کویر تشنه بر بستر آب

به گزارش ایران اکونومیست؛  «زیرکوه » با 147 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان در شمال شرقی خراسان جنوبی تا فروردین 1391 یکی از بخش‌های قاینات بود که در این تاریخ به شهرستان ارتقا یافت.
کویر بکر همت آباد در این شهرستان یکی از غنی ‌ترین و فعال ترین زیست بوم‌های بیابانی از نظر پوشش و تنوع گیاهی و جانوری در ایران است.
آب در این شهرستان کویری حکم کیمیا را دارد، به طوری که مدیر امور آب و فاضلاب روستایی زیرکوه از کم آبی به عنوان بزرگترین چالش پیش روی این شهرستان مرزی یاد می کند و می گوید: «مشکل کمبود آب شرب در زیرکوه نسبت به برخی شهرستان ها حادتر است».
در زمان حاضر آب 22 روستای زیرکوه با جمعیت 3 هزار و 453 نفر با تانکرهای سیار تامین می شود و بر اثر خشکسالی روز به روز هم بر تعداد این روستاها اضافه می شود.
با وجود این شرایط بحرانی به گفته فرمانده قرارگاه پیشرفت و آبادانی زیرکوه، 150 لیتر بر ثانیه آب در نوار مرز و روستاهای مرزی این شهرستان هدر می رود و در برخی نقاط مرزی سطح آب زیرزمینی بالا و کمتر از یک متر است که این موضوع برای این شهرستان کویری که 19 سال با خشکسالی دست و پنجه نرم کرده، یک فاجعه است.
برهمین اساس ضروری است مسئولان برای رفع تنش آبی روستاییان، آب های نقاط مرزی را به داخل مرز انتقال دهند و آب های روان در سایر نقاط شهرستان را به گونه ای مدیریت کنند تا زمینه اشتغال و مشکل کم آبی بسیاری از روستائیان رفع و با مهاجرت نکردن آنان امنیت مرز نیز تثبیت شود.

**هدررفت آب 6 رشته قنات در روستاهای «کبوده و یزدان»
یکی از اهالی منطقه بارنجگان زیرکوه  اظهار داشت: برای تامین امنیت مرز در دهه 1370 اهالی روستاهای کبوده و یزدان به دلیل استقرار در نقطه صفر مرز جابه جا و در روستا بارنجگان مستقر شدند.
ابراهیم عابدینی افزود: در حالی که در روستاهای کبوده و یزدان 6 رشته قنات با دبی آب خیلی زیاد وجود دارد، مقداری کمی از این آب برای دامداری و بقیه آن بر روی زمین جاری و هدر می رود.
وی با بیان اینکه با حضور نیروهای مرزبانی امنیت منطقه مطلوب است و هیچ مشکلی دامداران را تهدید نمی کند، تصریح کرد: به دلیل خشکسالی و نداشتن صرفه اقتصادی دامداری، مردم روستاهای یزدان و کبوده خواهان بازگشت به منطقه و استفاده از این منابع آبی برای کشاورزی هستند.
عابدینی ادامه داد: در چند سال اخیر تعداد زیادی از اهالی بارنجگان به دلیل بیکاری و مشکلات ناشی از کم آبی، برای کارگری به شهرها مهاجرت کرده اند، درحالی که آب در عمق کمتر از یک متر زمین منطقه قرار دارد که استفاده بهینه از این آب نیازمند همراهی دولت با مردم است.

** لب تشنه کنار چشمه
یکی از دامداران منطقه پترگان زیرکوه هم دراین باره گفت: در دق پترگان شهرستان چشمه های شاخصی از جمله «خوش آبه و مار زنگی» با دبی آب 40 لیتر بر ثانیه وجود دارد که اطراف این 2 چشمه شاخص، چشمه های کوچک و پرآبی زیادی وجود دارد که متاسفانه آب تمام این چشمه ها 30 سال است که بر روی زمین جاری است تا اینکه در پایین دست به زمین نفوذ می کند.
علی تقی زاده افزود: آب چشمه «خوش آبه» به رغم قرار گرفتن در نمک زار شیرین و آب چشمه مازنگی لب شور ولی برای کشاورزی مفید است.
وی با بیان اینکه سطح آب زیرزمینی در دق پترگان خیلی بالا است و در برخی نواحی حتی با کمی حفاری(حتی با دست) آب جاری می شود، اظهار داشت: دق پترگان به وسعت 60 کیلومترمربع حالت باتلاق و ظاهر نمکی دارد که زیر این باتلاق مملو از آب است چرا که در برخی نقاط آن اگر دام یا شتری در باتلاق فرو برود، امکان نجات آن وجود ندارد.
تقی زاده با تاکید بر اینکه ما لب چشمه قرار داریم ولی لب تشنه هستیم، گفت: با توجه به خشکسالی های اخیر پرورش دام برای دامداران صرفه اقتصادی ندارد و از مسئولان تقاضا داریم این آب را برای کشاورزی در دشت های پایین دست در اختیار دامداران قرار دهند.
وی ادامه داد: دق پترگان در 15 کیلومتری مرز افغانستان قرار دارد و این دق آب دارد ولی آبادی در آن وجود ندارد چرا که در دهه 70 بسیاری از روستاهای منطقه برای تامین امنیت مرز جابه جا شد.

**هدررفت 70‌ لیتر بر ثانیه آب در گزخت
یکی از اهالی روستای «گزخت» زیرکوه هم دراین خصوص گفت: در اطراف روستای گزخت 28 چشمه وجود دارد که در مجموع این تعداد چشمه 100 لیتر بر ثانیه آب دارند، مردم با روش‌های سنتی فقط 20 تا 30 درصد از این آب را برای کشاورزی استفاده می کنند و مابقی آن هدر می رود.
علی اکبر فروهر افزود: آب چشمه سارهای گزخت در ماسه ها فرو می رود و در آخر به سمت افغانستان سرازیر می شود.
وی ادامه داد: همچنین در یکی از دره های این روستا نیز رودخانه‌ ای دائمی روان است که استفاده بهینه از آب آن نیازمند تدبیر و همکاری مسئولان است چرا که مردم توان سرمایه گذاری برای استفاده بهینه از این رودخانه را ندارند.
فروهر از مسئولان خواست آب رودخانه و چشمه سارهای این روستا را برای استفاده در بخش کشاورزی به وسیله لوله به دشت های پایین دست روستا منتقل کنند تا زمینه اشتغال جوانان روستا نیز فراهم شود.

** هدررفت آب و خشکسالی ها
فرمانده قرارگاه پیشرفت و آبادانی زیرکوه نیز  اظهار داشت: در مجموع 150 لیتر بر ثانیه آب در نقاط مرزی زیرکوه هدر می رود و علاوه بر این در برخی نقاط مرزی شهرستان سطح آب زیرزمینی آنقدر بالا است که با کندن یک متر زمین به آب می رسیم.
سرهنگ حسین میری افزود: شیب سرزمین ایران و افغانستان به سمت دق پترگان شهرستان است، دق پترگان همانند کاسه ای است که آب های زیرزمینی مناطق مرزی دو کشور به سمت این کاسه سرازیر می شود.
وی ادامه داد: این دق مملو از آب است و در فصل زمستان با توجه به حجم بارندگی ها امکان تردد خودرو در آن وجود ندارد.
سرهنگ میری با بیان اینکه بیشترین میزان هدر رفت آب را در نوار مرزی شهرستان زیرکوه داریم و تردد مرزنشینان با مشکلاتی همراه است، گفت: آب این بخش باید از طریق مشارکت فعال و سرمایه گذاری دولتی به داخل شهرستان زیرکوه منتقل و در دشت های قابل کشت در اختیار مردم قرار گیرد.
وی با بیان اینکه مرزنشینان زیرکوه بالاترین ضریب محرومیت را در خراسان جنوبی دارند، ادامه داد: با انتقال آب های مرزی شهرستان به خارج از محدوده ممنوعه مرز و دشت های قابل کشت برای صدها نفر از جوانان این شهرستان محروم شغل ایجاد می شود.
فرمانده قرارگاه پیشرفت و آبادانی زیرکوه اظهار داشت: برای شهرستانی که 19 سال با خشکسالی دست و پنجه نرم کرده و بسیاری از روستاهای آن با تانکر آبرسانی می شود، هدر رفت 150 لیتر آب شیرین در هر ثانیه فاجعه است.
سرهنگ میری افزود: همچنین در برخی دیگر از روستاهای مرزی زیرکوه از جمله «چشمه بید و همت آباد» در عمق چهار متر به آب می رسیم، اگر این آب استخراج شود هم امنیت برای منطقه دارد و هم سود و اشتغال.
به گفته وی، همچنین رودخانه دائمی تجنود شهرستان 60 لیتر بر ثانیه آب دارد که امسال با احداث سد و پمپاژ آب به دشت های پایین دست تنها 10 تا 15 لیتر بر ثانیه در اختیار کشاورزان قرار گرفته و مابقی آب این رودخانه هدر و به سمت دق پترگان جاری است.
سرهنگ میری اظهار داشت: در دهگردشی های مختلف در روستاهای شهرستان خواسته اکثر روستائیان فقط آب است در حالی که حجم عظیمی آب سطحی و زیرزمینی در این شهرستان کویری هدر می رود و مردم چشم انتظار مدیریت مسئولان برای استفاده بهینه از این آبها هستند.