اواسط اسفند سال گذشته (1397) اداره اطلاعات انرژی آمریکا اعلام کرد، میزان تولید نفت این کشور با ثبت رکورد 12 میلیون و 100 هزار بشکه در روز، از عربستان و روسیه - رقبای اصلی آمریکا - سبقت گرفته است. همچنین صادرات نفت شیل آمریکا با ثبت رکورد سه میلیون و 360 هزار بشکه در روز، برای نخستین بار از تولید 2 میلیون و 800 هزار بشکه‌ای ایران عبور کرد.
روند رو به رشد تولید نفت آمریکا در این سالها رو به فزونی بوده و پیش بینی شده در سال 2019 میلادی با رشد یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت همراه باشد. این مساله سبب شده تا واردات نفت آمریکا از کشورهای عضو اوپک به کمترین میزان در 32 سال گذشته برسد.
آمریکا اکنون روزانه 2.18 میلیون بشکه نفت از کشورهای عضو اتحادیه صادرکنندگان نفت(اوپک) وارد می‌کند. این کشور در سال 2008 میلادی نزدیک به 386 میلیارد دلار صرف واردات نفت کرده بود که در سال 2018 میلادی به 53 میلیارد دلار کاهش یافته است.
'دونالد ترامپ' رئیس جمهوری آمریکا که از موافقان افزایش نفت شیل و استقلال این کشور در بخش انرژی است، بارها از کشورهای تولیدکننده نفت بویژه اعضای اوپک خواسته تا با افزایش میزان تولید، به کاهش قیمت نفت کمک کنند.
با این حال، وضعیت حاکم بر کشورهای تولیدکننده نفت و تحریم‌های نفتی آمریکا علیه چند کشور تولیدکننده سبب شده تا بهای نفت (برنت) در جمعه گذشته برای نخستین بار در سال جاری میلادی از مرز 70 دلار عبور کند. قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت آمریکا نیز در پایان معاملات روز جمعه با 98 سنت افزایش به 63 دلار و 8 سنت رسید.
این افزایش قیمتها، از یک سو نرخ سوخت را در کشورهای واردکننده نفت از جمله آمریکا افزایش می‌دهد که ترامپ با این روند مخالف است و از سوی دیگر یک نیاز برای ادامه تولید نفت شیل محسوب می‌شود، زیرا تولید پرهزینه نفت شیل، با قیمت بالای نفت در بازارهای جهانی امکانپذیر است.
رئیس جمهوری آمریکا اوایل فروردین سال جاری در پیامی توئیتری با اشاره به آسیب پذیر شدن بازار نفت و افزایش قیمت این حامل انرژی، افزایش عرصه نفت از سوی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) را خواستار شد؛ آن هم در حالیکه با اعمال تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی علیه ایران و ونزوئلا - دو کشور عضو اوپک - سبب کاهش تولید نفت این سازمان شده است.
رئیس جمهوری آمریکا سال گذشته، چند بار خواستار افزایش عرضه اوپک شد اما اعضای این سازمان با آن مخالفت کردند.
دونالد ترامپ برای تحقق اهداف خود، با همکاری عربستان و چند کشور تلاش کرد میزان تولید نفت را افزایش دهد تا با کاهش قیمت جهانی نفت، شرایط برای تحریم نفت ایران فراهم شود.
آمریکا امیدوار بود از این طریق، در زمان برگزاری نشست 175 (آذر ماه 97) در وین پایتخت اتریش، فشارها به ایران را تشدید کند و برای این منظور، نماینده ویژه‌ای عازم وین کرد اما بدلیل ایستادگی ایران بار دیگر شکست خورد.
کشورهای عضو اوپک همراه با برخی تولیدکنندگان غیراوپک در نشست آذر سال گذشته توافق کردند که عرضه نفت به بازار را به میزان یک میلیون و 200 هزار بشکه کاهش دهند اما ایران از این کاهش مستثنی شد.
** تلاش برای انزوا و کنترل اوپک
تلاش آمریکا برای به حاشیه راندن اعضای اوپک با هدف بی‌اثر سازی اقدمات این سازمان و یکه‌تازی در بازار انرژی در دوره ترامپ شدت یافته بگونه‌ای که رئیس جمهوری آمریکا اردیبهشت سال گذشته با خروج از برجام، تحریم‌های رفع شده از سوی این توافق را علیه ایران بازگرداند و از آبان سال گذشته تحریم‌های نفتی علیه ایران را اجرایی کرد.
به صفر رساندن صادرات نفت ایران، سیاست اعلامی رئیس جمهوری آمریکا است اما نگرانی از افزایش شدید قیمت نفت سبب شده، مجبور شود هشت کشور خریدار نفت ایران را از این تحریم‌های نفتی خود معاف کند. مقام‌های کاخ سفید در هفته های اخیر دور جدید حملات روانی خود علیه ملت ایران را آغاز کرده و مدعی شده‌اند با پایان یافتن مهلت 6 ماهه به خریداران نفت ایران، دیگر این زمان تمدید نخواهد شد.
اما شبکه 'سی.ان.بی.سی' آمریکا به نقل از کارشناسان و تحلیلگران اعلام کرد که تلاش واشنگتن برای قطع صادرات نفت ایران به احتمال بسیار زیاد شکست خواهد خورد و در نهایت معافیت تحریمی پنج کشور از خرید نفت ایران را تمدید می کند زیرا ترامپ قصد دارد پیش از انتخابات ریاست جمهوری 2020 مانع از افزایش بهای بنزین شود.
سیاست‌های تحریم نفتی آمریکا محدود به ایران نشده و به ونزوئلا - از دیگر اعضای اوپک - نیز رسیده است.
«خوان گوایدو» رهبر حزب مخالف دولت ونزوئلا، بهمن سال گذشته با حضور در جمع هوادارانش، خود را رئیس جمهوری این کشور خواند.
وی «نیکلاس مادورو» را فاقد مشروعیت برای این مسند دانست و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری را خواستار شد.
بدنبال آن، ترامپ و شماری از کشورهای منطقه و اروپایی از وی حمایت کرده و او را به عنوان رئیس دولت موقت به رسمیت شناختند.
بهانه ترامپ این است که مادورو در انتخابات اخیر ریاست جمهوری این کشور، به صورت دمکراتیک انتخاب نشده است.
کاخ سفید برای مقابله با مادورو، تحریم‌های مالی و نفتی علیه دولت وی را کلید زد و اکنون دامنه تحریم را با هدف ضربه زدن به صنعت نفت ونزوئلا افزایش داده است.
آمریکا اکنون سیاست تحریم تولیدکنندگان بزرگ نفت دنیا را به شیوه‌های مختلف دنبال کرده و حتی دامنه آن به روسیه نیز کشانده و این کشور را از نظر توسعه‌ای در بازار نفت تحریم کرده است.
اقدامات آمریکا علیه تولیدکنندگان نفت، صدای انتقاد و اعتراض کشورهای تولیدکننده نفت را درآورده به طوری که هفته گذشته «نیکلای پاتروشف» دبیر شورای امنیت روسیه تصریح کرد که هدف اصلی از اقدامات آمریکا در مورد ونزوئلا و ایران کنترل اوپک است.
وی گفت: «هدف راهبردی آمریکا، قرار گرفتن در صدر صادرکنندگان نفت در جهان، تعیین اصول مورد نظر خود بر بازار جهانی نفت و تحمیل اراده اش بر اوپک است؛ به همین دلیل آنها ایران و روسیه را تحریم می‌کنند و می‌خواهند کنترل نفت ونزوئلا را در دست بگیرند؛ مراکز پالایش نفت در جنوب آمریکا نیز اکنون آماده استفاده از نفت ارزان قیمت ونزوئلاست.»
«آلکساندر نواک» وزیر انرژی روسیه نیز ضمن آنکه تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ونزوئلا را غیرقانونی و اقدامی یک طرفه دانست، تاکید کرد که چنین اقدامی سبب سردرگمی در بازار جهانی نفت می‌شود.
با وجود سبقت گرفتن آمریکا در تولید طلای سیاه، اما روسیه به دلیل فروش گسترده نفت و گاز، رهبر کشورهای صادرکننده نفت غیراوپک محسوب می‌شود و با همراهی اعضای اوپک، نقش ویژه‌ای در کنترل قیمت نفت در بازار جهانی دارند، بنابراین تلاش ترامپ بر فشار بر اعضای اوپک، سیاستی در جهت به حاشیه راندن نقش این سازمان و روسیه در بازار انرژی جهان محسوب می‌شود.
«فئودور لوکیانف» رئیس علمی باشگاه سیاسی 'والدای' روسیه نیز با بیان اینکه آمریکا بیشتر تولیدکنندگان بزرگ نفت را تحریم کرده، معتقد است کاخ سفید می‌خواهد از این طریق، نبض بازار جهانی نفت را در دست بگیرد.
وی که عضو هیات رئیسه سازمان غیردولتی «شورای سیاست خارجی روسیه» است گفت: متاسفانه برخی تولیدکنندگان عمده نفت همچون عربستان سعودی، آمریکا را در این عرصه همراهی می کنند.
لوکیانف تصریح کرد، برای اینکه نقشه آمریکا درباره بازار جهانی نفت خنثی شود باید تلاش‌ها برای مقابله با تحریم‌ها مضاعف و همکاری در این زمینه سازمان یافته‌تر شود. «ایران، روسیه، ونزوئلا، چین، هند و کشورهای دیگری که خارج از دایره کنترل آمریکا هستند باید ساختار همکاری‌های خود را گسترش داده و همه تلاش آنها، مقابله با تحریم‌های آمریکا و گسترش حمایت‌های دولتی از طرح‌های استراتژیک باشد.»
** آیا تیر «نوپک» به سنگ می‌خورد؟
اواسط بهمن سال گذشته، کمیته قضایی مجلس نمایندگان آمریکا با هدف سهم‌خواهی این کشور در تعین قیمت نفت و خارج کردن انحصار قیمت از دست اوپک، طرح «قانون نه به کارتل‌های تولیدکننده و صادرات کننده نفت» ('نوپک' - NOPEC bill) را تصویب کرد که براساس آن، اوپک یک کارتل معرفی شده و مصداق مقررات ضد انحصار می‌شود.
در صورت تصویب این قانون در کنگره، راه برای شکایت علیه این سازمان و محکومیت آن فراهم خواهد شد.
در واقع کنگره تلاش دارد با تصویب نهایی، هیچ سازمان تولیدکننده و صادرکننده نفتی نتواند در تغییر سطح تولید و قیمتها دخالت داشته و سبب افزایش یا کاهش نرخ‌ها در بازار جهانی شود. این لایحه که قانون «هیچ کارتل تولیدکننده و صادرکننده» یا «نوپک» نام دارد همواره با مخالفت رئیسان جمهوری در آمریکا روبرو بود اما دولت ترامپ، حمایت خود از این رویکرد را اعلام کرده است.
ترامپ سالها منتقد اوپک بوده و در زمان تبلیغات انتخاباتی سال 2016، جنگ لفظی وی در این زمینه به رسانه‌‌های بین‌المللی نیز کشیده شد.
ترامپ در آن زمان وعده داده بود استقلال انرژی آمریکا را از دشمنان و کارتل‌های نفتی پس گرفته و یک استقلال انرژی آمریکایی کامل ایجاد می‌کند.
موضوع «نوپک» به سال 2000 باز می‌گردد.
رئیسان جمهوری سابق آمریکا همچون 'جرج دبلیو بوش' و 'باراک اوباما' تهدید کرده بودند اگر این لایحه به عنوان قانون تصویب شود، از قدرت وتوی خود برای متوقف کردن آن استفاده می‌کنند.
مجلس نمایندگان آمریکا در سال 2007 لایحه مشابهی تصویب کرد و حتی در مجلس سنا نیز رای آورد اما با مخالفت کاخ سفید روبرو شد.
«محمد بارکیندو» دبیرکل اوپک نیز همان زمان در واکنش به این طرح کنگره اعلام کرد که این سازمان یک کارتل نیست و در زمینه تثبیت قیمتها فعالیت نمی‌کند. این قضاوت نادرستی است که ما را به چنین امری متهم کنند. اوپک یک سازمان باز و شفاف است که بر کمک به بازار نفت برای حفظ توازن بر مبنایی پایدار تمرکز دارد و این مساله، الزامی بنیادین برای سرمایه‌گذاران است. صنعت بین‌المللی نفت برای برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری به روشی پیش‌بینی‌پذیر با هدف تضمین عرضه آینده، نیازمند ثبات بازار است.
مطرح شدن لایحه 'نوپک'، عربستان از متحدان همیشگی کاخ سفید را نگران کرده آن هم در حالیکه ریاض بارها همراهی خود با ترامپ را در زمان خروج آمریکا از برجام با جبران کاهش صادرات نفت ایران اعلام ثابت کرده بود.
اکنون با عیان شدن سیاست واشنگتن برای یکه تازی در عرصه انرژی جهان و به حاشیه راندن قدرت نفت خاورمیانه، ریاض، کاخ سفید را تهدید کرده در صورت تصویب و اجرای «نوپک»، واحد پولی دلار را در معاملات نفتی خود کنار می‌گذارد.
رویترز روز جمعه 16 فروردین سال جاری ضمن اعلام این خبر از قول سه منبع آگاه (بدون نام بردن از آنها) اضافه کرد: این تهدید عربستان در دیدار مقام‌های ارشد انرژی دو کشور مطرح و درباره این موضوع حتی در اجلاس اوپک نیز مذاکره شده است.
به اذعان کارشناسان بازار انرژی، هدف «نوپک»، متلاشی کردن اتحاد اوپک با روسیه و دیگر تولیدکنندگان غیراوپک است.
موضوعی که آذر سال واکنش غیرمترقبه «خالد الفالح» وزیر انرژی عربستان را نیز به همراه داشت.
وی گفت: «آمریکا در موضعی نیست که برای اوپک تعیین تکلیف کند و ما به اجازه کسی برای پایین آوردن سطح تولید نیاز نداریم».
ریاض با احساس خطر از پیامدهای سنگین نوپک که فروپاشی اوپک از یک سو و دست بالای آمریکا بر بازار انرژی را به همراه خواهد داشت، به نوعی اینگونه نشان داده که می خواهد با اوپک همسو شده و به حفظ انسجام آن و جایگاه خود بپردازد.
اوپک، یک سوم از 99 میلیون بشکه نفتی که هر روز در جهان تولید می‌شود را به خود اختصاص می‌دهد.
در اساسنامه اوپک درباره اهداف اصلی این سازمان آمده است: «هماهنگی و یکپارچه‌سازی سیاست‌های نفت کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تأمین منافع جمعی، طراحی شیوه‌هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازار نفت بین‌المللی با هدف از بین بردن نوسان‌های مضر و غیر ضروری؛ توجه خاص به ضرورت فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای تولیدکننده نفت و تأمین نفت کشورهای مصرف‌کننده به صورت کارآمد، مقرون به صرفه و همیشگی.
کشورهای وابسته به اقتصاد نفتی در جهان بویژه عربستان سعودی به خوبی آگاهند که سلطه آمریکا بر بازار انرژی، راه را برای بازی کاخ سفید با سیاست‌های داخلی و خارجی این کشورها مهیا کرده و استعمارگری جدیدی بر آنها حاکم خواهد کرد.
اکنون باید دید این کشور و دیگر متحدان عضو اوپک آمریکا که همیشه به هر نحوی، خود را با سیاست‌های سلطه‌گری آمریکا همسو کرده‌اند، آیا می‌توانند سنگ بزرگ 'نوپک' را از سر اوپک دور کنند و یا شاهد پایان عمر این سازمان حدود 60 ساله خواهیم بود.
منبع: ایرنا
