نقش اساسی حبوبات در تامین امنیت غذایی

به گزارش ایران اکونومیست؛  دهم فوریه (21 بهمن ماه) به عنوان روز جهانی حبوبات در تقویم سازمان ملل ثبت شده است؛ مجمع عمومی سازمان ملل با توجه به آثار مطلوب منابع پروتئین گیاهی از جمله برای محیط زیست، مصرف این دانه های خوراکی را به عنوان یک منبع جایگزین پروتئین حیوانی تشویق می کند.
این سازمان در تلاش برای جهانی کردن اقداماتی که در سال 2016 میلادی به عنوان سال بین المللی حبوبات انجام گرفت، دهم فوریه را به عنوان روز جهانی حبوبات را تعیین کرده است.
حبوبات متشکل از دانه های خوراکی «خانواده بنشن» از جمله انواع عدس، لوبیا، نخود و نخودفرنگی هستند. تمام این دانه ها حاوی مقادیر زیادی پروتئین هستند و باید در یک رژیم غذایی گیاهی مصرف شوند تا پروتئین موردنیاز روزانه را تامین کنند.
این دانه‌ها منبعی غنی از فیبر، منیزیم، پتاسیم، فسفر، اسیدهای آمینه، آهن و روی محسوب می‌شوند؛ محیط زیست نیز از کشت دانه‌های حبوبات منتفع می‌شود زیرا این گیاهان توان زیادی در تثبیت نیتروژن اتمسفر در خاک دارند.

** تولید سالانه 700 هزار تن حبوبات در کشور
مدیرکل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی  گفت: بنشن یا حبوبات شامل انواع دانه‌های خوراکی مانند لوبیا، عدس، ماش، نخود، لپه و سایر محصولات می شود که دارای مقدار زیادی پروتین، کربوهیدرات، مواد معدنی همچون آهن، کلسیم، پتاسیم، منیزیم و ویتامین آ است.
«فرامک عزیز کریمی» با بیان این که درحال حاضر بخش عمده حبوبات مورد نیاز کشور در داخل تامین می شود و اندکی از آن وارداتی است گفت: در 9 ماهه امسال حدود 149 هزار تن حبوبات به کشور وارد و در طی همین مدت 53 هزارتن حبوبات از کشور صادر شده است.
به گفته مدیرکل دفتر امور غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی در حال حاضر کشت حبوبات سالانه یک میلیون و 657 هزار مترمکعب مصرف آب دارد که طبق برنامه وزارت جهاد کشاورزی این رقم تا پایان برنامه ششم توسعه باید به یک میلیون و هشت هزار مترمکعب برسد.
وی ادامه داد: با توجه به تغییرات اقلیمی و خشکسالی های پی در پی، کاهش سطح زیرکشت، توسعه روش های نوین آبیاری کم فشار، تغییر در شیوه کاشت، کاهش سطح زیرکشت ارقام دیررس، توسعه سطح زیرکشت ارقام زودرس و میان رس، تغییر کشت حبوبات از بهاره به پاییزه، کشت انتظاری، استفاده از ارقام با نیاز آبی کمتر از جمله اقدامات و برنامه های افزایش تولید حبوبات همراه با کاهش مصرف آب است.
عزیز کریمی گفت: براساس برنامه ریزی های به عمل آمده وزارت جهاد کشاورزی در افق 1404 در نظر داریم تولید حبوبات 837 هزارتن در سطح 308 هزار هکتار ارتقا یابد.

** سرانه مصرف نخود برای هر ایرانی، سالانه 2 کیلوگرم
رییس شورای ملی نخود ایران  گفت: براساس آمارها هر ایرانی سالانه نزدیک به 2 کیلوگرم نخود مصرف می کندکه در مقایسه با کشورهای قطب تولیدکننده نخود در جهان مقدار به نسبت کمتری است.
«ناصر مرادی» افزود: آمار سال 2015 نشان می دهد که روند رشد تولید جهانی حبوبات بیش از روند افزایش جمعیت بوده و این بیانگر آن است که در چند دهه گذشته مصرف سرانه حبوبات در جهان روندی رو به رشد داشته است.
وی گفت: بر اساس آمار سال 2015 میانگین سرانه مصرف نخود در جهان 0.51 کیلوگرم در سال به ازای هر نفر است که در مقایسه با کشورهای مصرف کننده عمده این میزان بسیار کم است و همین مساله باعث رشد روز افزون تولید این گروه از مواد غذایی شده است.
رییس شورای ملی نخود اظهارداشت: بیشترین سرانه مصرف در جهان متعلق به میانمار با 11 کیلوگرم در سال به ازای هر نفر و پس از آن هندوستان با 8.76، ترکیه با 5.57، ایتیوپی با 4.33 و پاکستان با 3.43 کیلوگرم است.
وی گفت: حبوبات پس از غلات بزرگترین گروه دانه ها هستند که در سبد غذایی همه مردم جهان جایگاه ویژه ای دارند. در میان حبوبات پس از انواع لوبیا، نخود از مهمترین آنهاست.
مرادی اظهارداشت: براساس آمار خواربار جهانی ملل متحد (FAO)، میزان تولید نخود در جهان در سال 2017 (آخرین آمار FAO) معادل 14.8 میلیون تن بوده که نسبت به 10 سال گذشته (2008) نزدیک به 2 برابر شده است.
وی تصریح کرد: سطح زیر کشت جهانی نخود در سال 2017 برابر با 14.6 میلیون هکتار بوده که نسبت به 10 سال گذشته تنها 16 درصد افزایش یافته که این مساله نشان می دهد همراه با افزایش سطح زیر کشت، عملکرد در واحد سطح نیز رشد قابل توجهی داشته است.
رییس شورای ملی نخود افزود: نخود مهمترین حبوبات تولیدی در ایران است که به طور عمده به صورت دیم کشت و تولید می شود.
وی ادامه داد: میزان تولید این محصول در سال 2017 در ایران 271 هزار تن بوده که این مقدار حاصل سطح زیر کشتی معادل 566 هزار هکتار است.
به گفته این مقام صفنی، میانگین تولید 10 ساله اخیر (2017-2008) در ایران 198 هزار تن بوده که نسبت به 10 سال قبل از آن (2007-1998) 74 هزار تن افت داشته، این در حالی است که در دهه اخیر شاهد رشد چشمگیری در تولید جهانی بوده ایم.
وی تصریح کرد: تا پایان برنامه ششم توسعه، تولید نخود باید به میزان 303 هزار تن برسد اما در خصوص میزان مصرف آن میزانی تعیین نشده است.
رییس شورای ملی نخود ایران گفت: حجم تجارت جهانی بر اساس میزان صادرات و واردات یک محصول در سال سنجیده می شود، بنابراین برای نخود، این مقادیر در سال 2017 برابر با 3.2 میلیارد دلار ارزش وارداتی برای 3.3 میلیون تن بوده و ارزش صادراتی آن 2.7 میلیارد دلار معادل 3،1 میلیون تن بوده است.
وی ادامه داد: در حال حاضر ایران در بازار جهانی هفتمین کشور وارد کننده با سهم چهار درصدی و رتبه نوزدهم در صادرات با سهم 0.4 درصدی است.
مرادی گفت: در سالیان گذشته حجم صادرات ایران بیشتر بوده، اما اکنون ایران از یک کشور تولید کننده به مصرف کننده در بازار جهانی نخود تبدیل شده است.
وی اضافه کرد: در سال 2006 ایران از یک صادر کننده نخود در جهان تبدیل به یک وارد کننده شده است و روند واردات از آن زمان تاکنون روندی رو به رشد داشته، اما در مقابل، روند صادرات نخود روندی کاهشی بوده است.
رییس شورای ملی نخود اظهار داشت: در آمارنامه سازمان تجارت جهانی (WTO) در سال 2017 برای ایران، واردات 121 هزار تن به ارزش 130 میلیون دلار و صادرات هفت هزار و 572 تن به ارزش 10.8 هزار دلار ثبت شده است.
وی افزود: این منبع پروتئینی از فیبرها، ویتامینB9 ، هیدرات کربن، آهن، فسفر، منیزیم، ویتامین B، پتاسیم، زینک(روی)، پروتئین، ویتامینB6، کلسیم و اسیدهای چرب اشباع نشده تشکیل شده است، البته نخود از وجود ترکیبات مغذی دیگری مانند ویتامینE، ویتامینB3، سدیم، ویتامینB2، سلنیوم و ویتامین A نیز بی بهره نیست.
رییس شورای ملی نخود ایران ادامه داد: از آنجایی که این ماده غذایی حاوی فیبر است باعث دفع برخی از ترکیبات و مواد سمی از بدن شده و به این ترتیب قند و اسیدهای چرب موجود در خون را کاهش می دهد، نخود به دلیل دارا بودن ویتامین B9 به ساخت گلبول های قرمز و سفید کمک می کند و در جلوگیری از کم خونی و حفظ سلامت پوست نقش دارد.
به گفته وی، از طرف دیگر به دلیل شرایط ویژه تولید (شرایط دیم و کوددهی پایین) مشکلاتی مانند باقی مانده سموم و تجمع عناصر سمی به خصوص نیترات را ندارند.
رییس شورای ملی نخود ایران گفت: در برنامه های ارائه شده به وزارت جهاد کشاورزی توسعه کشت دیم به ویژه در خصوص حبوبات در دستور کار قرار گرفته و نگاه این وزارتخانه به تولید نگاه توسعه ای است، اما متاسفانه در برخی مواقع، دستورالعمل های کارشناسی نشده ای و سلیقه ای، عملکرد توسعه این بخش را با مشکل مواجه می کند.
مرادی افزود: در چند سال گذشته برنامه های توسعه کشت این محصول به خوبی پیش رفته است و شاهد افزایش نسبی تولید و تجارت این محصول بوده ایم، اما در سال جاری با ممنوعیت صادرات و در نتیجه افت شدید قیمت این محصول، تمایل کشاورزان برای کشت به شدت کاهش یافته است.
به گفته رییس شورای ملی نخود، با وجود ممنوعیت صادرات، درهای واردات همچنان باز است و این برخلاف سیاست های حمایت از تولید داخل است.
این مقام صنفی اظهار داشت: نخود از مهمترین گیاهان دیم محسوب می شود، به طوری که این گیاه جدا از نقش مهمی که در تناوب زراعی دارد، در چند سال گذشته به یکی از اقلام پر اهمیت از نظر اقتصاد کشاورزی تبدیل شده بود.
وی یادآور شد: یک مزرعه پنج هکتاری نخود پاییزه دیم قادر است با هزینه ای معادل 10 میلیون ریال در هکتار و عملکرد یک تن در هر هکتار، در مجموع سود خالصی معادل 300 میلیون ریال را برای یک سال ایجاد کند که برابر با حقوق یک شغل ثابت (25 میلیون ریال در ماه) است.
رییس شورای ملی نخود ایران ادامه داد: با توجه به این سوددهی، در برخی از مزارع استان کرمانشاه حتی اراضی نیمه دیم نیز به کشت نخود اختصاص داده شد.
وی با بیان اینکه بازرگانان و صاحبان سرمایه نیز فعالیت هایی را در این زمینه شروع کردند که چشم انداز امیدبخشی را برای توسعه این محصول ایجاد می کند، افزود: اما متاسفانه با ممنوعیت صادرات این محصول قیمت آن در بازار به شدت افت کرد که این مساله موجب کاهش چشمگیر تمایل به سرمایه گذاری و تولید را برای سال آتی شد.
مرادی با بیان این که نخود محصول مناطق نیمه خشک است، افزود: بارندگی های سالیانه بیش از 600 میلیمتر ریسک تولید را به شدت بالا می برد و نخودهای بهاره حتی با بارندگی های 60 تا 80 میلیمتر در فصل کشت با پراکنش مناسب می توانند حداقل محصول توجیه پذیر را تولید کنند و برای ارقام پاییزه این مقدار به 150 میلیمتر در فصل کشت می رسد.
به گفته وی، نخود به طور متوسط دارای 20 درصد پروتئین است و پروتئین آن، ویژگی های منحصر به فردی دارد به طوری که این دانه همه آمینواسیدهای ضروری بدن (9 اسید آمینه بزرگسالان به علاوه سه اسید آمینه کودکان) را به شکل مناسبی در خود جای داده است.
مرادی بر این باورست که در بین منابع گیاهی تنها پروتئین سویاست که توان رقابت با نخود را دارد (سویا گیاهی بسیار آب بر و از نظر قیمتی گرانتر از نخود است).
وی افزود: به طور قطع استفاده تنها از یک منبع پروتئینی برای تامین نیاز بدن توسط هیچ مشاور تغذیه ای تایید نمی شود و بدن انسان نیاز دارد از ترکیب منابع مختلف پروتئین بدن را تامین کند، اما بدون شک نخود از ارزشمندترین جزء ترکیبات در تهیه غذاهای پروتئینی است.
 مجمع عمومی سازمان ملل با توجه به آثار مطلوب منابع پروتئین گیاهی از جمله برای محیط زیست، مصرف این دانه‌های خوراکی را به عنوان یک منبع جایگزین پروتئین حیوانی تشویق می‌کند.