به خاطر سودآور بودن واردات، نفوذ فناوری نداشتیم!

به گزارش ایران اکونومیست، ایران در کمربندی آلپ هیمالیا قرار دارد و از ۴۳ مخاطره‌ای که در دنیا موجود است، ۳۴ مورد آن در ایران رخ می‌دهد و متاسفانه مشکلی که در کشور وجود دارد، این است که ما به "پیشگیری بهتر از درمان است" اعتقادی نداریم.

این بی اعتقادی موجب شده که امروزه کشور در شدیدترین وضعیت محیط زیستی خود قرار بگیرد؛ طوفان‌های ریزگرد علاوه بر اینکه مرزهای جنوبی را درنوردیده، پایتخت نشینان را هم دچار کرده است، فرونشست‌های گاه و بی گاه زمین که دشت‌های کشور را مبتلا می‌کرد، حالا مرز شکنی کرده و به شهرها حمله ور شده است، سیلاب‌های مخرب نیز با شدت بیشتری خود را معرفی می‌کنند و در هر بار که اعلام حضور می‌کنند با خود خاک مستعد کشور را می‌برند.

نابودی تالاب‌ها و دریاچه‌ها، خشک شدن رودخانه‌های اصلی همه و همه ناشی از عواملی است که محققان این حوزه از آن با عنوان "عدم مدیریت منابع آبی" یاد می‌کنند. آنها معتقدند که هر چند دیر شده، ولی می‌توان با کاربرد فناوری‌های نوین از تخریب بیشتر جلوگیری کرد و همین محیط زیست موجود را برای نسل آینده حفظ و ابقا کرد.

این همان برنامه‌ای است که در کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری در حال اجرا است. به گفته دبیر این کارگروه، اگر ما پوشش جنگلی و مرتعی را حفظ می‌کردیم، شاهد رخدادهای سیلاب و فرسایشِ آبی خاکی نبودیم و دخالت‌هایی که در تغییر آورده‌های رودهای غربی کشور صورت گرفته و تغییراتی که به دلیل عدم آورد جریان دجله و فرات به اروندرود ایجاد شد، باعث رخدادهای گردوغبار شده و این‌ها همگی نشان از دخل و تصرف بدون برنامه و سخت شدن شرایط زندگی برای جوامع انسانی است.

دکتر ابراهیمی استفاده از فناوری را راهکاری مطمئن برای رفع چالش‌های زیست محیطی می‌داند، ولی یادآور می‌شود اینکه فناوری در بعضی حوزه‌­ها نفوذ نکرده، به دلیل سودآور بودن واردات بوده و این امر موجب شده تا کمتر به موضوع بهره‌گیری از پتانسیل و توان فناوری داخل در حل چالش‌های کشور، پرداخته شود.

***دکتر ابراهیمی دلیل محدودیت منابع آبی در مرزهای غربی کشور را احداث سدهای متعدد ذخیره‌­ای با اهداف مختلف از جانب کشور ترکیه دانست و یادآور شد: این سدها در سرشاخه رودهای دجله و فرات در قالب طرح‌ کلان کشاورزی ترکیه، احداث‌ شده و این امر موجب شده است که حقابه دجله و فرات تأمین نشود و به همین دلیل کانون‌های گردوغبار فعال‌شده‌اند. در واقع ایران نیز از نظر شرایط آب و هوایی، از این پس در مواجهه با گرد و غبارها، بسیار زیاد و مستمر خواهد بود به گونه‌ای که در کنار خشکسالی، عدم مدیریت جامع منابع آبی در کشورهای همسایه موجب شده که کشور ما دچار پدیده توسعه گردوغبار و ریز گرد حتی تا بخش­‌های مرکزی کشور باشد.

کاهش ۲۷ درصدی بارندگی و چالش‌های پیش روی ما

دکتر نادرقلی ابراهیمی در گفت‌وگو با ایران اکونومیست، ایران را کشوری که در منطقه خشک زمین قرار دارد و خشکسالی‌های دوره‌ای آن را تحت‌الشعاع و متأثر ساخته است، دانست و گفت: خشکسالی امسال شرایط ویژه‌ای را ایجاد کرده؛ چراکه در سال زراعی (از مهر سال گذشته تا مهر سال بعد) وضعیت بارش خوبی نداشته‌ و نخواهیم داشت، به‌گونه‌ای که تا ۲۷ فروردین‌ماه سال ۱۴۰۱ حدود ۲۷ درصد کاهش بارش را شاهد بودیم که درصد بالایی محسوب می‌شود. بر این اساس، اکثر استان‌های کشور به‌جز استان‌های شمال و بخشی از استان‌های غربی شرایط خاصی را تجربه خواهند کرد.

ابراهیمی اضافه کرد: بیشترین میزان کاهش بارش مربوط به استان ایلام با ۶۴ درصد کمتر از حد نرمال بوده و استان‌های "سمنان"، "کرمانشاه"، "خوزستان"، "خراسان رضوی" و "خراسان شمالی" در رتبه­‌های بعدی بیشترین میزان کاهش بارندگی را داشتند.

دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، خاطرنشان کرد: پدیده تغییر اقلیمی که جهان و ایران با آن مواجه است، موجب شده که ما در زمینه‌های مدیریت تأمین و مصرف بهره‌برداری از آب، مطالعات و اقدامات جدیدی داشته باشیم و در سال جاری نیز که مزین به شعار "تولید؛ دانش‌بنیان و اشتغال آفرین" است، ما را به سمت استفاده هرچه بیشتر از علم و دانش در بهره‌برداری بهینه از امکانات در دسترس، سوق می‌دهد.

ابراهیمی با بیان اینکه علم و فناوری به طور جدی و همه جانبه وارد برخی از حوزه‌های سیاستی و راهبردی کشور شده است، خاطرنشان کرد: بخشی از دلایل عدم نفوذ فناوری در بعضی حوزه‌­ها به دلیل سودآور بودن واردات بوده و این امر موجب شده تا کمتر به موضوع بهره‌گیری از پتانسیل و توان فناوری داخل در حل چالش‌های کشور، پرداخته شود.

مشاور معاون علمی و فناوری رئیس جمهور در امور آب تأکید کرد: آنچه در حوزه آب، فرسایش، محیط‌زیست و خشکسالی با آن مواجه هستیم، شرایطی است که در غرب کشور به‌ویژه در حوضه‌­های آبخیز دجله و فرات و منطقه بین‌النهرین به واسطه برخی اقدامات کشورهای همسایه، محدودیت شدید و عدم مدیریت جامع منابع آب در مرزهای غربی کشور ایجاد شده است.

وی دلیل این محدودیت منابع آبی در مرزهای غربی کشور را احداث سدهای متعدد ذخیره‌­ای با اهداف مختلف از جانب کشور ترکیه دانست و یادآور شد: این سدها در سرشاخه رودهای دجله و فرات در قالب طرح‌ کلان کشاورزی ترکیه، احداث‌ شده و این امر موجب شده است که حقابه دجله و فرات تأمین نشود و به همین دلیل کانون‌های گردوغبار فعال‌شده‌اند.

دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با تأکید بر اینکه به همین دلیل ایران نیز از نظر شرایط آب و هوایی، در مواجهه با گرد و غبارهای بسیار زیاد و مستمر خواهد بود، گفت: در کنار خشکسالی، عدم مدیریت جامع منابع آبی در کشورهای همسایه موجب شده که ایران دچار پدیده توسعه گردوغبار و ریز گرد حتی تا بخش­‌های مرکزی کشور باشد.

وی ادامه داد: از سوی دیگر ما شاهد یکسری بارندگی‌هایی با شدت زیاد در کوتاه‌مدت به‌ویژه در بهمن و اسفند در مناطق جنوبی کشور بودیم. این پدیده موجب بروز سیلاب‌های گسترده و حجم زیاد سیلاب‌های مخرب شده است و این پدیده سبب شد مقادیر زیادی آب شیرین به همراه حجم زیادی از خاک مستعد، به دریا وارد شود.

ابراهیمی این‌ها را از تأثیرات عدم مدیریت و بهره‌­برداری درست از منابع طبیعی و منابع پایدار تولید دانست و با تأکید بر اینکه این معضلات تحت تأثیرات اقدامات بشری بوده است، تأکید کرد: اگر ما پوشش جنگلی و مرتعی را حفظ می‌کردیم، شاهد رخدادهای سیلاب و فرسایشِ آبی خاکی نبودیم؛ چراکه با دخالت‌هایی که در تغییر آورده‌های رودهای غربی کشور صورت گرفته و تغییراتی که به دلیل عدم آورد جریان دجله و فرات به اروندرود ایجاد شد، باعث رخدادهای گردوغبار شده و این‌ها همگی نشان از دخل و تصرف بدون برنامه و سخت شدن شرایط زندگی برای جوامع انسانی است.

ورود دانش برای حل معضلات محیط‌زیستی

دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با بیان اینکه ورود فرهنگ، علم و دانش به عرصه‌های محیط‌زیستی می‌تواند در کاهش معضلات این حوزه مؤثر باشد، خاطرنشان کرد: در این راستا امکان استفاده از فناوری‌های جدید و دانش بومی به‌صورت گسترده در حل بسیاری از مشکلات و معضلات وجود دارد و استفاده شده است.

ابراهیمی با تأکید بر اینکه در این راستا در بخش‌های مختلف از فناوری‌های متنوعی استفاده‌شده است، یادآور شد: با اقدامات نوآورانه حداکثر استفاده از نزولات جوی در جهت استفاده حداکثری از آب‌های جاری در مناطق مختلف فراهم می‌­شود، ضمن آنکه راهکارهای ارزشمندی برای استفاده از آب‌وخاک شور، مدیریت بیابان‌ها و شن‌زارها و استفاده از آب دریا برای شرب وجود دارد.

وی به برخی از این پروژه‌ها در راستای کاهش و حل معضلات زیست‌محیطی اشاره کرد و گفت: مهم‌ترین پروژه‌هایی که تاکنون به اجرا درآمده و در دست توسعه است، استفاده از ابزار و تجهیزات فنی برای تولید آب شیرین از خلیج‌فارس و دریای عمان است که تاکنون در سامانه‌­های نمک‌­زدایی از تجهیزات وارداتی استفاده می‌شد، ولی در حال حاضر با مشارکت شرکت‌های دانش ­بنیان، جایگزینی نمونه‌­های تجهیزات داخلی به جای نمونه‌­های وارداتی در برنامه اقدام شرکت‌­های تولیدکننده آب شیرین قرار گرفته است.

ابراهیمی اضافه کرد: در پروژه آب‌شیرین‌کن‌ها به دنبال فناوری‌هایی هستیم که حداکثر استفاده از آب‌های جنوب و شمال کشور برای نمک‌زدایی و افزایش راندمان و تولید حداقل پساب را در پی داشته باشد.

وی، انواع غشا، مخازن تحت فشار، پمپ‌های فشارقوی و توربوشارژر با حداکثر صرفه‌جویی در مصرف انرژی را از جمله فناوری‌های مؤثر در این حوزه نام برد و گفت: تولید این ادوات سخت ‌افزاری و نرم‌افزاری در کشور باعث ایجاد اشتغال و ثروت آفرینی و جلوگیری از صرف هزینه‌های بالا و ارزبری خواهد شد که تولید این تجهیزات در کشور آغاز و تجاری شده است.

ابراهیمی، تجاری‌سازی و کاهش واردات تجهیزات موردنیاز آب‌شیرین‌کن‌های استان‌های جنوبی را یکی از اقدامات این ستاد ذکر کرد و افزود: در حوزه آب‌شیرین‌کن‌ها چندین سال است که همه دنیا از این فناوری­‌ها برای تولید آب شرب استفاده می‌کنند و در منطقه خلیج‌فارس به‌ویژه کشورهای حاشیه جنوب خلیج‌فارس در استفاده از سیستم‌های آب ­شیرین‌­کن وارداتی از ایران جلوتر هستند که به همت جوانان ایرانی در زمینه ساخت داخل، شرایط مناسبی برای تولید آب شیرین در سواحل جنوب کشور فراهم شده است.

دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب خشکسالی فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی خاطرنشان کرد: طبیعتاً هر سیستم آب‌شیرین‌کنی، در فرآیندهای خود پساب تولید می‌کند و راهکاری برای کاهش و به حداقل رساندن این پساب‌­ها احصا شده است، ولی در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، پساب این سیستم‌ها به طور گسترده وارد دریا شده و شرایط زیست­ محیطی را بحرانی کرده است.

به گفته وی، محققان کشور به فناوری‌های نمک زدایی بدون پساب در این حوزه دست‌یافته‌اند و در مناطقی از کشور پایلوت‌هایی در حال اجرا است.

وی تولید انواع غشاهای آب‌شیرین‌کن‌ها به‌ویژه غشاهای سرامیکی با فناوری بالا را نمونه دیگری از اقدامات این حوزه دانست و یادآور شد: این دستاورد در شهر "معلم کلایه" استان قزوین در حد پایلوت مورد استفاده قرار گرفته و دستاوردهای خوبی داشته و امیدواریم با استفاده از این فناوری که جزء غشاهای با فناوری بالا است، نیاز آب شرب را برای تصفیه و پالایش آب در شهرهایی که دارای آلودگی آب هستند، تأمین کنیم.

فناوری‌های آبی که نان را به سرسفره‌ها می‌آورد با شرب بهداشتی مناطق روستایی

ابراهیمی با اشاره به همکاری این کارگروه با وزارت نیرو برای تأمین آب شرب بهداشتی مناطق روستایی که به منابع و شبکه آب دسترسی ندارند و یا برخی مناطق شهری که کیفیت آب منابع آنها کاهش پیدا کرده است، یادآور شد: در این همکاری توسعه فناوری‌هایی چون "الکترودیالیز" در دستور کار قرار گرفته است و با توسعه این همکاری‌ها، بخشی از هزینه‌های انتقال آب کاهش می‌یابد، ضمن آنکه شرایط جدیدی را برای اشتغال در روستاها و شهرهای محروم و تولید پایدار آب مناسب شرب فراهم خواهد کرد.

دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی از بهره‌گیری از فناوری "استفاده از سیستم‌های سطوح آبگیر باران" در استان مازندران خبر داد و گفت: با استفاده از این فناوری بلافاصله بعد از بارندگی، آب باران جمع‌آوری می‌شود و به مصرف شرب، فضای سبز و سایر نیازهای ضروری مناطق شهری و روستایی می‌­رسد.

ابراهیمی با بیان اینکه این پروژه با همکاری دانشگاه تربیت مدرس و شرکت­‌های دانش‌­بنیان اجرایی شده است، افزود: این پروژه امکان جذب سرمایه‌گذار را که بتواند با استفاده از آب باران، نیاز آبی برخی از مناطق را در همکاری با شرکت آبفا تأمین کند، فراهم کرده است.

وی توسعه سیستم‌های پایش و مدیریت هوشمند مصرف آب در مزارع و گلخانه‌ها را از دیگر موضوعات مطرح در این کارگروه عنوان کرد و افزود: این طرح به‌صورت گسترده در برخی از مناطق جنوبی با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی آغاز شده است.

ابراهیمی با اشاره به استفاده از محیط‌های کنترل‌شده در شرایط اقلیمی برای تولید محصول سبزی و سیفی، اظهار کرد: با اختصاص حداکثر ۱۰ درصد از نیازهای مزارع بزرگ به گلخانه‌ها، تولید ارتقا می‌­یابد.

ابراهیمی در خصوص عدم توسعه کشت هیدروپونیک در کشور با بیان اینکه بخشی از این امر به اعطای تسهیلات و مشوق‌های وزارت جهاد کشاورزی، برای توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و هیدروپونیک برمی‌گردد، اظهار کرد: در کشت هیدروپونیک بدون نیاز به خاک، در محیط مناسبی با حداکثر بهره‌وری و با حداقل مصرف آب، کشت صورت می‌گیرد.

وی اضافه کرد: در این زمینه علاوه بر اعطای مشوق‌ها، نیاز به اقدامات ترویجی است که این اقدامات بایستی از سوی وزارت جهاد کشاورزی، تعاونی‌­ها و اتحادیه­‌ها صورت گیرد. به‌ عبارت‌ دیگر باید بسترسازی برای انتقال کشت‌های آب‌بر و توسعه محیط‌های گلخانه‌ای و تغییر الگوی کشت با ایجاد مزیت‌­های اقتصادی و استفاده از ابزار قیمت خرید محصول انجام شود.

به گفته این مقام مسئول در این راستا نیاز است که کشت‌های استراتژیک و  با اولویت اقتصادی و با ارزش‌افزوده بالا به سمت روش‌ها و سیستم‌هایی با راندمان بالای مصرف آب و با حداقل هزینه‌ها سوق یابد.

دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی، تولید و پرورش ماهی در قفس را از دیگر پروژه‌های این ستاد در حوزه آب دانست و گفت: پکیج این قفس‌ها و شامل تمامی اجزاء عمدتاً از کشورهایی چون ‌چین، نروژ و ترکیه وارد می‌شد و با هماهنگی که با سازمان شیلات و شرکت‌های دانش‌بنیان صورت گرفت، این شرکت‌ها توانستند اجزای مورد نیاز قفس مستغرق در دریا را ایران‌ساخت کنند.

ابراهیمی جزء اصلی این قفس‌ها را "براکت" آن دانست و ادامه داد: خوشبختانه این قطعه از سوی محققان کشور ساخته شد و اولین قفس پرورش ماهی در دریا در قشم، نصب و کشت ماهی با ظرفیت حدود ۳۷۵ تن در یک دوره انجام شد. این قفس، اولین قفس ایرانی‌ساز است که در دریای مواج جنوب کشور نصب‌شده و در ‌آینده نزدیک محصول آن برداشت خواهد شد.

وی اضافه کرد: اجرای این طرح، کاهش فشار بر منابع آب‌ داخلی و استفاده حداکثری از آب‌های ساحلی کشور را به دنبال دارد.

ابراهیمی خاطرنشان کرد: اجرای گلخانه‌های دریایی از دیگر برنامه‌های معاونت است. بر این اساس دو گلخانه در منطقه "کنارک" و "بوشهر" احداث شده و زیر کشت قرارگرفته‌اند. این طرح فناورانه، استفاده از فرصت دریا در تأمین آب  و انرژی موردنیاز کشت‌های گلخانه‌ای و تولید گلخانه‌­ای را در سواحل دریا هدف‌گذاری کرده است.

ابراهیمی با تأکید بر اینکه فناوری‌های مورد نیاز در گلخانه‌های دریایی از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه‌شده است، اظهار کرد: با اجرای این طرح هم می‌توان نیاز غذایی جمعیت مستقر در منطقه و هم آب مورد نیاز برای کشت‌های گلخانه‌ای در حاشیه دریا را تأمین کرد. این روش از فناوری‌های به‌روز است و با استقرار این دو پایلوت، امکان توسعه و تجاری ­سازی این روش در سواحل کشور توسط بخش خصوصی، می­‌تواند در دستور کار قرار گیرد.

به گفته وی در روش کشت گلخانه‌ای دریایی عمدتاً محصولاتی که با مناطق ساحلی سازگاری داشته باشند، مانند سبزی و سیفی کشت می‌شوند.

ابراهیمی اضافه کرد: امیدواریم با تجاری‌سازی این فناوری بتوان در سواحل جنوبی کشور شاهد توسعه گلخانه‌های دریایی و به دنبال آن توسعه کسب ­وکار، اشتغال­ و فرصت­‌های گردشگری در حوزه شیلات و کشاورزی باشیم.

انتهای بخش اول مصاحبه