به گزارش گروه علم و آموزش ایران اکونومیست، آلفرد نوبل (۱۸۳۳ تا ۱۸۶۹) شیمی‌دان، مهندس، مخترع و تاجر سوئدی و مالک کارخانه اسلحه‌سازی بوفور سوئد، کمی قبل از مرگ در ۲۷ نوامبر ۱۸۹۵ سومین و آخرین وصیت نامه خود را نوشت و در آن ۹۴ درصد از اموالش (۳۱ میلیون کرون سوئد مطابق با ۱۸۶ میلیون دلار آمریکا به تاریخ ۲۰۰۸) را به اهدای پنج جایزه در رشته‌های شیمی، فیزیک، زیست‌شناسی یا پزشکی، ادبیات و صلح اختصاص داد.
همچنین جایزه‌ای که امروزه از آن به عنوان نوبل اقتصاد یاد می‌شود، از سال ۱۹۶۸ راه اندازی و اولین دوره آن یک سال بعد اهدا شد. این جایزه به یاد نوبل هر سال به پژوهشگران برجسته علم اقتصاد اعطا می‌شود و هزینه آن را بانک مرکزی سوئد تامین می‌کند.
با اینکه عمل به وصیت نوبل دشوار بود، بنیاد نوبل در سال ۱۸۹۷ تشکیل شد تا هم بر روند هزینه‌کرد اموال و هم برگزاری جایزه نظارت کند. بنیاد نوبل همچنین نهادهای مختلفی را مسئول بررسی و تعیین برنده هر کدام از جوایز کرد. زیرا نوبل در وصیت‌نامه خود به صورت کلی دریافت کنندگان جوایز را به این شکل معرفی کرده است: یک فرد که مهم‌ترین کشف یا اختراع را در زمینه علوم فیزیک، یک فرد که مهم‌ترین کشف یا ارتقا را در زمینه شیمی، یک فرد که مهم‌ترین اقدام را در زمینه داروسازی یا فیزیولوژی و فردی که بهترین اثر را در زمینه ادبیات آفریده است. همچنین فردی که مهم‌ترین اقدام را در زمینه نزدیکی ملت‌ها، کاهش یا محو دشمنی‌ها یا برای ارتقا و حفظ وحدت و صلح انجام داده باشد.
جایزه نوبل؛ ۹۷۴ فرد و ۲۸ نهاد برنده در ۱۲۰ سال برگزاری
بنیاد نوبل کمیته نروژی را مسئول انتخاب برنده نوبل صلح کرد، جایزه پزشکی نوبل توسط دانشگاه علوم پزشکی کارولینسکا سامان می‌گیرد. فرهنگستان علوم پادشاهی سوئد نیز برندگان دو جایزه شیمی و فیزیک را تعیین می‌کند. جایزه نوبل ادبیات نیز توسط فرهنگستان سوئد (در واقع فرهنگستان زبان و ادب سوئد) انتخاب می‌شود.
این بنیاد دستورالعمل مشخصی را در مورد نحوه تقسیم اعطای نوبل در سال ۱۹۰۰ تدوین کرد و این دستورالعمل به تایید شاه اسکار دوم پادشاهی سوئد نیز رسید. با وجود صراحت وصیت نامه نوبل، اولین جایزه در سال ۱۹۰۱ و پنج سال بعد از درگذشت وی اهدا شد. این جایزه از آن زمان تاکنون هرساله غیر از سال‌های جنگ‌های جهانی یعنی ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ و ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ (و سال‌هایی که جایزه در یکی از بخش‌ها برنده نداشته است) طی بیش از ۱۲۰ سال برگزار شده و در مجموع با احتساب افرادی که بیش از یک بار جایزه نوبل را دریافت کرده‌اند، ۹۴۷ فرد و ۲۸ نهاد منتخب نوبل در رشته‌های مختلف بوده اند. ارزش جایزه نوبل در سال ۲۰۲۱ و با توجه به درآمدهای بنیاد نوبل حدود ۱۰ میلیون کرون سوئد (تقریبا یک میلیون دلار آمریکا) بوده است.
اعلام جوایز؛ مهر ماه/اعطای جوایز؛ دسامبر (آذر/دی)
جوایز نوبل در سال جاری و بعد از دو سال کرونایی از سوم تا دهم اکتبر (۱۱ تا ۱۸ مهر ۱۴۰۱) اعلام می‌شود. بنیاد نوبل همچنین تصمیم گرفت مطابق سال‌های قبل از همه‌گیری کرونا هفته نوبل را در ماه دسامبر (آذر/دی) در استکهلم با حضور برندگان جوایز نوبل در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ (۱۳۹۹ و ۱۴۰۰) برگزار کند. مراسم اصلی اعطای جوایز در سالن کنسرت شهر استکهلم برگزار می‌شود.
اعلام جوایز نوبل مطابق معمول با برنده جایزه پزشکی روز دوشنبه (سوم اکتبر، ۱۱ مهر) ساعت ۱۱:۳۰ به وقت محلی (ساعت ۱۴ به وقت تهران) در دانشگاه علوم پزشکی کارولینسکا آغاز می‌شود.
جایزه فیزیک، جایزه بعدی است که برنده آن روز سه‌شنبه (چهارم اکتبر، ۱۲ مهر) ساعت ۱۱:۴۵ به وقت محلی (۱۴:۱۵ به وقت تهران) در فرهنگستان علوم پادشاهی سوئد اعلام خواهد شد.
در ادامه برنده جایزه شیمی روز چهارشنبه (پنجم اکتبر، ۱۳ مهر) ساعت ۱۱:۴۵ به وقت محلی (۱۴:۱۵ به وقت تهران) در فرهنگستان علوم پادشاهی سوئد معرفی می‌شوند.
جایزه ادبیات جایزه دیگری از مجموع جوایز نوبل است که برنده یا برندگان آن روز پنجشنبه (ششم اکتبر، ۱۴ مهر) ساعت ۱۳ به وقت محلی (۱۵:۳۰ به وقت تهران) در فرهنگستان سوئد معرفی می‌شوند.
روز جمعه (هفتم اکتبر) ساعت ۱۱ به وقت محلی (۱۳:۳۰ به وقت تهران) نیز بنیاد نوبل به معرفی برندگان جایزه صلح می‌پردازد که در کمیته نوبل نروژی معرفی می‌شود.
بنیاد نوبل بعد از تعطیلی روزهای شنبه و یکشنبه (هشتم و نهم اکتبر، ۱۶ و ۱۷ مهر) روز دوشنبه (یازدهم اکتبر، ۱۸ مهر) ساعت ۱۱:۴۵ به وقت محلی (۱۴:۱۵ به وقت تهران) برنده یا برگزیدگان جایزه اقتصاد را در فرهنگستان علوم پادشاهی سوئد معرفی می‌کند.
