ایران اکونومیست- به مناسبت بیست و یک اسفندماه، روز بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی، گفت‌وگویی با معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان هنر ترتیب داده شد. دکتر علی تقوی در این گفت‌وگو به شرح و توضیح در باب برنامه‌های آتی فرهنگستان هنر با هدف پژوهش دقیق قابلیت‌های خمسه نظامی و تأثیر آن در حوزه‌های گوناگون هنری و معرفی همایش خمسه‌نگاری سال آینده فرهنگستان، پرداخت و در پاسخ به این پرسش که تعداد کمی از شاعران ایرانی به عنوان حکیم شناخته می‌شدند و چرا نظامی گنجوی را حکیم می‌دانیم گفت: سخن از حکیم نظامی و حکمت اوست؛ در این زمینه باید گفت، نظامی گنجوی افزون بر داشتن قریحه و استعداد خاص در شعر و شاعری و فنون سخنوری، با انواع علوم عقلی و نقلی روزگار خود همچون منطق، فلسفه، کلام، ریاضیات، نجوم، فقه و حدیث آشنایی داشت. گواه این موضوع پنج‌گنج نظامی و دیوان شعر اوست که در جای‌جای آنها، این دانستگی و معلومات شاعر آشکار است. پس به واسطه آگاهی و شناخت نظامی از بسیاری علوم زمانه و به مصداق «اِنَّ مِنَ‌الشِّعرِ لَحِکمَه» و بازتاب گستره وسیعی از تأملات و اندیشه‌های حکمی شاعر، هم در مخزن‌الاسرار و هم در دیگر منظومه‌ها همچون خسرو و شیرین و اسکندرنامه و هفت‌پیکر، به حق او را حکیم نامیدند.
وی همچنین درباره نامگذاری بیست و یکم اسفندماه به نام حکیم نظامی گنجوی و اهمیت بزرگداشت این شاعر حکیم گفت: نامگذاری روزهای سال به نام مفاخر فرهنگی، ادبی و هنری کار بسیار پسندیده‌ای است و فرصتی فراهم می‌آورد تا در اندیشه و آرا و آثار آنان تأملی دوباره شود. در این میان بسیار ضرورت داشت یک روز به نام حکیم نظامی نامگذاری شود تا ضمن جاودانه نگاه داشتن نام و یاد این شاعر بزرگ ایرانی در اذهان مردم، محملی باشد برای پرداختن بیشتر و جامع‌تر به آثار نظامی و نقش و تأثیر شگرفی که بر جریان‌های ادبی و هنری پس از خود داشت.
علی تقوی در پاسخ به این پرسش که آیا حکیم نظامی گنجوی در آفرینش آثار خود، به گذشتگان ادب ایران چشم داشته یا خیر گفت: بی‌گمان هر شاعر، نویسنده یا هنرمندی در خلق آثار خود متأثر از آثار دیگران است. دامنه و میزان این تأثیرپذیری متفاوت است؛ برخی از همان حدّ تقلید و نظیره‌گویی فراتر نمی‌روند و برخی ضمن تأثیرپذیرفتن از آثار و نمونه‌های فاخر و برجسته ادبی و هنری، رفته‌رفته به سبک و اسلوب ویژه و ممتاز خود دست می‌یابند و خود و آثارشان مطمح نظر دیگران می‌شود. حکیم نظامی نیز در منظومه‌های خود گوشه‌چشمی به آثار دیگر شاعران داشته است. با وجود تفاوت در وزن و شیوه بیان، تأثیر حدیقه سنایی در مخزن‌الاسرار نظامی مشهود است. نظامی در منظومه‌های بزمی خود هم به نظر می‌رسد منظومه‌هایی چون وامق و عذرای عنصری بلخی، ورقه و گلشاه عیوقی و ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی را از نظر دور نداشته است و می‌توان نقشی برای این دست منظومه‌های مکتوب و دیگر منظومه‌ها و روایت‌های شفاهی، در ترغیب نظامی برای سرودن منظومه‌های عاشقانه خود قائل شد.
معاون پژوهشی فرهنگستان هنر درباره تأثیر سبک سخن‌سرایی نظامی بر آیندگان ادب فارسی اینگونه گفت: طرح و اسلوبی که نظامی در خمسه یا پنج‌گنج خود درافکنده است پس از او از سوی شاعران، بسیار مورد استقبال واقع شد. نخستین شاعر که به نظیره‌گویی خمسه نظامی روی آورد، امیرخسرو دهلوی است و پس از او می‌توان از شاعرانی چون خواجوی کرمانی، جامی، مکتبی شیرازی، هلالی جغتایی و وحشی بافقی یاد کرد که با در نظر داشتن آثار نظامی، یک یا چند منظومه سرودند و از خود به یادگار گذاشتند. با تمام این تفاسیر باید گفت، هیچ یک از آن منظومه‌هایی که دیگر شاعران متأثر از نظامی ساخته و پرداخته کردند، قابل قیاس با آثار نظامی نیست و دقت و ظرافت خاص او در پرداخت معانی و عواطف شعری در قالب تصاویری خیال‌انگیز و بکر از لونی دیگر است. به سبب همین ویژگی‌هاست که آثار نظامی همچون آثار بسیاری از دیگر شاعران برجسته و شاخص، فراتر از وادی ادب، در مفهوم خاص کلمه در انواع هنر نیز تأثیرگذار بوده است و چه بسیار هنرمندانی که در خلق آثار هنری خود متأثر از پنج‌گنج این شاعرحکیم بوده‌اند.
وی همچنین درباره اینکه آیا فرهنگستان هنر در خصوص تأثیر نظامی بر آیندگان خود، برنامه یا پژوهش‌هایی را در دست اقدام دارد گفت: در تکمیل سخنان قبلی باید بگویم در میان متون فارسی، چند متن بیش از دیگر متون، مورد اقبال هنرمندان واقع و به روش‌های مختلف در دیگر متون تکثیر شده‌اند که می‌توان از شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی، منطق‌الطیر عطار، گلستان سعدی، مثنوی مولوی و غزلیات حافظ یاد کرد. در این میان، روش استادانه نظامی در پرداخت انواع مضامین تعلیمی و تغزلی در قالب تصاویری ناب و خیال‌انگیز، بسیاری از هنرمندان ایرانی را بر آن داشته است تا با الهام از خمسه نظامی، آثار هنری خود را خلق و عرضه نمایند.
فرهنگستان هنر نظر به ضرورت و اهمیت موضوع، پس از بررسی‌ها و مطالعات آغازین، چندکار عمده را در پیش گرفته است: نخست، چاپ و انتشار نسخه نفیس خمسه شاه‌طهماسبی که به زیور انواع هنر تذهیب و خوشنویسی و نگارگری و جز آنها آراسته است. این کتاب ارزشمند به همت مؤسسه متن فرهنگستان، سال آینده منتشر و در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت. همچنین فرهنگستان به شورای شهر تهران پیشنهاد داده است یکی از میدان‌های تهران را به نام «حکیم نظامی» مزین گردانند.
معاونت علمی و پژوهشی فرهنگستان نیز با هدف پژوهش دقیق قابلیت‌های هنری خمسه نظامی و تأثیر شگرف آن در حوزه‌های گوناگون هنری، همایش ملی خمسه‌نگاری را در اسفند سال ۱۳۹۸ برگزار خواهد کرد. محورهای عمده این همایش عبارتند از: نسخه‌شناسی و خط‌شناسی در خمسه‌نگاری‌ها؛ شخصیت‌شناسی نگارگران، خوشنویسان و حامیان خمسه‌نگاری‌ها؛ مطالعه زیبایی‌شناسی نگاره‌های خمسه؛ بررسی درزمانی نگارگری خمسه در دوره‌های مختلف؛ مطالعه بینارشته‌ای نگاره‌ها و مضامین شعری؛ رابطه بینامتنی خمسه‌نگاری‌ها و دیگر متون به ویژه شاهنامه‌نگاری‌ها؛ مطالعه بینارشته‌ای تکثیر خمسه در دیگر هنرها (صناعتی، معماری، موسیقی، سینما، نمایش و…)؛ بررسی پیرامتنی در نسخه‌های خمسه: تذهیب، تشعیر، صفحه‌آرایی، جلدسازی و…؛ بررسی قابلیت‌های هنری خمسه در هنرهای معاصر؛ مطالعه گفتمانی: عوامل گفتمانی شکل‌گیری خمسه‌نگاری.
در همین فرصت، از همه استادان و پژوهشگران و هنرمندان گرامی دعوت می‌شود با توجه به محورهای پژوهش این همایش، آثار خود را در قالب طرح‌ها و مقالات پژوهشی برای دبیرخانه همایش ارسال کنند.
