به گزارش ایران اکونومیست؛ باوجود کاهش سهم نفت و گاز از کل مصارف انرژی جهان در ۱۰ سال اخیر، همچنان این دو ماده از مهمترین منابع انرژی جهان به شمار می‌روند؛ به طوری که بیش از ۵۷ درصد مصارف انرژی اولیه جهان را تشکیل می‌دهند. مهمترین اتفاق عرضه نفت و مساله تاثیرگذار بر بازار نفت در سال گذشته میلادی، طرح فریز نفتی بود که با توافق کشورهای اوپک و روسیه و با هدف ثبات قیمت نفت رخ داد. طبق این طرح، کشورهای عضو اوپک و روسیه تا حدی بر کاهش تولید نفت خود حتی کاهش برخی اعضا از جمله عربستان به توافق رسیدند که این مساله در انتهای سال گذشته نیز تا اواسط سال ۲۰۱۸ دوباره تمدید شده است. از طرف دیگر بهبود رشد اقتصادی جهان منجر به بهبود تقاضا شد و در نهایت وضعیت عرضه و تقاضای سال گذشته رشد اندک قیمت نفت را به دنبال داشت.
در خصوص تخمین قیمت نفت در سال آتی با توجه به نسبت قیمت آن به طلا پیش‌بینی می‌شود که رشد قیمت نفت بیش از رشد قیمت طلا باشد که با توجه به روند صعودی قیمت طلا به نظر می‌رسد رشد قیمت نفت دور از انتظار نباشد؛ اما پیش‌بینی نهادهای معتبر بین المللی نفت از جمله اداره اطلاعات انرژی آمریکا، بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و موسسه اکونومیست از قیمت آتی آن چندان خوشبینانه نیست و بازه قیمتی بین ۴۹ دلار تا ۶۳ دلار را در هر بشکه پیش‌بینی کرده‌اند. هرچند که اداره اطلاعات انرژی آمریکا در جدیدترین گزارش خود به دلیل ابهامات نسبت به تاثیر بازگشت تحریم‌ها علیه صادرات نفت ایران، قیمت مورد پیش‌بینی برای نفت را بالا برده است.
تحولات ایران با توجه به دارا بودن رتبه چهارم ذخایر نفت و اول ذخایر گاز جهان، برای بازارهای جهانی انرژی بسیار مهم است. قیمت نفت در بودجه سال ۱۳۹۷ ایران حدود ۵۵ دلار نزدیک به پیش‌بینی نهادهای بین المللی و پیش‌بینی صدور نفت خام و میعانات گازی در همین سال حدود ۵۳.۲ میلیون بشکه نفت در روز در نظر گرفته شده است.
وابستگی بیش از ۳۶ درصدی بودجه ایران به نفت در سالجاری از مهمترین معضلات اقتصاد نفتی ایران به شمار می‌رود و فعالان، کارشناسان و سرمایه‌گذاران اقتصادی تاکید دارند که قیمت نفت وگاز بر قیمت بسیاری از کالاهای دیگر موثر است و بیشتر قیمتهای کالاهای اساسی، فلزات و محصولات پتروشیمی از قیمت نفت تاثیر می پذیرد.
قیمت نفت در بودجه سال ۱۳۹۷ ایران حدود ۵۵ دلار نزدیک به پیش‌بینی نهادهای بین المللی و پیش‌بینی صدور نفت‌خام و میعانات گازی در همین سال حدود ۵۳.۲ میلیون بشکه نفت در روز درنظر گرفته شده است.
حمید حاج اسماعیلی ـ کارشناس مسایل اقتصادی ـ درباره وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی و اثرات آن می‌گوید: شخصا معتقدم که بودجه ۹۸ یکی از سخت‌ترین بودجه‌های سالهای اخیر است چون تحقق درآمدهای بودجه غیرقابل پیش‌بینی است و وابستگی بودجه‌های سنواتی به نفت و وصول درآمدهای ارزی از جمله مسایل حال حاضر بودجه‌های سنواتی به شمار می‌رود.
وی این احتمال را می‌دهد که رسیدگی و تصویب بودجه سال آینده در مجلس به درازا بکشد و می‌افزاید: مجلس تا زمانی که منابع بودجه مشخص نشود آن را تصویب نمی‌کند.
این کارشناس مسایل اقتصادی،تعریف خط مالی از سوی اتحادیه اروپا را در کاهش نگرانی‌ها برای تحقق درآمدهای نفتی در بودجه ۹۸ موثر خوانده و می‌گوید: در صورتی که این خط مالی تعریف شود، مشکلاتی که ممکن است در بحث پیش‌بینی درآمدها در بودجه وجود داشته باشد، از بین می‌رود و لذا باید دید که اروپایی‌ها چقدر این خط مالی را پشتیبانی می‌کنند.
در سال ۲۰۱۶ ذخایر نفت اثبات شده دنیا در مجموع ۱۷۶۰ میلیارد بشکه بوده و کشور ونزوئلا با داشتن ۱۸ درصد از ذخایر نفت دنیا، مقام اول بزرگترین دارنده ذخایر را به خود اختصاص داده است.پس از ونزوئلا، عربستان با ۱۶ درصد، کانادا با ۱۰ درصد و ایران با ۹ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.نسبت ذخایر به تولید نشان می‌دهد که با تولید در سطح مقدار کنونی، درصورت افت نکردن فشار در سالهای آتی، ذخایر اثبات شده کنونی تا چند سال دوام خواهند داشت.در میان کشورهای فوق، ونزوئلا باز هم در مقام اول است و با تولید کنونی حدود ۳۵۰ سال نفت خواهد داشت. بعد از این کشور، لیبی با ۳۱۰ سال قرار دارد و سپس این نسبت کاهش می‌یابد؛ کشور سوم کانادا با ۱۰۵ سال در رتبه بعدی است و در نهایت ایران از این حیث مقام چهارم را دارد و با تولید کنونی پیش‌بینی شده بیش از ۱۰۰ سال نفت داشته باشد.بنابر این مشاهده می‌شود که ونزوئلا، لیبی، کانادا و ایران به مقدار کمی تولید می‌کنند و ذخایر قابل اتکایی برایشان باقی مانده است.البته شرایط تولید لیبی به دلیل مسایل داخلی خاص است و شاید با برطرف شدن مشکلات تولید و افزایش آن، این نسبت در سالهای آتی کاهش یابد.
نکته جالب توجه این است که نسبت ذخایر به تولید آمریکا تنها ۱۰ سال است و نشان دهنده مقدار زیاد تولید نفت در این کشور در شرایط کنونی است.چنانچه فناوری‌های جدید در تولید نفت شیل آمریکا کشف نشود، ذخایر این کشور در دهه آتی پایان می‌یابد.
عربستان، آمریکا و روسیه در رقابتی تنگاتنگ، بزرگترین تولید کنندگان نفت جهان به شمار می‌روند.در میان تولیدکنندگان بزرگ نفت جهان، آمریکا و کانادا، علاوه بر تولید نفت مرسوم به نفت شیل و نفت ماسه‌ای، اقدام می‌کنند که کیفیت نفت این دو کشور را موجب شده است.پس از به ثمر رسیدن برجام آثار این توافق مهم بین المللی در بخش نفت ایران در سال ۲۰۱۶ کاملا نشان داده شد به نحوی که ایران با تولید بیش از ۴.۶ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی و با افزایش تولید بیش از ۷۰۰ هزار بشکه در روز، در میان ۱۰ تولید کننده بزرگ نفت جهان در رتبه چهارم قرار گرفته است، در حالی که در انتهای سال ۲۰۱۵ ایران رتبه هفتم در میان تولید کنندگان نفت جهان بود.
پیش بینی نهادهای معتبر بین المللی از قیمت نفت
اداره اطلاعات انرژی آمریکا
بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا که در ماه ژوئن از عرضه و تقاضای نفت در سالهای آتی ارائه کرده، مازاد عرضه در سال ۲۰۱۷ از بین رفته و حتی در مقاطعی تقاضا بیش ازعرضه بوده است اما طبق پیش بینی این نهاد بین المللی، وضعیت عرضه و تقاضا در سالهای آتی به تعادل خواهد رسید.حتی در مقاطعی ممکن است دوباره در بازار مازاد عرضه ایجاد شود به همین دلیل این نهاد معتبر بین المللی رشد محدود قیمت نفت را در سالهای آتی پیش بینی کرده است. اداره اطلاعات انرژی آمریکا قیمت نفت وست تگزارش آمریکا در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ را ۵۸ دلار در هر بشکه پیش‌بینی کرده است.
بانک جهانی
بر اساس گزارش چشم‌انداز بازارهای کالاها که بانک جهانی در آوریل ۲۰۱۶ اعلام کرده است، متوسط قیمت در سالهای ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ میلادی به ترتیب ۵۶ و ۵۹ دلار در هر بشکه پیش‌بینی شده است که اگرچه نشان دهنده پیش بینی رشد تدریجی میانگین قیمت نفت در این نهاد بین المللی است، سطح قیمت پیش بینی شده برای سال آتی، کمتر از سطح قیمتها در اواخر سال ۲۰۱۷ است. از مهمترین دلایل این پیش بینی احتمال کاهش توقف طرح فریز نفتی،افزایش تولید نفت آمریکا به دلیل بازگشت تولید میدان‌های نفت شیل و همچنین حل مشکلات سیاسی کشورهای نیجریه و لیبی و افزایش تولید نفت این کشورها است.
موسسه اکونومیست
تخمین بیزینس مانیتور از قیمت نفت در دو سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به ترتیب ۶۳ و ۶۰ دلار در هر بشکه برای نفت برنت است که این قیمت از قیمت پیش‌بینی شده نهادهای قبلی خوشبینانه‌تر اما همچنان در مقایسه با قیمتهای کنونی پایین‌تر است.
صادرات و درآمد فروش نفت ایران
بر اساس گزارش معاونت برنامه‌ریزی توسعه شهری و امور شوراهای شهرداری تهران از چشم انداز اقتصاد ایران در سال ۱۳۹۷ ، مجموع ارزش صادرات نفت و میعانات گازی در سال ۱۳۹۷ با قیمت نفت حدود ۵۵ دلار صادرات ۲.۵۳ میلیون بشکه در روز نفت خام و میعانات گازی و فروش داخلی ۱۰۰ هزار بشکه در روز میعانات گازی حدود ۵۲.۷ میلیارد دلار خواهد بود که از این مقدار ۷.۶۴ میلیارد دلار به شرکت ملی نفت ایران و ۱۶.۲۵ میلیارد دلار به صندوق توسعه ملی اختصاص یافته و مابقی در اختیار دولت قرار می گیرد. فرضیاتی که برای این ارقام در نظر گرفته شده است صادرات ۲.۱۳ میلیون بشکه نفت در روز و با قیمت ۵۵ دلار، صادرات ۰.۴ میلیون بشکه میعانات گازی و با قیمت ۵۵ دلار و فروش میعانات گازی به پتروشیمی‌ها به مقدار ۰.۱ میلیون بشکه در روز و با قیمت ۵۲.۵ دلار است.بر اساس ارقام فوق وابستگی بودجه دولت به نفت از ۳۵ درصد در سال ۱۳۹۶ به ۳۶ درصد در سال ۱۳۹۷ افزایش یافته است و قیمت نفت پیش‌بینی شده برای سال بعد نزدیک به همین رقم است و فروش دلارهای نفتی با مبالغ بالاتر قطعا بودجه دولت را بیشتر می‌کند.همچنین صادرات فراورده های نفتی و صادرات گاز در درآمدهای نفتی لحاظ نشده در حالی که در هر دو زمینه صادرات در حال انجام است و همین مساله منجر به ایجاد ابهام در بودجه دولت در بخش درآمدهای نفتی شده است.
مهمترین انتقادی که به بودجه دولت در بخش درآمدهای نفتی مربوط است، بحث وابستگی ۳۶ درصدی بودجه به نفت است که البته با توجه به ترکیب صادرات غیر نفتی که عملا اغلب آنها بر پایه نفت و گاز هستند، این وابستگی بیشتر هم است و با توجه به رویکرد جهان برای شیفت به سمت انرژی‌های تجدید پذیر به نظر می‌رسد در ۱۰ تا ۱۵ سال آتی وضعیت منابع در اختیار دولت از طریق فروش نفت با تغییراتی اساسی مواجه شود.
تحلیل حمید حاج اسماعیلی ـ کارشناس مسایل اقتصادی با توجه به وابستگی بودجه‌های ۹۷ به درآمدهای نفتی این است که برخلاف پیش‌بینی‌هایی که ظرف یکی دو ماه گذشته داشتیم و تصور می‌کردیم قیمت نفت بر اساس تحریم‌ها افزایش یابد، این امر چندان عملی نشده است و روسیه و عربستان که به عنوان بزرگترین تولید کننده نفت جهان شناخته می‌شوند با اوپک همکاری نداشتند و تولیداتشان را افزایش دادند؛ کشورهایی مثل کره و ژاپن هم که در بحث خرید نفت از ایران معافیت گرفتند،به هر حال متحد آمریکا هستند و چندان قابل اعتماد نیستند.
به گفته وی، علیرغم آغاز فصل سرما در اروپا و خاورمیانه قیمت نفت روبه تنزل گذاشته است لذا پیش‌بینی قیمت نفت در بودجه سال آینده کمی سخت است و اگر دولت سطح تولیدات را هم پیش‌بینی و خط مالی اروپا نیز حمایت کند، قیمت هر بشکه نفت احتمالا بیش از ۴۵ تا ۵۰ دلار نخواهد بود.البته ممکن است که آمریکایی‌ها از ذخایرشان استفاده تا قیمت نفت را کنترل کنند و نگذارند بالاتر برود.
حاج اسماعیلی در پاسخ به این پرسش که آیا صادرات غیرنفتی ایران می‌توان هزینه‌های جاری و منابع بودجه‌ای دولت را تامین کند؟ گفت: سطح صادرات غیر نفتی ایران محدود است و آن قدری نیست که پشتیبانی لازم را برای جبران هزینه‌های نفتی کند.طبعا اگر در تحقق منابع بودجه دچار مشکل شویم روی دستمزدها و کاهش قدرت خرید مردم تاثیر می‌گذارد.
این کارشناس مسایل اقتصادی اشاره‌ای هم به توافق اخیر چین و روسیه برای پایین نگه داشته شدن قیمت نفت کرده و می‌گوید: در روزهای گذشته توافق تجاری بین چین و امریکا اتفاق افتاد .چین و آمریکا هردو به نفت نیاز دارند و این نقطه مشترکی است که نفت پایین بماند.بنابر این می‌بینید که نمی‌توانیم برای خرید یا افزایش نفت روی چینی‌ها هم حساب کنیم چون آنها جزو مصرف کنندگان اصلی نفت در دنیا هستند و سهم جدی در مصارف نفت دارند از این رو پایین ماندن قیمت نفت ممکن است به مشکلات بودجه‌ای ما منجر شود مگر آن که اتفاق خاصی نظیر آنچه در اعلام خروج قطر از اوپک افتاد را شاهد باشیم.
در حال حاضر در بودجه سال ۱۳۹۷ بیش از ۷۵ درصد منابع در اختیار دولت صرف هزینه‌های جاری می‌شود که بیشتر این هزینه‌ها برای پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان دولت است در حالی که صادرات غیر نفتی ایران در بالاترین حد ممکن قرار دارد و بعید است تا سالهای آتی ایران بتواند حجم صادرات خود را به شکل محسوسی افزایش بدهد.همچنین با توجه به آینده بازارهای جهانی انرژی و افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر، به نظر می‌رسد قیمت نفت نیز کاهش یابد در این صورت و با توجه به تورم فزاینده حقوق و دستمزد کارکنان دولت در کنار کاهش احتمالی درآمدهای نفتی دولت در سالهای آتی این پرسش مطرح می‌شود که نقشه راه دولت برای ایجاد تعادل در اقتصاد و انجام فعالیتهای عمرانی که برای رونق بازارها بسیار مهم است و قسمت مهمی از اشتغالزایی از این محل تامین می‌شود چیست؟
بر اساس جدول زیر میانگین قیمت پیش‌بینی شده در نهادهای معتبر بین‌المللی بین ۵۷ تا ۵۹ دلار در هر بشکه است.در این بین قیمت نفت لحاظ شده در بودجه ایران نیز حدود ۵۵ دلار است که با پیش‌بینی نهادهای بین‌الملی هماهنگی دارد.
با درنظر گرفتن توافق چند روز گذشته چین و آمریکا برای پایین ماندن قیمت نفت و همچنین اظهارات اخیر وزیر انرژی روسیه مبنی بر مذاکره درباره کاهش تولید نفت پیش از نشست این هفته اجلاس اوپک و با توجه به اعلام خروج قطر از اوپک و پیش‌بینی بزرگترین شرکت‌های بازرگانی نفت جهان که اعلام کردند قیمتهای نفت به دلیل تحریم‌های آمریکا، در سال آینده به پایین ۶۵ دلار در هر بشکه سقوط نکرده و از مرز ۱۰۰ دلار خواهد گذشت، می‌توان این طور نتیجه گرفت که در سال ۲۰۱۸ با توجه به نشانه‌های بهبود شرایط اقتصاد جهانی در آمریکا، اروپا و چین و افزایش کلی تقاضای جهانی نفت احتمال این که قیمت نفت در سال ۲۰۱۸ در مقایسه با میانگین قیمت سال ۲۰۱۷ افزایش یابد دور از انتظار نیست و با توجه به قیمت میانگین نفت که حدود ۵۰ دلار در هر بشکه در سال ۲۰۱۷ بوده پیش‌بینی می‌شود میانگین قیمت نفت در سال ۲۰۱۸ در بازه ۵۵ تا ۶۰ دلار تعیین شود.
