ایران اکونومیست- هنگامی که آب گل آلود می‌شود، بستر برای ماهیگیری سودجویان فراهم است. سودجویانی که همواره از کوچکترین سهل انگاری مسئولان و مدیران بیشترین بهره را برده‌اند و از کنار نبود نظارت مدیران در جهت پر پول کردن جیبشان ساده نگذشته‌اند، اما تنها چیزی که ماحصل نبود نظارت و تصمیم گیری‌های غلط برخی از مسئولان و مدیران است، زیانی است که به افراد جامعه وارد می‌شود و همواره افراد جامعه قربانی سودجویان هستند.
در این گزارش به یکی از روش‌های نوظهور کسب درآمد پرداخته‌ایم که در عین سادگی روزانه بهره زیادی را نصیب سودجویان کرده است.
روزانه سفر‌های درون شهری زیادی به وسیله ناوگان حمل و نقل عمومی انجام می‌شود، یکی از این ناوگان‌های حمل و نقل درون شهری، سامانه اتوبوس‌های تندرو یا همان بی آر تی است. سامانه اتوبوس‌های تندرو (بی آر تی) هم اکنون با ۱۰ خط اقدام به جابجایی مسافران درون شهری می‌کنند.
اما سوال اینجاست که چرا سودجویان این بار دست بر روی بی آر تی گذاشته‌اند تا جیب‌های خود را پر پول کنند؟
در پاسخ به این سئوال باید گفت: جابجایی مسافران در ایستگاه‌های بی آر تی تنها با استفاده از کارت بلیت مدت دار (یا همان کارت شارژ) صورت می‌گیرد و در تمام ایستگاه‌های خطوط ۱۰ گانه این سامانه، هیچگونه پرداخت وجه نقدی برای جابجایی مسافران صورت نمی‌گیرد.
همواره مسافرانی هستند که به علت شارژ نداشتن کارت بلیت اعتباری خود، از ورود آن‌ها به داخل ایستگاه‌های بی آر تی توسط مامور کنترل بلیت ایستگاه، جلوگیری می‌شود. در اینجاست که سودجویان وارد عمل شده و با دریافت وجه نقد از مسافران برای آن‌ها به اصطلاح کارت می‌زنند.
برای درک بیشتر این موضوع باید به آمار سفر‌های درون شهری با استفاده از سامانه حمل و نقل تندرو یا همان بی آر تی اشاره کرد.
محمد علیخانی رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل و ترافیک شورای شهر تهران در گفتگویی اظهار کرد: در خطوط ۱۰ گانه بی آر تی که به صورت ۳ شیفت، شبانه روز در حال خدمت رسانی به مسافران است، با استناد به تراکنش‌هایی که در ایستگاه‌های بی آر تی ثبت شده است، روزانه به‌طور متوسط چیزی حدود ۱.۵ میلیون سفر انجام می‌شود.
اما کارت زدن و دریافت وجه نقد از مسافران چگونه برای سودجویان درآمد ایجاد می‌کند؟
زمانی که مسافری هنگام ورود به ایستگاه متوجه می‌شود که کارت اعتباری او خالی از اعتبار است با این جمله از طرف مامور کنترل بلیط رو به رو می‌شود که از او می‌خواهد برای ورود به ایستگاه، مبلغ ۱۰۰۰۰ ریال به یکی از افراد بدهد و آن فرد به جای او به اصطلاح کارت بزند.
اینجا سودجویانی که اطراف ایستگاه حضور دارند، وارد می‌شوند و با دریافت ۱۰۰۰ تومان از مسافران، برای آن‌ها کارت می‌زنند.
ذکر این نکته ضروری است که در ابتدای ورودی هر ایستگاه، یک دستگاه کارتخوان نصب شده است و مسافرانی که کارت اعتباری آن‌ها شارژ ندارد می‌توانند از طریق آن دستگاه اقدام به شارژ کارت بلیت خود کنند، اما سوال اینجاست که چرا مأموران کنترل بلیت برخی از ایستگاه‌ها به جای هدایت مسافران برای شارژ کردن کارت اعتباری خود از طریق دستگاه‌های کارتخوان ابتدای ایستگاه، از مسافران می‌خواهند که با پرداخت وجه نقد به افراد غیر و کارت زدن آن‌ها به ایستگاه وارد شوند؟!
در یکی از مشاهدات میدانی مشخص شد افرادی که اقدام به کارت زدن برای ورود مسافران به ایستگاه می‌کنند، از دوستان مأموران کنترل بلیت ایستگاه هستند که به صورت نامحسوس در اطراف ورودی ایستگاه مستقر شده‌اند.
در این جا ۲ فرضیه بوجود می‌آید:
فرضیه اول این است، کارتی که افراد غیر به جای مسافر می‌زنند، به درستی زده می‌شود و ثبت آن تراکنش اتفاق می‌افتد.
حال فرضیه دوم این است که کارت زدن به صورت نمادین است و تراکنش ثبت سفر صورت نمی‌گیرد.
این دو فرضیه در هر حالت برای سودجویان دارای بهره است.
در تشریح فرضیه اول باید گفت: هزینه هر سفر در خطوط ۱۰ گانه بی آر تی بر اساس طول خطوط است. در جدول تعرفه اتوبوس‌های عمومی آمده است، هزینه هر سفر، در خطوط تا ۱۰ کیلومتر ۵ هزار ریال، خطوط بیش از ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر ۶۵۰۰ ریال، هزینه خطوط از ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر ۸ هزار ریال و خطوط بالای ۲۰ کیلومتر ۱۰ هزار ریال است.
با توجه به جدول تعرفه‌های کرایه در سال ۹۷ برای اتوبوس‌های بخش دولتی که بی آر تی نیز شامل آن می‌شود، متوجه می‌شویم که مأموران کنترل بلیت از کسانی که شارژ کارت ندارند، می‌خواهند مبلغ ۱۰ هزار ریال پرداخت کنند که این مبلغ بالاترین نرخ کرایه در خطوط ۱۰ گانه اتوبوس‌های تندرو است که کمتر مسافری پیدا می‌شود که سفر درون شهری با بیش از ۲۰ کیلومتر انجام دهد. طبق بررسی‌های صورت گرفته به طور متوسط هزینه هر سفر برای مسافران مبلغی در حدود ۶۵۰۰ ریال است که با پرداخت ۱۰ هزار ریال مبلغ ۳۵۰۰ ریال اضافه پرداخت می‌کنند.
اما در تشریح فرضیه دوم در مشاهدات میدانی مشخص شد بیشتر افرادی که از طرف مامور ایستگاه برای کارت زدن به مسافران معرفی می‌شوند، کارت زدن آن‌ها صوری است و هیچگونه تراکنش سفری ثبت نمی‌شود. اینجاست که تمام مبلغ ۱۰ هزار ریالی سفر مسافران به جیب سودجویان می‌رود.
یکی از ماموران کنترل بلیت در یکی از ایستگاه‌های پر تردد شهری، در پاسخ به این سوال که چرا به جای آن که از مسافران می‌خواهید وجه نقد به افراد غیر پرداخت کنند، از آن‌ها نمی‌خواهید که از طریق دستگاه کارتخوان ابتدای سکو کارت بلیت خود را شارژ کنند، گفت: به علت شلوغی در این ایستگاه و آگاهی نداشتن برخی از مسافران از نحوه شارژ کردن کارت بلیت خود به وسیله دستگاه کارتخوان، بیشتر مسافران تمایل بر این دارند که برای استفاده از بی آر تی وجه نقد پرداخت کنند و به خاطر ممنوعیت دریافت هرگونه وجه نقد توسط ماموران کنترل بلیت، این وجه به افراد غیر پرداخت می‌شود و آن‌ها به جای مسافران کارت می‌زنند.
برای جلوگیری از سوءاستفاده و گسترش این نوع درآمدزایی توسط افراد سودجو، باید در کنار آگاهی بخشیدن به مردم و آموزش نحوه استفاده از دستگاه‌های کارتخوان، مدیران و ناظران این بخش هم اهتمام ویژه‌ای نسبت به برطرف کردن برخی از خلاء‌های نظارتی داشته باشند.
آگاهی مردم نسبت به این شکل از درآمدزایی موجب می‌شود مسافران به جای پرداخت وجه نقد اقدام به شارژ کارت اعتباری خود از طریق دستگاه‌های کارتخوان نصب شده در محیط مترو و درگاه ایستگاه‌های بی آر تی کنند تا یکی دیگر از تیر‌های سودجویان برای کسب درآمد از افراد جامعه به سنگ بخورد.
