ایران جزو پنج کشور نخست جهان در تثبیت ماسه های روان است

ایران اکونومیست-   «فرهاد سرداری»  افزود: این امر سبب شده تا از تجربیات مفید ایران برای برخی کشورهایی مانند اردن و تعدادی از کشورهای آفریقایی استفاده شود.
وی افزود: برای کنترل فرسایش بادی به ویژه تثبیت ماسه های روان، فعالیت های گسترده ای در زمینه بیولوژیک مانند نهال‌کاری، بذرکاری، بذرپاشی و اقدامات فیزیکی و شیمیایی مانند مالچپاشی انجام شده است.
وی تصریح کرد: در حدود نیم قرنی که از آغاز این فعالیت ها در ایران می گذرد، اقدامات اجرایی مقابله با بیابان زایی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور منجر به ایجاد بیش از دو میلیون هکتار جنگل دست کاشت در مناطق بیابانی کشـور شده است.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری اضافه کرد: مالچ پاشی از جمله اقدامات مهمی است که از پنج دهه پیش در زمینه کنترل فرسایش بادی و تثبیت ماسه های روان در کشور صورت گرفته است، البته این اقدام زمانی در دستور کار قرار خواهد گرفت که امکان اجرای سایر عملیات اصلاحی و احیایی به تنهایی میسر نبوده و امکان استقرار پوشش گیاهی به دلیل شدت فرسایش بادی فراهم نباشد.
وی گفت: مالچ پاشی در اراضی در حال فرسایش بادی شدید، حفاظت و ممانعت از ورود ماسه و حفاظت از جاده ها، راه آهن، فرودگاهها، مراتع، قنوات، تاسیسات نظامی، روستاها و شهرهایی که مورد هجوم ماسه های روان هستند، انجام می شود و بسیار موثر است؛ بکارگیری از این روش از بروز خسارات های جبران ناپذیر جلوگیری می کند.
به گفته وی، براساس مطالعات انجام شده، مساحت مناطق تحت تاثیر و کانون های بحرانی فرسایش بادی کشور بیش از 30 میلیون هکتار است که وسعت کانون های بحرانی فرسایش بادی بیش از 9 میلیون هکتار برآورد شده و بیش از 30 درصد از این سطح، کانون بحرانی درجه یک است.
سرداری یادآور شد: آخرین تحقیقات صورت گرفته از سوی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور نشان می دهد که مساحت ماسه زارهای کشور بالغ بر 4 میلیون و 763 هزار و 196 هکتار و مساحت مناطق مورد پاشش مالچ کشور 256 هزارو 814 هکتار است که حدود 3 درصد از مساحت کانونهای بحرانی فرسایش بادی کشور و 4.5 درصد از مساحت ماسه زارهای کشور را به خود اختصاص داده است.
وی ادامه داد: قریب به اتفاق مناطق مالچ پاشی شده اکنون به جنگل دست کاشت مناطق بیابانی تبدیل شده و از تنوع زیستی قابل توجهی برخوردار است.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری یادآور شد: ایجاد جنگل دست کاشت مناطق بیابانی پس از مالچ پاشی در منطقه غرب کرخه، خوزستان از دیگر اقدامات است که با توجه به شدت خسارت های وارده به مناطق زیستی و اقتصادی که بخشی از آن ناشی از وقوع خشکسالی های متوالی و تحلیل پوشش گیاهی مناطق است.
وی افزود: در دو سال اخیر با پیش بینی های انجام شده، امکان اجرای پروژه مالچ پاشی پس از قریب یک دهه وقفه اجرای پروژه، در دستور کار سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور واقع و مجموعه اقدامات تا پایان سال جاری منجر به اجرای 33 هزار هکتار مالچ پاشی توام با نهالکاری خواهد شد.
وی گفت: به تازگی برخی مباحث درباره اثرات منفی مالچ نفتی بر خاک، پوشش گیاهی و جانوری،‌ خسارت های وارده به مناطق زیستی مطرح شده است اما هرگونه نقد از مالچ نفتی در تثبیت ماسه های روان باید بر پایه تحقیق و یا پژوهش مستند علمی باشد.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری افزود: مالچ تنها بر روی تپه ها و پهنه های ماسه ای فعال که تهدیدی برای شهرها، روستاها، مناطق مسکونی، کارخانه‌های صنعتی، خطوط ارتباطاتی ریلی و جادهای، اراضی زراعی، شبکه های آبیاری و زهکشی و آلودگی هوا محسوب میشوند، پاشیده می شود.
وی معتقد است، مالچ پاشی به عنوان آخرین راهکار در مناطقی اجرا می شود که امکان تثبیت، احیا و اصلاح اراضی ماسه‌زار به شیوه دیگری میسر نبوده و یا بسیار سخت است.
وی افزود: با توجه به متحرک بودن تپه های ماسه ای فعال، امکان استقرار پوشش گیاهی بدون اتخاذ تمهید مناسب میسر نیست، زیرا از یک سو ممکن است در اثر فرسایش بادی و برداشت ماسه، ریشه گیاهان لخت شده، سپس خشک شود و از سوی دیگر، بر اثر تجمع ماسه در پای گیاهان، گیاهان کاشته شده خفه شوند؛ از این رو لازم است ابتدا تپه ها و پهنه های ماسه ای به وسیله مالچ یا با استفاده از سایر روشها تثبیت شده، سپس نسبت به تثبیت بیولوژیک از طریق کشت گونه های بیابانی اقدام کنند.
وی افزود: به منظور تعیین مناطق مستعد مالچ پاشی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، نسبت به مطالعات مکان‌یابی و اولویت‌بندی مناطق مورد نظر برای اجرای عملیات مالچ‌پاشی در 13 استان بیابانی کشور اقدام کرده است.
وی گفت: عرصه های مالچ پاشی شده در مقایسه با عرصه های فاقد مالچ، از حیث تعداد و نوع پستانداران، پرندگان، خزندگان و حشرات به شدت متحول شده و همه موارد اشاره شده حاکی از اثرات مثبت حاصل از کاربرد مالچ های نفتی است.
وی گفت: مطالعات نیز نشان می دهد، استفاده از مالچ های نفتی در بیابانزدائی و کنترل اثرات مخرب طوفان های سهمگین و هجوم شن های روان به مناطق مسکونی و کشاورزی و محیط زیست اقتصادی و اجتماعی مناطق محروم استانهای سیستان و بلوچستان، کرمان و خوزستان تاثیرگذار است.
 استفاده از مالچ نفتی در تثبیت ماسه های روان به دلیل مشکلات ناشی از حرکت ماسه های بادی و تپه‌های ماسه‌ای و اثرات سوء آن‌ بر سکونتگاه های شهری و روستایی، صنایع، خطوط ارتباطاتی، اراضی زراعی، شبکه های آبیاری و زهکشی و آلودگی هوا در کانون های بحرانی فرسایش بادی کشور، تثبیت تپه های ماسه ای، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و چنین اقداماتی برای محدود کردن صدمات ناشی از حرکت ماسه های بادی دارای تاریخچه های طولانی انجام می شود.