بر اساس مصوبه اخیر شورای عالی بورس که با حضور رئیس جدید سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در روز شنبه ۱۸ بهمن ماه اعلام شد، دامنه نوسان قیمت، در معاملات روزانه از ۱۰ درصد به هشت درصد کاهش خواهد یافت. بر این اساس، دامنه نوسان از منفی و مثبت پنج درصد به منفی ۲ و مثبت ۶ درصد تغییر خواهد کرد و این تغییرات از ۲۵ بهمن اعمال خواهد شد.
قیمت سهام شرکت‌ها در بورس به عوامل مختلفی وابسته است. یکی از عوامل تعیین‌کننده قیمت سهام شرکت‌های بورسی، عرضه و تقاضا برای آنهاست. با این حال ممکن است عرضه و تقاضا همیشه نتواند قیمت سهام را به‌درستی نشان دهد و نوسان‌های شدیدی که در قیمت سهام شرکت‌ها ایجاد می‌شود به بحران مالی ختم شود.
سقوط بازار سهام آمریکا در ۱۹ اکتبر ۱۹۸۷ (۱۳۶۶) که به دوشنبه‌سیاه معروف است نمونه‌ای از این‌گونه بحران‌هاست که بازار دیگر کشورها را نیز تحت تأثیر قرار داد. شاخص بورس آمریکا یا داوجونز که از سال ۱۹۸۴ در مسیر صعودی قرار داشت و تا این تاریخ، تقریباً سه برابر شده بود، در یک روز بیش از ۲۲ درصد ریزش کرد و یکی از بزرگ‌ترین سقوط‌های تاریخی در بورس را رقم زد.
پس از آن بود که قانون‌گذاران در بازارهای سهام، به‌صورت گسترده‌تری به دنبال سازوکارهایی بودند تا این تغییرات شدید و ناگهانی را کنترل کنند و جلوی بحران‌های بعدی را بگیرند.
دامنه نوسان چیست؟
به‌طور کلی دو روش برای کنترل تغییرات قیمت سهام در بورس‌های جهان معرفی شده؛ روش اول توقف معاملات است؛ یعنی معامله یک سهم خاص، بر اساس تشخیص مسئولان بازار و به دلیل نوسان قیمت شدید، متوقف می‌شود. توقف معاملات، روشی است که بیشتر در بورس‌های اوراق بهادار توسعه‌یافته، دیده می‌شود.
روش دوم، تعیین کمترین قیمت و بیشترین قیمت برای معامله سهام یا همان دامنه نوسان است. در روش دامنه نوسان، سفارش‌های خریدوفروشی که در خارج از این محدوده باشند، ثبت نمی‌شوند و بنابراین، قیمت تنها در محدوده خاصی تغییر می‌کند و نوسان روزانه آن قابل کنترل است.
تا پیش از تصویب قانون بازار اوراق بهادار در سال ۱۳۸۴ و تشکیل سازمان بورس اوراق بهادار، دامنه نوسان به شکل امروزی وجود نداشت. در آن زمان، سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار، مسئولیت نظارت و عملیات بازار را برعهده داشت و دامنه نوسان بر اساس تشخیص دبیرکل این سازمان و بسته به مورد، برای یک سهم خاص، یک صنعت یا همه بازار اعمال می‌شد.
در اوایل دهه ۱۳۸۰ تصمیم گرفته شد دامنه نوسان براساس نسبت قیمت سهام به سود یا P بر E تعیین شود. پس از آن نیز با تغییرات مختلفی از طرف سازمان کارگزاران و سازمان بورس که در اویل سال ۱۳۸۵ مستقر شد، روبرو بود.
آثار محدودیت دامنه نوسان
موافقان و مخالفان دامنه نوسان تلاش می‌کنند مزایا و معایب این روش را پررنگ کنند. موافقان دامنه نوسان معتقدند قرار گرفتن قیمت سهام در یک بازه مشخص، از حرکات بیش از اندازه قیمت جلوگیری می‌کند و مانع صعود یا ریزش شدید قیمت‌ها در یک روز می‌شود و می‌تواند به ثبات بازار کمک کند.
مخالفان دامنه نوسان معتقدند تعیین دامنه نوسان، نوعی مداخله در سازوکار بازار است که باعث می‌شود کشف قیمت با تأخیر انجام شود، قیمت‌ها به حد پایین یا بالا تمایل پیدا کنند و صف‌های خریدوفروش تشکیل شود، نقدشوندگی بازار کاهش پیدا کند و در نهایت، کارایی بازار تضعیف شود.
با وجود این مزایا و معایب، نمی‌توان به راحتی درباره کاهش، افزایش یا حذف دامنه نوسان در بورس اوراق بهادار تهران تصمیم‌گیری کرد و پیش از آن لازم است سیاست‌گذار، هدف خود را تعیین کند و بر اساس آن، درباره تغییر یا حذف دامنه نوسان اقدام کند.
پیامدهای کاهش دامنه نوسان برای بورس تهران
مطالعات دانشگاهی مختلفی در زمینه علوم اقتصادی و مالی، دامنه نوسان در بورس اوراق بهادار تهران را بررسی و ارزیابی کرده‌اند. نتیجه یکی از این مطالعات نشان می‌دهد کاهش دامنه نوسان می‌تواند بر بیش‌واکنشی فعالان بازار مؤثر باشد. رفتار فعالان بازار سهام نشان می‌دهد آن‌ها تمایل به واکنش بیش از اندازه نسبت به اخبار و اطلاعات یا «بیش‌واکنشی» دارند. با بروز چنین رفتاری، قیمت‌ها بالاتر یا پایین‌تر از سطح تعادلی قرار می‌گیرند.
در این مقاله علمی، بیش‌واکنشی سهامداران برای دو دوره یعنی زمانی که دامنه نوسان مثبت و منفی ۲ درصد و زمانی که دامنه نوسان، مثبت و منفی پنج درصد تعیین شده بود، مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد با کاهش دامنه نوسان، شدت واکنش بیش از اندازه فعالان بورس نیز کاهش می‌یابد.
چرایی افزایش دامنه نوسان
این در حالی است که مطالعه دیگری که درباره پیامدهای دامنه نوسان در بورس اوراق بهادار تهران انجام شده است، توصیه می‌کند دامنه نوسان افزایش یابد. بر اساس نتایج یک مطالعه دانشگاهی دامنه نوسان موجب تأخیر در کشف قیمت در بورس تهران و کاهش کارایی بازار شده است. بنابراین توصیه می‌شود دامنه نوسان افزایش یابد تا اطلاعات بتوانند به‌صورت کاراتری در قیمت‌ها انعکاس پیدا کنند و قیمت‌های تعادلی در بازار سهام، به ارزش ذاتی خود نزدیک شوند. اما آیا می‌توان دامنه نوسان را برای سهام همه شرکت‌ها به یک اندازه افزایش داد؟
ساختار شرکت‌های بورسی تعیین‌کننده دامنه نوسان
مطالعه دانشگاهی دیگری درباره بورس اوراق بهادار تهران نشان نشان می‌دهد که سهام شرکت‌های پرریسک، نوسان قیمتی بیشتری دارد و بنابراین به احتمال زیاد، به دفعات بیشتری به حد نوسان روزانه خود می‌رسد. بر اساس نتایج یک مقاله علمی به قانون‌گذار توصیه می‌شود برای کنترل نوسان بازار، دامنه نوسان متفاوتی را بر اساس ریسک و ساختار شرکت، برای سهم‌های مختلف در نظر گیرد تا سازوکار دامنه نوسان کاراتر شود.
دامنه نوسان چه زمانی از بورس تهران حذف می‌شود؟
اگر ساختار اقتصادی کشور به‌گونه‌ای باشد که شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس پرریسک نباشند، اظهارنظر درباره حذف دامنه نوسان، آسان‌تر می‌شود. در واقع در این شرایط، ساختار اقتصادی بازار سهام را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کند که نوسان قیمت روزانه در آن شدید نیست. در شرایطی که نوسان قیمت شدید نباشد، نیازی به روش‌های کنترلی مانند دامنه نوسان وجود نخواهد داشت یا دامنه نوسان بیش از آن است که سهام شرکت‌ها هر روز به حد بالا یا حد پایین تعیین‌شده برسند.
مطالعات دانشگاهی نیز اثر ساختار اقتصادی بر نوسان قیمت سهام شرکت‌ها و دامنه نوسان را تأیید می‌کنند. بر اساس یک مقاله علمی، در کشورهایی که عملکرد شاخص افشای تجاری، سطح فساد، شاخص آمادگی فناوری و استفاده از قوانین بهتر است، استفاده از قوانین نظارتی مانند دامنه نوسان، کمتر است. بنابراین می‌توان گفت بهبود عملکرد در این شاخص‌های اقتصادی می‌تواند به افزایش دامنه نوسان و حذف آن منجر شود.
ایرناپلاس
