تأمین معیشت مردم سیستان در گرو "احیای هامون"

داوود میرشکار؛ مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی ایران اکونومیست درباره خشکی تالاب هامون اظهار کرد: وضعیت تالاب هامون به دلیل نبود آب بسیار اسفناک و از نظر زیست محیطی نامطلوب است؛ زمانی که وضعیت زیست‌محیطی یک تالاب نامطلوب باشد، زندگی برای افراد حاشیه‌نشین آن نیز سخت می‌شود چرا که تالاب‌ها بار سنگینی در تأمین معیشت جوامع محلی کنار خود بر عهده دارند.

معیشت 3 دسته از مردم به‌واسطه خشکی تالاب نابود شده است

وی ادامه داد: در گذشته و در زمانی که تالاب پرآب بود، معیشت چند دسته از مردم به تالاب وابسته بود که یکی از این گروه‌ها، دامپروران بودند؛ ما دامپروری را هم در حاشیه تالاب و هم در تختک‌هایی که در تالاب هستند، داشتیم. در حال حاضر به واسته خشک شدن تالاب، تختک‌نشینان (افرادی که در بلندی‌های میان دریاچه هامون زندگی می‌کنند) مجبور شده‌اند آب مورد نیاز دام را از خارج از تالاب تأمین کرده یا چاهک‌هایی را در خود تالاب بزنند که این چاه‌ها نیز عمدتاً به آب شور زیرسطحی می‌رسد که برای دام مناسب نیست.

مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان با اشاره به نقش تالاب در تأمین علوفه دام‌ها تصریح کرد: در گذشته که تالاب هامون، آب داشت نه تنها علوفه مورد نیاز دامپروران حاشیه تالاب بلکه علوفه استان‌های مجاور را نیز تأمین می‌کرد اما الان تختک‌نشینان و حاشیه‌نشینان مجبور هستند که علوفه را از استان‌های همجوار وارد کنند که این کار برای آن‌ها به صرفه نیست و می‌توان گفت که خشکی تالاب دامپروری را از بین برده است.

میرشکار با بیان اینکه صیادان دومین گروهی هستند که خشکی تالاب معیشت آن‌ها را از بین برده است، گفت: به این دلیل که ماهیت تالاب هامون سیلابی بود و هر ساله سیلاب‌ها مقدار زیادی مواد مغذی را وارد آن می‌کردند؛ دریاچه هامون محیط بسیار مناسبی برای تولید آبزیان بود و سرعت تولید‌مثل ماهی‌ها در هامون نیز بالاتر از فضاهای آبی دیگر بود، صیادان سالانه هزاران تن ماهی از تالاب صید می‌کردند اما خشکی هامون، معیشت آن‌ها و گونه‌های مختلف آبزیان تالاب را نابود کرد.

وی افزود: برخی از این صیادان به آبزی‌پروری در کنار تالاب روی آورده و آبزی‌پروری می‌کنند اما برای تأمین آب مورد نیاز، بازهم با مشکل مواجه هستند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان با اشاره به متضرر شدن صنعت گردشگری در استان به واسطه خشکی هامون تصریح کرد: تالاب هامون و اطراف آن جاذبه گردشگری استان بود که خشک شدن تالاب باعث شد تا این مزیت نیز از بین برود.

'تنگه اُحد نظام' درحال خالی شدن!

میرشکار گفت: خشکی تالاب باعث شده تا متأسفانه روند مهاجرت از سیستان و بلوچستان تسریع شود و سیستانی که 'تنگه اُحد نظام' است، در حال خالی شدن است؛ آن‌ها که مانده‌اند نیز با چالش‌های معیشتی متفاوتی دست و پنجه نرم می‌کنند، چالش‌هایی که اگر درصد کمی از آن‌ها به پایتخت‌نشینان برسد، تحمل آن را ندارند و نارضایتی شکل می‌گیرد.

وی با اشاره به دیگر چالش‌های سیستان و بلوچستان متذکر شد: معضل ریزگردها، نداشتن قوت روزانه و نبود شغل از جمله این چالش‌ها هستند. کمبود شغل در استان نه تنها برای جوانان بلکه برای پا به سن گذاشته‌ها نیز وجود دارد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان با اشاره به نقش خشکی تالاب در تشدید طوفان ریزگردها گفت: زمانی که تالاب پرآب بود، وزش بادهای 120 روز در سیستان که از روی هامون می‌گذشت، هوا را تلطیف می‌کرد اما خشک شدن تالاب تنها ریزگردها را بلند می‌کند. علاوه بر ریزگرد، شن‌های روان نیز مردم استان را درگیر کرده است.

آب ژرف و انتقال آب، راهکارهای خروج استان از کم‌آبی هستند

میرشکار درباره راهکارهای خروج سیستان از کم‌آبی گفت: به این دلیل که سیستان برای نظام اهمیت ویژه‌ای دارد، ما برای تأمین آب شرب و آب مورد نیاز صنعت استان باید اقدامات لازم را انجام دهیم. از جمله این اقدامات احداث چاه‌های ژرف و شیرین‌سازی آب آن‌هاست که در حال انجام شدن است؛ مصوبه دیگری نیز مبنی بر انتقال آب دریای عمان به سیستان وجود دارد که تأمین اعتبار آن انجام شده و در مرحله گزارش ارزیابی زیست محیطی است. امیدواریم که این روند نیز تسریع یابد تا به‌زودی معضل کم‌آبی در استان حل شود.

وی افزود: امیدواریم که از پروژه انتقال آب، حق‌آبه‌ای نیز به هامون تعلق بگیرد اما اولویت در فازهای اول، تأمین آب شرب استان هست.

مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان استفاده از پساب‌ها را یکی از رسالت‌های محیط زیست دانست و تأکید کرد: درصدد هستیم تا سیستم بازچرخانی آب و استفاده از آب‌های خاکستری را نیز در استان‌ راه بیندازیم تا بتوانیم به نحو احسن از منابع آبی خود استفاده کنیم. ما در کشور، هدررفت فاضلاب را داریم که باید از آن جلوگیری کرد.

پایداری آب‌های ژرف برای ما ثابت نشده است

میرشکار درباره چاه‌های ژرف سیستان توضیح داد: معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری و شرکت آب منطقه‌ای اقدامات قابل تقدیری را در بهره‌برداری از آب‌های ژرف انجام داده‌اند اما چیزی که برای محیط زیستی‌ها مهم است این است که اگر قرار است بهره‌برداری از آب‌های ژرف صورت گیرد، باید پایداری آن‌ها اثبات شود تا بتوانیم به صورت پایدار از این منابع استفاده کنیم و استفاده از آن‌ها مشکلات جدیدتری را ایجاد نکند.

وی ادامه داد: در حال حاضر برای استفاده از آب ژرف برای تأمین آب شرب استان موافقت شده است و ما نیز از آن استقبال کردیم اما این بهره‌برداری باید منوط به این باشد که همکاران ما در سایر ارگان‌ها اطلاعات کاملی را در اختیار سازمان قرار دهند و در نشست‌های کارشناسی و مدیریتی ما را اقناع کنند که این منابع پایدار هستند و در دراز مدت آسیبی به سرزمین ما وارد نمی‌کنند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: متأسفانه اقناع‌سازی سازمان حفاظت محیط زیست هنوز انجام نشده و با توجه به اینکه نگاه دکتر سلاجقه نیز این بوده که اطلاعات به دست ما برسد، هنوز این اتفاق نیفتاده است.