خشکسالی گریبان کرخه را گرفت

کرخه دوباره به گل نشسته است. سه سال بعد از سیل سهمگین فروردین ۱۳۹۹؛ رودخانه کرخه دومین سال پرتنش آبی را تجربه می‌کند. تابستان پارسال خشک شدن رودخانه کرخه و به تبع آن تالاب هورالعظیم، اعتراضات آبی را در تعدادی از شهرهای خوزستان به دنبال داشت. بی‌آبی کرخه، کشاورزان و گاومیش‌داران بسیاری را داغدار کرد. امسال اما حال و روز کرخه وخیم‌تر است. سازمان آب و برق خوزستان کشت‌های پرمصرف از جمله شلتوک را در سراسر استان و کشت تابستانه را در حوضه کرخه، ممنوع کرده است.

معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان می‌گوید: آورد حوضه‌های آبریز خوزستان از ابتدای سال آبی تاکنون (از مهرماه) نسبت به میانگین بلندمدت ۳۴ درصد کاهش دارد اما شرایط در حوضه کرخه به مراتب بدتر است و آورد این حوضه کاهش ۵۸ درصدی را نشان می‌دهد به همین دلیل کشت تابستانه در حوضه کرخه ممنوع شده است.

علی شهبازی با بیان اینکه حجم ذخایر سد کرخه نسبت به مدت مشابه پارسال ۱.۶ میلیارد مترمکعب کاهش داشته است می‌افزاید: از سال گذشته تراز سد کرخه منفی و زیر تراز نیروگاه بوده و هم اکنون نیز ذخیره این سد ۶ متر زیر تراز نیروگاه (۳۶۰ میلیون مترمکعب زیر تراز نیروگاه) قرار دارد.

او تاکید می‌کند: در حوضه کرخه امکان تامین آب نیاز کشت تابستانه وجود ندارد و تمرکز بر روی تامین نیازهای پایه و ضروری شامل مصرف شرب، محیط زیست و دام‌های سنگین است و باید پایداری جریان و منابع آب برای این بخش‌ها حفظ شود تا بتوانیم از شرایط سخت در این حوضه گذر کنیم.

آب حوضه گرخه را  تا تیر ماه قطع نکنید

رودخانه کرخه یکی از منابع تامین کننده اصلی آب شرب خوزستان (طرح آبرسانی غدیر) و کشاورزی و دامداری است. این رودخانه از سد کرخه تا آخرین نقطه تالاب هورالعظیم، هفت شهرستان را در مسیر دارد. شهرستان حمیدیه با بیش از ۳۲ هزار هکتار مزرعه گندم و بیش از سه هزار نفر بهره‌بردار کشاورزی، پارسال تابستان سختی را گذراند.

دبیر اجرایی انجمن صنفی کشاورزان و دامداران شهرستان حمیدیه می‌گوید: اخیرا در جلسات به ما اعلام کردند که از ۱۵ اردیبهشت آب را در رودخانه کرخه و کانال‌های آبیاری قطع می‌کنند؛ این تصمیم‌گیری خودسرانه برای قطع آب از نظر ما قابل قبول نیست زیرا کشت‌های سبزی و صیفی در این شهرستان تا تیر ماه به آبیاری نیاز دارند و کشت‌های دائم همچون نخیلات و مرکبات با خشک شدن رودخانه از بین می‌روند.

سید علی موسوی می‌افزاید: گاومیش‌هایی که در حاشیه رودخانه کرخه زندگی می‌کنند فقط نیاز آب شرب ندارند و شرایط طبیعی آنها ایجاب می‌کند برای کاهش دمای بدنشان تا بالای کمر در آب باشند، در غیراینصورت همچون پارسال با سقط جنین، عدم شیردهی و بیماری پوستی گاومیش‌ها مواجه خواهیم شد که خسارت زیادی به دامداران وارد می‌کند، این در حالیست که سازمان آب و برق خود را متولی تامین آب دام نمی‌داند و به جز استفاده از مه‌پاش برای گاومیش‌ها تاکنون راهکاری ارائه نداده‌اند، از سوی دیگر ساخت حوضچه در حاشیه رودخانه برای گاومیش‌ها که پارسال در برخی نقاط انجام شده بود را نیز قبول نکردند زیرا قرار بر بستن آب روی رودخانه است.

وی گفت: انجمن صنفی کشاورزان و دامداران حمیدیه این مشکلات را به سازمان آب و برق و جهاد کشاورزی اعلام کرده و امام جمعه و نمایندگان مجلس وعده پیگیری داده‌اند.

موسوی می‌گوید: ممنوعیت کشت در حمیدیه مشکلات زیادی به بار می‌آورد به ویژه آنکه تاکنون هیچ راهکاری برای جبران خسارت این ممنوعیت ارائه نشده است، از سوی دیگر ما تجربه پارسال را هم داریم که بعد از بحران آب هیچکدام از وعده‌ها محقق نشد و هیچ خسارت یا معوض کشتی به کشاورزان متضرر و دام‌هایی که تلف شده بودند پرداخت نکردند.

وی می‌افزاید: شهرستان حمیدیه به کشت انواع سبزی و صیفی و حبوبات مشهور است و کشت شلتوک در اینجا سابقه طولانی ندارد و در چند سال گذشته رواج پیدا کرده که الگوی کشت را برهم زده است. بی‌توجهی و عدم حمایت جهاد کشاورزی از سایر کشت‌ها از یک سو و اولویت اراضی شلتوک در توزیع آب توسط سازمان آب و برق خوزستان عامل گسترش این نوع کشت شده است.

موسوی تامین آب کشت‌های فعلی تا تیر ماه و تامین آب دام را خواستار می‌شود و ادامه می‌دهد: با توجه به ممنوعیت کشت باید برای کشاورزان معوض کشت و بیمه کشاورزی در نظرگرفته شود زیرا کشاورزی تنها راه امرار معاش کشاورزان است و با ایجاد ممنوعیت بیکار می‌شوند.

اخطار به کشاورزان

لطیفی دهیار روستای خسرج از توابع شهرستان کرخه نیز می‌گوید: کشاورزی و دامداری تنها وسیله امرار معاش مردم این روستا و روستاهای اطراف است که در صورت ممنوعیت کشت، از دست می‌رود.

وی می‌افزاید: اهالی این روستا تابستان‌ها، لوبیا و ماش و شلتوک می‌کارند، پارسال توانستند زمین‌های خود را زیر کشت ببرند اما امسال اخطارهایی صادر شده که نباید هیچ محصولی بکارند و کشت همه محصولات ممنوع است.

لطیفی خواستار پیگیری مسوولان می‌شود و ادامه می‌دهد: نمایندگان مجلس، فرمانداری و استانداری باید راهکاری پیدا کنند تا اشتغال و معیشت مردم این منطقه که از کشت محروم می‌شوند، دچار مشکل نشود.

چه کسانی خسارت گرفتند؟

سازمان جهاد کشاورزی خوزستان، پارسال از پرداخت خسارت به دامداران و کشاورزان خبر داده و اعلام کرد: بیش از ۳۰۰ هزار هکتار از کشت‌ها دچار خسارت ناشی از خشکسالی شده  و در ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی استان نیز کشت تابستانه‌ای صورت نگرفته است. سایت این سازمان نیز اخیرا گزارش کرده، برای حمایت از کشاورزان بسته‌های پیشنهادی از جمله معوض کشت، امهال تسهیلات، بیمه دام‌ها، خرید علوفه و استخر برای شنای گاومیش را ارائه کرده است.

امیری‌زاده رییس سازمان جهاد کشاورزی و نوروزی معاون این سازمان اما با وجود پیگیری چند روزه خبرنگار ایران اکونومیست، حاضر به پاسخگویی در این زمینه نشدند.

ناموس غوابش از کشاورزان اهل سوسنگرد، ادعای جهاد کشاورزی درباره پرداخت خسارت کشت به کشاورزان را رد می‌کند و می‌گوید: پولی که تابستان پارسال دریافت کردیم مربوط به خسارت سیل بود، نه خشکسالی. در منطقه و اطرافیان کسی را نمی‌شناسیم که خسارت کشت دریافت کرده باشد و جهاد کشاورزی برای اثبات حرفش لیست افرادی که خسارت کشت گرفته‌اند را ارائه دهد.

غوابش می‌گوید: ما می‌دانیم آب نیست اما کسانی که ممنوعیت کشت را اعلام کردند، بگویند برای اینکه ما زندگی خود را ادامه دهیم چه برنامه‌ای دارند؟ با این ممنوعیت ما مثل پارسال بیکار می‌شویم، چرا با بیمه تامین اجتماعی هماهنگ نمی‌کنند که به کشاورزان بیمه بیکاری پرداخت شود؟

او ادامه می‌دهد: بسیاری از روستاهای دشت آزادگان از جمله شاچریه، تپه الله اکبر، جلیزی‌ها و هوفل‌ها تا ام الدبس که در سیل ۹۸ زیر آب رفته بودند در آن سال از کشت محروم شدند. سال ۹۹ برخی‌ها توانستند بکارند، ولی اغلب کشاورزان پارسال خسارت شدید دیدند، بعضی‌ها مثل ما هم با امسال،  تقریبا سه سالی می‌شود که از کشت محروم می‌مانیم.

غوابش می‌افزاید: وام‌های قرض‌الحسنه که برای سیل گرفته بودیم قرار بود سه سال استمهال شود اما اینکار انجام نشده و هر روز پیامک بانک را دریافت می‌کنیم، بانک هم می‌گوید هیچ بخشنامه‌ای به ما نرسیده است.

به گفته وی، خیلی از کشاورزان این منطقه زمین ندارند و تابستان‌ها از گندم‌کارها زمین کرایه می‌کنند تا شلتوک بکارند و درآمدی کسب کنند.

وی می‌گوید: کشت شلتوک بسیار سخت است و کسانی که گندم می‌کارند امکان زیرکشت بردن همه زمین خود را برای شلتوک ندارند، به همین دلیل افرادی که زمین ندارند، تابستان‌ها قسمتی از زمین‌ها را برای کشت شلتوک اجاره می‌کنند. بیشتر کشاورزان شلتوک‌کار زمین ندارند و اجاره‌نشین هستند، اغلبشان از حاشیه شهر اهواز مثل کوی سیاحی برای کشاورزی به این منطقه می‌آیند.

غوابش از شرکت نفت هم انتقاد می‌کند: شرکت نفت که در منطقه مستقر است، اگر اهالی بومی را استخدام می‌کرد دیگر نه آب می‌خواستیم و نه احتیاجی به کشاورزی و شلتوک کاری داشتیم.

خشک‌رودهای خوزستان

خوزستان با تولید سالانه ۱۷.۵ میلیون تن انواع محصولات زراعی و باغی، رتبه نخست تولیدات کشاورزی را در کشور دارد، اما این استان در سال‌های اخیر با بحران آب روبرو بوده است. کرخه و کارون رودهای پرآب خوزستان، سال‌هاست که از رمق افتاده‌اند. آورد تاریخی رودخانه کرخه از متوسط ۵.۲ میلیارد مترمکعب به ۲.۵ میلیارد مترمکعب در ۲۰ سال گذشته کاهش یافته و آورد تاریخی رودخانه کارون نیز از ۱۹ میلیارد مترمکعب به متوسط ۱۴ میلیارد مترمکعب رسیده است که مشکل اصلی در حوضه کرخه سدسازی و برداشت بی‌رویه در بالادست و در حوضه کارون سدسازی و اجرای طرح‌های انتقال آب است. سرانجام کشاورزی خوزستان چه می‌شود؟

گزارش از نادره وائلی زاده