«اقتصاد بدون نفت» استراتژی می‌‌خواهد

از جمله موضوعاتی که حدود چند دهه است به یک محور اساسی در اقتصاد ایران بدل شده، موضوع «اقتصاد بدون نفت» است که البته باید  بررسی موضوع یاد شده توسط وزیر محترم اقتصاد را آن هم در این دولت به فال نیک گرفت، چراکه معمولاً هر زمانی که قیمت نفت افزایش می یابد، کمتر کسی به اثرهای مخرب افزایش حضور نفت در اقتصاد کشور و یا به اصطلاح به موضوع «نفتی تر شدن اقتصاد کشور» می پردازد  و این که در این زمان و با توجه به قیمت های فعلی نفت به این موضوع توجه می شود را می بایست قدر دانست و انجام این بحث ها در این زمان را مغتنم شمرد.
برای روشن شدن موضوع که چرا به این نتیجه رسیدیم که افزایش قیمت نفت دردسرهایی را برای اقتصاد ایران ایجاد می کند با رحیم اسماعیلی یکی از کارشناسان و متخصان صنعت نفت گفت‌وگو کرده ایم:

*مدت ها است که کارشناسان و صاحبنظران به اقتصاد بدون نفت می اندیشند. برای سوال اول لطفا بفرمایید بحث اقتصاد بدون نفت برای اولین بار در کجا مطرح شد؟
این موضوع یعنی اقتصاد بدون نفت به نظر می رسد که به ابتکار  «سیدحسین فاطمی» وزیر و سخنگوی دولت دکتر «مصدق» در مقابله با تحریم نفت ایران از سوی دولتهای فرانسه و انگلستان مطرح شدو به این مفهوم بود که فقط برای مصرف داخلی استخراج و تولید نفت صورت گیرد و به درآمدهای صادراتی آن توجه نگردد و البته می توان گفت که در آن زمان این بهترین پاسخ به تهدیدهای کشورهای استعمارگری بوده است که دستشان از منافع بیکران این طلای سیاه کوتاه شده بود، اما همچنان که گفته شد این امر تنها مقابله با یک اقدام تهدید آمیز خارجی بود، نه یک برنامه و استراتژی تدوین شده، به همین دلیل هم در آن زمان این سیاست هزینه های زیادی را به دولت و ملت ایران وارد کرد و حداقل آن که یکی از عوامل مهم (در کنار سایر عوامل سیاسی و اجتماعی) سقوط دولت دکتر مصدق بود. البته کل داستان ملی شدن صنعت نفت دارای یک نکته ظریف و قابل توجه است. در واقع «قانون ملی شدن صنعت نفت» موجب دولتی شدن این صنعت شد و یا به عبارت دیگر اقتصاد کشور نفتی تر شد.
پس از سقوط دولت مصدق، موضوع توجه به این امر حیاتی تقریباً به بوته فراموشی سپرده شد تا این که در دهه 50 و با اعلام خبری مبنی بر کاهش بسیار زیاد ذخایر نفت کشور و احتمال به اتمام رسیدن این مایع حیاتی، کل کشور دستخوش اضطراب و نگرانیهای زیاد گردید و بار دیگر و همزمان با پیروزی انقلاب این موضوع مجدد مورد توجه جدّی قرار گرفت.

*با این تاریخچه که فرمودید و با توجه به وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی، می توان بودجه کشور را بدون توجه به درآمدهای ناشی از صادرات نفت خام تهیه و ارایه کرد؟

در پاسخ به این سوال باید گفت حداقل در کوتاه مدت این موضوع امکان پذیر نیست و در واقع بهترین سیاست، اجرای همان برنامه های مندرج در قوانین برنامه های پنج ساله توسعه کشور است که دولت ها را مکلف می کند تا به تدریج از وابستگی خود بکاهند. البته این مهم زمانی محقق می گردد که دولت ها تکالیف قانونی خود را به نحو احسن، انجام دهند.
آنچه در حال حاضر و با توجه به شرایط موجود می تواند مورد توجه گسترده برنامه ریزان و تصمیم گیران اصلی کشور قرار گیرد، ابتدا جلوگیری از افزایش حضور بی رویه و حساب نشده درآمدهای نفتی در اقتصاد کشور و در گام بعدی، کاهش این حضور و کاهش این وابستگی است. برای تحقق این موضوع راه های زیادی متصور است.

*برای اینکه جلوگیری شود از افزایش حضور درآمدهای نفتی در تأمین هزینه های بودجه عمومی کشور چه راه کاری را پیشنهاد می دهید؟
برای این کار می توان در مورد اجرای دستورالعمل های قانون برنامه های پنج ساله توسعه کشور دقت و جدیّت بیشتری به خرج داد؛ افزایش مالیات بر درآمد و دقت در وصول آنها و جلوگیری از وجود فساد در بخش وصول درآمدهای مالیاتی، راهکارهای مورد پیشنهاد می باشد. با اطمینان می توان گفت در صورتی که مالیاتهای پیش بینی شده برای تمام مشاغل همانند میزان مالیات بر حقوق کارمندان و کارگران و با همان دقت دریافت شود، به طور حتم درآمد مالیاتی کشور بسیار افزایش خواهد یافت.

*البته به نظر می رسد اتخاذ سیاست های ارزی مناسب نیز می تواند یکی دیگر از راه کار ها باشد. لطفا در این مورد هم توضیح دهید؟
بله. سیاست های ارزی می بایست به صورتی تنظیم شود که کالاهای وارداتی گرانتر شده و از طرف دیگر کالاهای تولید داخلی چه برای مصرف کننده داخلی و چه برای صادر کننده، ارزانتر تمام شود و هر سیاستی که برعکس این اتفاق را موجب شود، مطمئناً هم به تولید داخل و هم به درآمدهای ناشی از صادرات آسیب جدّی وارد می نماید و موجب افزایش حجم واردات خواهد شد. البته برای هزینه های ناشی از واردات کالاهایی که تولید داخلی آنها امکانپذیر نبوده و واردات آنها اجتناب ناپذیر است می توان طرح های حمایتی خاصی تهیه و اجرا نمود.
از طرفی نیز باید گفت هر سال و بدون توجه به قیمت روز نفت، درصدی از درآمدهای ناشی از صادرات نفت خام را ذخیره و برای سرمایه گذاری در پروژه های زیربنایی و تولیدی کشور از آنها استفاده نمود؛ البته این طرح ها و پروژه های انتخاب شده به طور حتم می بایست اقتصادی بوده و به درآمدهای آینده آن کاملاً اطمینان وجود داشته باشد.

*توجه جدّی به تولید انرژی های نو و تجدید پذیر نیز به گفته کارشناسان یکی دیگر از راه کارها است که می توان نفت را از بودجه جدا کرد و اقتصاد به درآمدهای نفتی وابسته نباشد. لطفا در این خصوص هم توضیح دهید.
برای مصرف داخلی می توان از سوخت های فسیلی (مانند نفت، گاز و...) به انرژی های جدید و نو روی آورد. استفاده از انرژی های جدید و نو همانند: انرژی آبی، باد و حتی انرژی حاصل از زباله ها می تواند جایگزین مناسبی برای استفاده داخلی از انرژی نفت و گاز باشد. انرژی هایی که پاک بوده، آلودگی نداشته و حتی می تواند در پاکسازی محیط نیز کمک کند، البته بدون آنکه خطری بالقوه به همراه داشته باشد.
اگر بتوان هر سال مقداری از منابع ذخیره شده ناشی از درآمدهای نفتی را صرف تهیه دستگاه ها و تکنولوژی های مربوط به تولید انرژی های نو نمود، بدون شک می توان در آینده ای نه چندان دور جایگزین مناسبی برای سوخت های فسیلی در کشور ایجاد کرد.
در پایان یادآوری می نمایم که «جهاد اقتصادی» یعنی زحمت، تلاش و تحمل. بدین معنی‏که برای بهبود وضع اقتصاد کشور باید رنج‏های فراوانی را متحمل شد و راه های جدیدی را تجربه کرد. لذا باید در اجرای طرح ها و برنامه ها تلاش نمود و در صورتی هم که لازم باشد، در مقابل تمام مشکلات و گرفتاری های ناشی از ریاضت های لازم، آستانه تحمل خود را افزایش داد.

منبع: تسنیم