه که عدد قابل توجهی است. از این رو حضور چنین مرکزی در اهواز کمک می‌کند تا مناطق نفت‌خیز کشور قطب و مرکزیت ایجاد کند و در کنار دانشگاه صنعت نفت به‌عنوان قطب مهندسی نفت، تولید سینرژی و هم‌افزایی کند. در ضمن نفت مرکزی از سمت کرمانشاه، ایلام، لرستان و شمال خوزستان به این مرکز نزدیک است و می‌تواند از توان دانشی و علمی آن بهره ببرد.
سه‌چهارم ذخایر نفتی ایران در خطر است
طبق اعلام وزارت نفت، پیچیدگی ساختار مخازن ایران و نبود سرمایه‌گذاری مناسب در توسعه میدان‌های نفتی کشور دو عامل مهم در کاهش تولید نفت ایران به‌ویژه در سال‌های اخیر بوده‌اند، به‌طوری که هم‌اکنون شاهد کاهش طبیعی تولید نفت از میدان‌های خشکی و فراساحل کشور هستیم، از این رو در صورت توجه نکردن به مقوله ازدیاد برداشت نفت، تبعات منفی ناشی از این کاهش تولید تا سال‌ها دامنگیر صنعت نفت و در نتیجه اقتصاد کشور خواهد بود. حساسیت این امر از آنجا بیشتر نمایان خواهد شد که بدانیم با وجود گذشت بیش از ۱۱۰ سال از تولید نفت در ایران، تنها کمی بیشتر از یک‌سوم ذخایر نفت برداشت شده، از این رو ضروری است که در این حوزه اقدام جهادی شکل بگیرد.
خوشبختانه با نظر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و مصوبه هیئت مدیره همسو با تحقق این مهم، به‌زودی یک مرکز مدرن ازدیاد برداشت برای نخستین‌بار در پایتخت نفت ایران راه‌اندازی می‌شود. این مرکز می‌تواند ضمن تأمین نیازهای پژوهشی بخش بالادستی صنعت نفت، در زمینه تربیت سرمایه انسانی ماهر، انجام طرح‌های تحقیقاتی و کاربردی و با داشتن آزمایشگاه‌های مجهز حتی در انجام تحقیقات پایه‌ای موفق عمل کند، ضمن اینکه می‌تواند به کاهش هزینه تحقیقات و بهبود سرعت انجام پروژه‌ها هم کمک شایانی کند.
برآیند دیدگاه‌هی مدیران صنعت نفت نیز این است که با راه‌اندازی این مرکز و با بهره‌گیری از دانش و تجربه دو قطب صنعت نفت و دانشگاه می‌توان برای بازگرداندن و بالفعل کردن ثروت نهفته در دل زمین حداکثر استفاده را برد. این درحالی است که اگر در زمان مناسب، سرمایه‌گذاری‌های لازم انجام نشود و مانند گذشته فرصت را از دست بدهیم، حدود سه‌چهارم ذخایر نفتی ایران می‌تواند برای همیشه در دل زمین مدفون بماند و در آینده نیز هرگز قابل استخراج نباشد.
