دکتر عباسعلی زالی در گفت‌وگو با ایران اکونومیست، با بیان اینکه بخش کشاورزی همواره مورد توجه مقامات رده بالای کشوری به ویژه حضرت امام در زمان حیاتشان بوده است، گفت: مقام معظم رهبری نیز از زمانی که متصدی امور ریاست جمهوری بودند و همچنین در زمان حال بر توسعه بخش کشاورزی تأکید داشته‌اند و ایشان مطالبی را ارائه کردند که در کشورها اجرایی شده و توانسته است به رونق اقتصادی و علمی تبدیل شود.
وی با اشاره به تأکیدات اسناد بالادستی در زمینه توسعه کشاورزی، اظهار کرد: در قانون اساسی کشور بر رفع فقر و محرومیت و ایجاد امکانات عادلانه برای همه تأکید شده و در آن، بر افزایش تولیدات کشاورزی و دامی، تأمین خودکفایی و رسیدگی به انفال و ثروت‌های عمومی تأکید خاص شده است.
زالی با تأکید بر اینکه بر اساس قانون اساسی بهترین راهکار عملی برای رسیدن به این هدف فراهم کردن زمینه‌های بهره‌برداری و ایجاد شرایط برای گسترش فعالیتهای مردم در امور مرتبط با کشاورزی است، ادامه داد: حضرت امام و مقام معظم رهبری در جاهای مختلف اشاراتی به این موضوع داشته‌اند. به عنوان نمونه، یکی از فرمایشات حضرت امام این است که "در سطح استانداران سفارش اکید شود که امر کشاورزی در کشور از اهم امور است و هدایت و اجرای آن به وجوه صحیح، اساس اقتصاد کشور است" و ایشان همچنین در گفته دیگر فرمودند "مطمئناً، خودکفایی در کشاورزی، مقدمه‌ای است برای استقرار خودکفایی در زمینه‌های دیگر ".
رییس اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به تأکیدات مقام معظم رهبری نیز در زمینه توسعه کشاورزی در کشور اشاره کرد و گفت: یکی از فرموده‌های ایشان این است که "پرداختن جدی به امر کشاورزی یک خواسته نیست، بلکه یک الزام است و مسلماً هر گونه قصور و تأخیر و کم‌توجهی در این زمینه به زیان کشور و انقلاب خواهد بود و خدای ناکرده نمی‌توانیم در مقابل عواقب آن در مقابل ملت به پا خواسته کشورمان جوابگو باشیم.
وی با تأکید بر اینکه امکانات موجود در کشور زیاد است و در دنیا نیز از نظر قدمت فعالیت در بخش کشاورزی، دارای رتبه ممتاز هستیم، افزود: به‌عنوان نمونه قنات یکی از ابداعات ایرانیان است که از این طریق توانسته‌اند از آب‌های زیرزمینی استفاده کنند.
زالی خاطر نشان کرد: از این رو لازم است تا دولت و سیاستگذاران و برنامه‌ریزان، برنامه علمی شدن کشاورزی و منابع طبیعی را به صورت جدی در دستور کار قرار دهند و همانطور که حضرت امام و مقام معظم رهبری فرموده‌اند که "باید کشاورزی در مسیر درست علمی قرار گیرد، که در چنین صورتی، کشاورزی کشور می‌تواند در مسیر درستی قرار گیرد". ایشان کم توجهی دولت‌ها در اجرای قانون افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی و منابع طبیعی مصوب سال ۱۳۸۹ را مورد انتقاد قرار داد و یادآور شد که بر اساس این قانون لازم بوده است که بسیاری از تصدی‌گری‌های مرتبط با بخش کشاورزی و منابع طبیعی به بخش غیردولتی واجد شرایط واگذار شود تا بتوانیم از فکر و هوش و علم و ثروت بخش غیردولتی در جهت پیشبرد بسیاری از امور از جمله برقراری ارتباط با دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی و به تبع آن علمی شدن فعالیتهای مرتبط با بخش کشاورزی استفاده کنیم.
وی اضافه کرد: علیرغم تأکیدات خاص از جمله ماده ۳۵ قانون که در آن، دولت موظف بوده است همه‌ساله در آخر آذرماه گزارش پیشرفت در اجرای قانون و نتایج مثبت حاصل از آن را به مجلس گزارش کند و یا طبق ماده دیگر از قانون، صداوسیما موظف بوده که از طریق کلیه شبکه‌ها هر هفته چهار روز و هر روز یک ساعت در زمانی که بیشترین بیننده و شنونده را دارد نتایج اجرایی این قانون را به اطلاع شنوندگان و بینندگان برساند، ولی متأسفانه از طریق دولت‌های وقت هیچ‌گونه توجهی نسبت به این قانون مهم مبذول نشده است و حتی از طرف مجلس نیز نسبت به عدم اجرای قانون کم‌توجهی وجود داشته است و مسلماً اگر اجرای قانون به‌صورت جدی در دستور کار قرار می‌گرفت، در دولت گذشته می‌توانستیم انعکاس خبر در رابطه با تأخیر در واردات و ضرورت اقدام سریعتر در جهت توزیع نهاده‌های مورد نیاز را از طرف رئیس جمهور به عنوان مهمترین خبر شاهد نباشیم.
وی نامگذاری سال جاری به نام "تولید، دانش‌بنیان و اشتغال آفرین" از سوی رهبر معظم انقلاب را فرصت مناسبی دانست که دولت بتواند کشاورزی را از وضعیت فعلی خارج کند و این سؤالات را مطرح کرد که چرا باید این نهاده‌ها به کشور وارد شود؟ ما که در صنعت نظامی درخشیدیم چرا نتوانستیم در تولید نهاده‌های مورد نیاز بخش کشاورزی موفق باشیم.
این استاد بازنشسته دانشگاه تهران با بیان اینکه این وضعیت خاص بخش کشاورزی نیست، افزود: ما همزمان با کشور کره جنوبی وارد صنعت خودروسازی شدیم، ولی کره جنوبی پیشرفت‌های زیادی داشته است، ولی ما در جایگاهی قرار داریم که در صنعت خودروسازی نیز وابستگی وجود دارد و خودروهای ساخته شده در کشور نیز نتوانسته است نیازهای کشور را پاسخگو باشد.
رییس اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، افزود: این وضعیت در حالی است که بخش کشاورزی از بخش صنعتی بسیار عقب‌تر است و باید در این زمینه چاره‌اندیشی کنیم و برای آن نیاز است تا آسیب‌شناسی داشته باشیم که چرا نتوانسته‌ایم از امکانات کشور به نحو مطلوب استفاده کنیم.
زالی با اشاره به تأکید مقام معظم رهبری در زمینه توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین، گفت: در اوایل انقلاب در کشور تنها ۵ دانشکده کشاورزی داشتیم و معمولاً دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی به استخدام دولت در می‌آمدند، ولی در حال حاضر بیشتر از ۳۰ دانشکده کشاورزی در کشور وجود دارد، ولی علم موجود در دانشگاه‌ها نیز نتوانسته است در حد قابل قبول در فعالیتهای مرتبط کشاورزی تأثیرگذار باشد.
وی خاطر نشان کرد: دانشجویان در بدو ورود به رشته‌های مرتبط با کشاورزی به این می‌اندیشند که پس از فارغ‌التحصیلی در کجا می‌توانند مشغول به فعالیت شوند. در دولت که نمی‌توانند جذب شوند؛ چراکه بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دنیا جمعیت کارمند سایر کشورها کمتر از یک در هزار و این میزان در کشور ما بالاتر از ۳۰ در هزار است و در این شرایط دیگر امکان استخدام فارغ‌التحصیلان حوزه کشاورزی در سازمان‌های دولتی وجود ندارد.
زالی با بیان اینکه در چنین شرایطی دانشجویان معمولاً انگیزه‌ای برای ادامه تحصیل ندارند، ادامه داد: سرمایه‌گذاران کشور در بخش کشاورزی نیز به چنین روزگاری دچار شده‌اند، به این معنا که در بخش کشاورزی چون فعالیت علمی بخش غیردولتی مورد توجه قرار نگرفته است، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند که سرمایه خود را به سایر کشورها منتقل کنند و در غیر این صورت منابع سرمایه‌ای خود را در بخش سکه و طلا و ساختمان وارد می‌کنند که در این صورت می‌تواند تورم لجام گسیخته را به مردم تحمیل کند.
زالی با ابراز خرسندی از اینکه دولت به دنبال تحقق شعار سال است، گفت: با پیگیری دولت در زمینه کاهش فساد، امیدواریم مشکلات مرتفع و راه برای ورود بخش خصوصی توانمند و واجد شرایط در همه زمینه‌ها به ویژه در بخش کشاورزی هموار شود تا بتوانیم از هوش و توانمندی‌های جوانان کشور و نیز توان فکری و سرمایه مردم به خصوص در زمینه کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست به نحو مطلوب بهره‌مند شویم.
وی اضافه کرد: بنا بر تأکیدات مقام معظم رهبری اگر در کشاورزی شرکت‌های دانش‌بنیان را افزایش دهیم، می‌توانیم در زمینه‌های مختلف از جمله تولید نهاده‌های مورد نیاز و تهیه بذرهای اصلاح شده که در تولید کشاورزی مهم است و یا در رابطه با افزایش بهره‌وری در منابع و اشتغال‌آفرینی در بخش کشاورزی به صورت علمی بسیار بیشتر از حال و گذشته موفق باشیم. اینها نمونه‌هایی است که نشان می‌دهد علیرغم تأکید همیشگی مقام معظم رهبری متأسفانه کمتر مورد توجه مجلس و دولت قرار گرفته است.
چالش‌هایی که بخش کشاورزی از آن رنج می‌برد
وی با تأکید بر اینکه در زمینه پیشرفت صنایع و کشاورزی نیازمند تحول جدی هستیم، خاطر نشان کرد: در شرایط فعلی بذرهای اصلی مانند بذور گلخانه‌ای، سبزی و صیفی که قبلاً از هلند به کشور وارد می‌شد، اکنون از کشور ترکیه به کشور وارد می‌شود و این سؤال مطرح می‌شود که آیا ما نمی‌توانستیم همانند سایر کشورها از جمله کشور ترکیه در این زمینه سرمایه‌گذاری کنیم و از توان علمی و سرمایه‌های مردم کشور استفاده کنیم.
زالی با بیان اینکه تمرکز اصلی وزیر جهاد کشاورزی باید در این زمینه‌ها باشد، گفت: متأسفانه نظارت قیمت‌ها بر عهده وزارت جهاد کشاورزی گذاشته شده است و این در حالی است که نمی‌توان قیمت مثلاً سیب‌زمینی را در کل کشور یکسان کرد و اینها گرفتاری‌هایی است که وزارت جهاد کشاورزی با آن مواجه و متأسفانه ممکن است موجب کاهش توجه‌ها در امر تولید شود و باید زودتر برای آن چاره‌اندیشی کرد.
رییس اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مأموریت اصلی وزارت جهاد کشاورزی را حمایت از تولید نام برد و یادآور شد: با نگاهی به استانی مانند استان البرز مشاهده می‌شود که در ابتدای مسیر ورود به این استان چندین تابلو با عنوان "به استان علم و فناوری خوش آمدید" به چشم می‌خورد که در خور توجه است؛ چرا که در این استان مؤسسات و مراکز تحقیقاتی و علمی متعدد وجود دارد که به‌صورت نمونه می‌توانیم به پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران با بیش از ۱۲۲ سال سابقه و یا موسسه رازی با بیش از ۱۰۰ سال سابقه و یا مؤسسات وسیع در رابطه با اصلاح بذر و نهال و یا اصلاح دام و... اشاره کنیم.
وی در رابطه با قدمت پردیس کشاورزی و منابع طبیعی گفت: این پردیس در سال ۱۲۷۹ یعنی ۱۲۲ سال قبل به عنوان مدرسه برزگران تأسیس شد که به تدریج به نام‌های "مدرسه فلاحت" و "دانشکده کشاورزی" شناخته شد و در نهایت دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، این دانشکده را جزو این دانشگاه درآورده است.
زالی اضافه کرد: علیرغم وجود مؤسسه دامپروری با قدمت بیشتر از یکصد سال شاهد هستیم که در حال حاضر اسپرم گاو نیز وارداتی است. مگر ما نمی‌توانستیم در طی این سال‌ها اصلاح نژاد برای گوسفند، گاو، بز و شتر داشته باشیم. از این رو اگر ما می‌گوییم استان علم و فناوری به معنای آن است که مردم آن منطقه علمی کار کنند. ما در بخش‌های نظامی و پزشکی با تولید انواع واکسن‌ها خوب درخشیدیم، ولی به علت هموار نکردن راه برای بهره‌گیری از توان علمی غیردولتی، ضعف‌های ما در بخش کشاورزی، به قوت خود باقی مانده است.
این استاد بازنشسته دانشگاه تهران، با تأکید بر اینکه تا زمانی که قسمت مهمی از فعالیت این مؤسسات علمی و تحقیقاتی به بخش‌های خصوصی واگذار نشود، کشور همواره محتاج به علم و فناوری و واردات است، گفت: ما امکانات بسیار خوبی داریم که می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم و علیرغم توجهی که قانون اساسی داشته و به ویژه عنایت خاصی که به وسیله قانون اساسی و نیز حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در جهت ضرورت بهره‌گیری عالمانه در بخش کشاورزی وجود داشته است، نتوانسته‌ایم از توانمندی‌های بخش کشاورزی به نحو مطلوب استفاده کنیم.
وی محیط زیست را زیربنای توسعه اقتصاد عنوان کرد و یادآور شد: ما از توجه لازم به محیط زیست غافل شدیم و این امر در زندگی مردم و کشاورزی و جنگل‌ها و مراتع تأثیرگذار است و برای جلوگیری از این روند لازم است تا نقش مردم در حفظ و تقویت محیط زیست مورد توجه جدی قرار گیرد.
تغییر اقلیم و کشاورزی
رییس اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با اشاره به وضعیت آب و هوایی و شرایط خشکسالی حاکم بر کشور با بیان اینکه در چنین شرایطی اگر مدیریت درستی در پیش گرفته شود، می‌توانیم از منابع آب و خاک کشور استفاده بهتری داشته باشیم.
وی ادامه داد: در سال‌های گذشته در یکی از مصاحبه‌ها از من پرسیده شد که کشاورزی در زمان کدام یک از وزرا موفق‌تر بوده است، جواب من این بود که وزیری که در دوره مسئولیت او بیشترین بارندگی وجود داشته است و برای آن‌ها این مثال را زدم که در سال ۱۳۵۶ بارندگی خوبی داشتیم و در آن سال توانستیم ۱۵ میلیون تن گندم از کشاورزان خریداری کنیم.
زالی خاطر نشان کرد: در سال ۱۳۸۷ بارندگی‌ها کم و میزان خرید گندم به ۷ میلیون تن کاهش یافت و این امر نشان می‌دهد که عملکرد ما، عملکرد خوبی نبوده است. این درست است که هر کشوری با بارندگی زیاد، محصول بیشتری دارد؛ ولی اگر وضعیت تولید گندم کشور خود را با کشورهایی مانند ترکیه و مصر مقایسه کنیم، مشاهده می‌کنیم که در حد قابل قبول نتوانسته‌ایم از منابع خدادادی بهره‌گیری کنیم.
وی اضافه کرد: این در حالی است که عملکرد کشورهایی چون ترکیه و مصر در مورد گندم بالاتر از ۷ تن است؛ از این رو اینکه اقتصاد ما دانش‌بنیان شود و یا بتوانیم همزمان با افزایش بهره‌وری قیمت تمام شده کالاهای تولیدی را کاهش دهیم، بستگی به این دارد که چه میزان از فناوری و دانش در بخش‌های مختلف صنعتی و کشاورزی استفاده کرده‌ایم.
زالی افزود: آیین‌نامه حمایت از تولید دانش‌بنیان و اشتغال آفرینی در بخش کشاورزی در جهاد کشاورزی تدوین شده است، ولی این نگرانی وجود دارد که گرفتار شدن در کنترل قیمت‌ها از سوی وزارت جهاد کشاورزی، کم توجهی در رابطه با مسائل اصلی حوزه کشاورزی را در پی داشته باشد.
این فعال حوزه توسعه فناوری کشاورزی با اشاره به تنوع گیاهی و جانوری در کشور، یادآور شد: به جای تولید دارو از گیاهان دارویی، آن را به صورت خام صادر می‌کنیم و لازم است در رابطه با خاتمه خام فروشی در کشور نیز چاره‌اندیشی جدی به عمل آید.
زالی، سپردن امور به دست مردم و افراد تحصیلکرده، کوچک و چابک‌سازی دولت و شناساندن و معرفی بخش کشاورزی به جامعه را از مهمترین راهکارهای رفع معضلات این حوزه نام برد و یادآور شد: حوزه‌ای مانند پزشکی ممکن است بخش زیادی از جامعه با آن آشنا باشند، ولی شناخت برخی از مسئولان نسبت به بخش کشاورزی علیرغم گسترده بودن سازمان‌ها و مؤسسات علمی در این بخش مناسب نیست و لازم است در این رابطه نیز چاره‌اندیشی به عمل آید.
پیشنهادی برای فراهم شدن زمینه بهتر در جهت شناساندن نقش و جایگاه کشاورزی در توسعه اقتصادی کشور
زالی ادامه داد: کشور هلند به اندازه ۳ استان شمالی کشور است و دارای یک دانشگاه بزرگ کشاورزی است که ۱۰۲ سال از عمر آن می‌گذرد و این دانشگاه به گونه‌ای حرکت کرده و بخش خصوصی آن به گونه‌ای وارد شدند که در دنیا بعد از امریکا در حوزه کشاورزی دومین کشور است.
وی با بیان اینکه در ایران چنین زمینه‌ای وجود دارد، ولی ما از آن استفاده نکرده‌ایم، افزود: دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی و یا موسسه رازی با قدمت بیش از ۱۰۰ سال را باید به جامعه بشناسانیم و بررسی کنیم که چرا نتوانستیم از ظرفیت این مراکز استفاده کنیم.
رییس اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، اضافه کرد: در جهت شناساندن ابعاد علمی بخش کشاورزی و منابع طبیعی و محیط زیست می‌توانیم ۱۲۲ سالگی ایجاد مدرسه برزگران و به دنبال آن ایجاد پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران را به عنوان آغاز حرکت در جهت علمی شدن بخش کشاورزی معرفی کنیم و از این طریق می‌توانیم ظرفیتهای بالقوه و ضرورت بهره‌گیری از علوم مختلف در توسعه کشاورزی را مورد توجه قرار دهیم و به تبع آن زمینه جذب سرمایه و توان علمی بخش غیردولتی را بسیار بیشتر از حال و گذشته و در ارتباط با فعالیتهای مرتبط با این بخش فراهم کنیم.
زالی اظهار کرد: همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند، اگر بخش کشاورزی علمی شود، زمینه برای پیشرفت علمی سایر حوزه‌ها فراهم می‌شود.
