طبیعت خشم خود را به تعدی‌ها نشان داد

ایران اکونومیست-  بارندگی‌های اخیر سبب شد کارشناسان آب و محیط‌زیست گمانه‌زنی‌های متعددی در خصوص وضعیت آب‌و‌هوایی و تغییرات شرایط جوی در ایران و منطقه داشته باشند. بارش‌های اخیر ایران 23استان کشور را درگیر سیلاب و روان‌آب‌ها کرده است. وسعت بارندگی‌ها از شمال شرقی تا جنوب غربی کشور کشیده شده است. بر اساس بررسی‌های سازمان از ابتدای سال آبی تاکنون حدود 90میلیارد متر مکعب آب به سفره‌های زیرزمینی کشور نفوذ پیدا کرده است، این میزان نسبت به سال گذشته 56میلیارد متر مکعب افزایش داشته است.

بر اساس اعلام وزارت نیرو از 130میلیارد متر مکعب ذخیره آبی کشور 30میلیارد آن در چند سال گذشته استفاده شده است، همچنین بسیاری از کارشناسان معتقدند بر اساس تصاویر ماهواره‌ای اخیر، تالاب‌ها و کانون‌های داخلی تولید گرد و غبار اوضاع خیلی بهتری نسبت به گذشته دارند که این موضوع هم به نوعی آن روی خوش سیلاب‌ها برای کشورمان ایران است. در همین راستا روزنامه «صبح‌نو» درخصوص وضعیت سیلاب‌های اخیر و چگونگی مدیریت آن‌ها با دکتر رضا ارجمندی، عضو هیأت مدیره انجمن متخصصان محیط‌زیست به گفت‌ و‌گو نشسته است.

**علت وقوع سیلاب‌های گسترده در سراسر کشور چه می‌تواند باشد؟ آیا تغییرات اقلیمی را شاهد هستیم یا اینکه این سیلاب‌ها صرفاً متأثر از بارش‌های بی‌وقفه در اقصی‌نقاط کشور است؟
مسلم است که این میزان بارش با میزان بارندگی‌هایی که در گذشته داشتیم خیلی متفاوت بوده است. ما در شمال، جنوب و جنوب غرب و شمال شرق شاهد بارش‌های تندی بودیم که با بارش‌ها و سیل‌های گذشته متفاوت بوده است. در روزهای اخیر میزان بارش‌ها در یک روز 110‌میلی‌متر تا 120‌میلی‌متر ثبت شده که رقم بالایی است. متخصصان سازمان هواشناسی دلایل متفاوتی را ارائه دادند؛ اما مسلم است که این بارش‌ها تحت تأثیر تغییرات اقلیم است، علاوه‌بر عللی که درباره بارندگی و گسترش سیلاب‌ها مطرح می‌شود، تغییرات اقلیم هم تحولاتی داشته است که نظم بارش‌ها در طول سال را تغییر داده است که این شاید آثار اولیه تغییر اقلیم عنوان شود.

در ابتدا موضوع تغییر اقلیم را به گرم شدن هوا یا (گلوبال وارمینگ) محدود می‌کردند؛ اما اکنون بیشتر تغییرات اقلیم مد نظر است؛ یعنی هم گرمایش و هم سرمایش زمین مطرح است، درواقع نظام گذشته بارندگی‌ها، گرما و سرما تغییرات خواهد داشت که یک مقدار شاهد آن هستیم.

علاوه‌بر این مسأله خسارات ناشی از بارندگی و سیلاب‌ها از جمله موضوعاتی است که در روزهای اخیر رسانه‌ها تاحدودی به آن پرداخته‌اند، ولی واقعیت این است که خسارتی که از طریق سیل وارد می‌شود بیشتر به‌دلیل تجاوز به حریم رودخانه‌هاست.

**تجاوز به حریم طبیعت تا چه اندازه می‌تواند به خروش سیلاب‌ها مرتبط باشد؟
رودخانه، خانه رود است. وقتی که به حریم رودخانه تجاوز می‌شود، اصطلاحاً گفته می‌شود که رودخانه و طبیعت خشم خود را نشان می‌دهد. نمی‌شود که به طبیعت تجاوز کنیم و شاهد خسارت و گرفتاری نباشیم. تجاوز به مرتع و طبیعت و حریم رودخانه و کنار آن، همه اثر‌گذار هستند. به‌طور مثال ساخت‌و‌سازهایی که در حریم رودخانه‌ها اتفاق افتاده مثل کارون بزرگ که از وسط اهواز می‌گذرد و از اتصال کارون و دز حاصل شده است.

این رود سابقه این را دارد که تا پنج هزار متر مکعب در ثانیه آب از زیر پل رد می‌شده است؛ اما اکنون هنوز حجم آن به چهار هزار متر نرسیده است که مشکل ایجاد شده، در عین حال در داخل کارون دیده می‌شود که جزیره ایجاد کرده‌اند که این موضوع تجاوز به کارونی است که حدود یک‌و‌نیم کیلومتر عرض و حریمش بود.
درباره سایر مناطق هم به همین شکل است. به‌عنوان مثال در شهر آمل هم به حریم رودخانه هراز تجاوز شده است، یعنی داخل حریم رودخانه پارک و ساختمان ساخته‌اند. این خسارت ممکن است تا سال‌ها رخ ندهد؛ اما حتماً روزی خشم طبیعت دامن‌گیر این شهر می‌شود و باید آمادگی این صحنه را داشته باشیم. این مشکلات آثار سیل است و به نظر من طبیعت اثر خشم خود را خواهد گذاشت.

**راه مقابله با این سیلاب‌ها چیست؟
پیشگیری‌ها باید قبل از وقوع حادثه اتفاق بیفتد. از بین بردن مراتع در بالادست و جنگل‌ها از عوامل به وجود آمدن این روان‌آب‌هاست. از بین بردن جنگل‌های منطقه گلستان و تخریب پوشش گیاهی در بالادست تأثیر زیادی در خسارت وارده بر استان گلستان داشته است. باید آمادگی خشم طبیعت در برابر این حوادث را داشته باشیم. تاکنون تلاش برای بازسازی خسارات وارده در کشور شده است و حتی بسیاری از مناطق، تخلیه شده‌اند.

هم‌اکنون در خوزستان شاهدیم که حاشیه کرخه و دشت آزادگان و سوسنگرد در حال تخلیه هستند. زیرا حجم آبی که به کرخه رفته است تا به حال سابقه نداشته است. سد کرخه هفت میلیارد متر مکعب ظرفیت دارد و بزرگترین سد کشور است که هیچ وقت هم پر نشده است. اما اکنون این سرریزی که در سد کرخه اتفاق افتاده یک رقم بسیار بالایی است و فقط می‌توان دعا کرد که این خسارات به حداقل برسد.

**در شرایط فعلی چگونه می‌شود از این بارندگی‌ها و سیلاب‌ها بیشترین استفاده و بهره‌برداری را کرد؟ آیا تنها راهکار هدایت آن‌ها به سمت دریاهاست؟
قبل از هر چیز باید برای کاهش میزان تخریب مسیر رودخانه‌ها را آزاد‌سازی کرد. مسیل محل عبور سیل است، وقتی که به این حریم‌ها تجاوز می‌شود این مشکلات پیش می‌آید. نخستین راهکاری که باید دولت هم به آن توجه کند آزادسازی مسیر رودخانه و سیل‌هاست و همچنین ایجاد مسیل‌هایی که بتواند حجم سیل را به مناطق پایین‌دست هدایت کند. همچنین در عین حال آمادگی برای مخاطراتی که ممکن است زین پس رخ دهد. با تغییرات اقلیم ممکن است حوادث دیگری داشته باشیم.

بعضی از اساتید این حوزه سال‌هاست که روی موضوع پخش سیلاب‌ها کار می‌کنند. به این شکل که از بالادست و منطقه‌ای که سیل‌خیز است یک مسیرهای انحرافی ساده را باز می‌کنند که روان‌آب‌ها در زمین پخش شود و چاه‌های پایین دست را غنی از آب می‌کند این پخش سیلاب یکی از کارهای مهم علمی است که نیاز است در کشور ما نیز عملیاتی شود. همچنین توسعه آبخوان‌داری باید تقویت شود که به کمک پخش سیلاب‌ها بتوانیم از بروز چنین حوادثی جلوگیری کنیم.

منبع: روزنامه صبح نو