مرگ خاک در سکوت

به گزارش ایران اکونومیست؛  در استان ایلام به علت شیب دار بودن اراضی همه ساله مقادیر زیادی از خاک به علت بارش های سیلابی جابه جا شده و به کشور عراق حمل می شود و این روند باعث شسته شدن خاک حاصلخیز و فرسایش زیاد خاک استان شده است.
مادر همه رستنی های زمین از خاک است که نبودش یا سالم نبودن آن حیات تمام جانداران را به خطر می اندازد و یا به نابودی می کشاند.
شاید برخلاف حساسیت های عمومی در موضوع کمبود منابع آب، مرگ تدریجی و خاموش خاک مساله ای است که به چشم عامه مردم نمی آید و تنها موجب تشویش و دل نگرانی صاحبنظران حوزه آب و خاک و دوستداران طبیعت و محیط زیست می شود.
لایه های رویی خاک از بافت های زنده ای تشکیل شده است که سلامت این میکروارگانیزم ها باعث حاصلخیزی و سرزندگی خاک شده است و به نوعی تضمین کننده بقای عمر خاک هستند.
در استان ایلام علاوه بر شیب تند زمین به علت شرایط جغرافیایی منطقه ،کاهش نزولات جوی، وجود ریزگردها، کشاورزی غیراصولی، برداشت بی رویه از گیاهان خودرو، برخورد نامناسب مردم با خاک هنگام مراجعه به طبیعت باعث شده تا به سلامت خاک آسیب جدی وارد شود.
بر اساس آمار سازمان خوار و بار کشاورزی ملل متحد (فائو) میزان متوسط فرسایش و تخریب خاک در جهان 33 درصد معادل 6 تن در هکتار است که این مساله در کشور ما بیش از 16 تن یعنی سه برابر میانگین جهانی و در استان ایلام بین 17 تا 27 تن در هر هکتار است.
اهمیت خاک به اندازه ای است که بارها در قرآن و اینکه عصاره وجودی جهان هستی است، اشاره شده و جزو عناصر چهارگانه طبیعت یعنی آب، باد، خاک و آتش است.
توجه افکار عمومی به سلامت خاک و حفظ آن کمتر از موضوع کمبود آب نیست چرا که اینها به نوعی مکمل همدیگر هستند و تلفیق این 2 عنصر موجب ادامه حیات تمام موجودات زنده شده است.
رانش زمین، فرورفتگی های خاک، ترک خوردگی، پوسته پوسته شدن زمین از جمله نشانه های هشداری است که خاک نسبت به وضعیت بغرنج خود به بشر می دهد و اگر چاره ای برای آن اندیشیده نشود این وضعیت بحرانی تر خواهد شد.
اتحادیه جهانی علوم خاک (International Union of Soil Science) در سال 2003 با توجه به اهمیت خاک به عنوان یکی از مهمترین اجزای طبیعت، در راستای ارج نهادن به اهمیت خاک و جلوگیری از تخریب و نابودی آن، پنج دسامبر برابر 14 آذر ماه را از سوی اتحادیه جهانی علوم خاک به عنوان روز جهانی خاک نام نهاده اند.

** آبخیزداری مهمترین عامل جلوگیری از فرسایش خاک در ایلام است
رئیس سازمان جهاد کشاورزی ایلام گفت: اجرای طرح های آبخیزداری و افزایش پوشش گیاهی از مهمترین عوامل جلوگیری از فرسایش خاک در این استان است.
سید 'محمدتراب میری' اظهار داشت: مفهوم توسعه پایدار معطوف به مسائل زیستی، حفاظت آن و نگاه به آینده است، مقوله محیط زیست از منابع پایداری چون آب، هوا، خاک تشکیل شده که اگر هر کدام از آسیب بینند بحران ایجاد می شود.
وی به وجود مسائل تهدیدکننده منابع آب، خاک و هوا اشاره کرد و افزود: امکان تجدید پذیر بودن منابعی چون آب و هوا و دیگر مسایل زیست محیطی امکان پذیر است اما در مورد خاک این موضوع به سختی صورت می گیرد که این خود اهمیت آن را نسبت به دیگر منابع نشان می دهد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی ایلام با اشاره به توپوگرافی خاص استان ایلام یادآور شد: بیش از 75 درصد شیب استان در حوزه مرزی به سمت کشور عراق است که خود این عامل باعث مستعد شدن فرسایش خاک می شود.
میری تاکید کرد: هشت رودخانه مرزی در استان ایلام به سمت عراق سراریز است که این عامل باعث حجم زیادی از فرسایش خاک به سمت کشور عراق می شود.
وی افزایش پوشش گیاهی، اجرای طرح های آبخوان داری را از جمله عوامل جلوگیری از فرسایش خاک از طریق روان آب ها دانست و بیان کرد: اجرای این طرح در سطح شهرستان مرزی دهلران انجام شد و از ورود بسیاری از روان آب ها به کشور عراق جلوگیری کرد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی ایلام با بیان اینکه تداوم این وضعیت می تواند تهدید جدی برای منابع خاک استان باشد، گفت: این مساله در آینده مشکلات بیشتری را ایجاد می کند و این وضعیت نشان می دهد که ما باید از منابع خاکی استان با دقت مراقبت کنیم.

** خاک نقشی اساسی در استقرار و رشد مخلوقات بشری دارد
مدیرکل حفاظت محیط زیست ایلام گفت: خاک به عنوان یکی از مهمترین اجزا طبیعت، نقش اساسی در استقرار و رشد مخلوقات بشری دارد.
سید 'اسدالله هاشمی' اظهار داشت: خاک یکی از ارکان محیط زیست است و اگر نباشد زندگی سالم و پایدار امکانپذیر نیست.
وی افزود: مسولان علاوه بر جا انداختن اهمیت خاک و بیان چالش ها باید راهکار هایی برای رفع آن ارائه دهند و به صورت جدی پیگیر عوامل آلوده کننده و نابود کننده خاک از جمله پسماند ها باشند.
هاشمی مدیریت ناقص پسماند ها اعم از خانگی و پزشکی، استفاده بی رویه از سموم و کودهای کشاورزی و پساب های فاضلاب را از مهمترین منابع آلاینده خاک استان برشمرد و گفت: محیط زیست برای احقاق حقوق مردم در داشتن محیط زیستی سالم با احدی مصالحه و معامله نخواهد داشت.
وی تاکید کرد: اصلی ترین محافظ و مهمترین عامل نابود کننده خاک، انسان است لذا باید ما کاری کنیم تا با بهترین راهکارها هم از فرسایش خاک هم از آلودگی آن جلوگیری کنیم.
معاون حفاظت محیط زیست استان ایلام نیز اعتقاد دارد: رهاسازی، تخلیه و دفن نامناسب پسماندهای خانگی، صنعتی، بیمارستانی، نخاله های ساختمانی، پساب ها، استفاده بی رویه از کودها و سموم شیمیایی توسط کشاورزان، ریزگردها از جمله عوامل مهم در فرسایش خاک در استان ایلام شده است.
'غلامرضا ابدالی' افزود: باید برای مراقبت از خاک کارخانه های بازیافت زباله و نخاله های ساختمانی و تولید کمپوست ایجاد شود و کشاورزان نیز راه های علمی و مدرنیته کشاورزی را یاد بگیرند و با کاهش استفاده از سموم و کودهای شیمیایی، کودهای بیولوژیک و حیوانی جایگزین شود.

** روند فرسایش خاک در ایلام سرعت گرفته است
معاون آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام با بیان اینکه میزان فرسایش خاک در استان ایلام بین 17 تا 27 تن در هکتار است، گفت: روند فرسایش خاک در استان نسبت به سال های گذشته سرعت بیشتری به خود گرفته است.
'عبدالسلام پیری' اظهار داشت: دخالت های انسانی، شیب تند اراضی استان و بارش های رگباری با شدت زیاد و مدت بارش کم از جمله عواملی است که در سرعت افزایش فرسایش خاک در استان ایلام دخیل است.
وی تاکید کرد: فرسایش خاک موجب کاهش باروری زمین، از بین رفتن لایه زنده خاک، کاهش تراکم بافت گیاهی و جنگلی، افزایش پتانسیل جاری شدن سیلاب و تندآب، بیابانی شدن اراضی و تولید ریزگرد و عدم نفوذ باران در سفره های زیرزمینی و خروج آب از مرز می شود.
معاون آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام، کاهش قابلیت کشت در اراضی، شوری زمین، افزایش غلظت گازهای گلخانه ای در جو زمین، گرم شدن هوا و شسته شدن و حمل خاک به پایین دست را از دیگر پیامدهای فرسایش خاک عنوان و اضافه کرد: باید با انجام طرح های آبخیزداری روند فرسایش خاک کند و مهار شود.
پیری یادآور شد: اجرای طرح های آبخیزداری، کاهش خسارت های ناشی از سیل، مهار تند آب، افزایش رشد گیاهان و مقدار علوفه، ته نشین شدن رسوبات حمل شده توسط نزولات جوی به بستر طرح های آبخیز و نفوذ تدریجی آب حاصل از نزولات جوی به سفره های زیرزمینی را به دنبال دارد.
وی اظهار کرد: به علت شیب دار بودن استان ایلام حجم بیشتر آب های سطحی وارد خاک عراق می شود که تنها راه جلوگیری از هدر رفت روان آب ها و آب های سطحی با رعایت حق آبه اراضی پایین دست، اجرای طرح های مختلف آبخیزداری است.
پیری با توجه به کمبود منابع اعتباری حوزه آبخیزداری خواستار اختصاص درصدی از اعتبارات مربوط به صدور پروانه بهره برداری از آبهای زیرزمینی برای انجام عملیات های کنترل و پخش سیلاب در دشت ها و اراضی پست استان ایلام شد.
به گفته وی، برنامه ریزی برای مشارکت مردم در اجرای طرح های حفاظت از آب و خاک و نیز اصلاح رویکرد طرح های آبخیزداری با نگاه و تاکید بر جامع نگری از هدر رفت آب و خاک جلوگیری می کند.

** ایلام به بانک اطلاعاتی منسجم در حوزه خاک احتیاج دارد
کارشناس سازمان جهاد کشاورزی ایلام هم گفت: هرچند به طور دقیق و علمی مطالعه جامعی در خصوص وضعیت خاک استان ایلام صورت نگرفته اما فرسایش و ضعف خاک استان به دلایل مختلف مشهود است.
'سمیه شفیعی' با اشاره به وجود تنوع بافت خاک در استان ایلام افزود: از لحاظ توپوگرافی و شرایط جغرافیایی خاک استان ایلام در حوزه شمالی کم عمق و دارای بیرون زدگی سنگی است که ریشه دوانی گیاهان را سخت کرده است.
وی یادآور شد: در غرب بافت خاک سنگی با لایه های ضعیف و سطحی و دارای محدودیت آبی است و در حوزه جنوب نیز بافت سبک، شنی و دارای شوری زیاد است که در روند فرسایش خاک بی تاثیر نیست.
این کارشناس حوزه خاک شناسی اظهار داشت: استان ایلام نیاز به یک بانک اطلاعاتی منسجم در بخش خاک دارد تا از طریق این بانک اطلاعاتی شرایط کنونی وضعیت خاک بررسی و ارائه راهکار عملی شود.
وی کشاورزی سنتی و تفکرات غلط در این خصوص را از عوامل مهم در فرسودگی و تخریب خاک معرفی کرد و گفت: علاوه بر مصرف سموم و کودهای شیمیایی، آتش زدن مزارع بعد از برداشت محصول، شخم زدن مداوم زمین بدون استراحت دادن به خاک از عوامل فرسایش خاک در بخش کشاورزی است.
به توصیه شفیعی بهتر اینکه به جای کودهای شیمیایی از کودهای سبز و کمپوست استفاده شود همچنین سیستم های کشاورزی با روش های بی خاک روزی یا طرح هایی با حداقل خاک ورزی رواج یابد.
 بر اساس مطالعات انجام شده به طور میانگین هشت میلیارد متر مکعب حجم ریزش های جوی سالانه در استان ایلام است که از این مقدار بارش حدود 1.9 میلیارد مترمکعب برابر با 24 درصد وارد رودخانه ها شده، 1.2میلیارد مترمکعب معادل 15 درصد در زمین و سفره های زیرزمینی نفوذ کرده و 4.9 میلیارد مترمکعب برابر 61 درصد نیز تبخیر شده و به جو زمین باز می گردد.
از وسعت 2 میلیون هکتاری استان ایلام یک میلیون و 700 هزار هکتار آن را اراضی طبیعی شامل جنگل، کوهستان، بیابان و مراتع تشکیل داده است.
پیش به سوی رفع آلودگی خاک شعار امسال روز جهانی خاک است.
پنجم دسامبر برابر با چهاردهم آذر از سوی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد به‌عنوان روز جهانی خاک نام‌گذاری شده است.